خویی، سید ابوالقاسم

خویی، ابوالقاسم

نام	خویی، ابوالقاسم
نام های دیگر	آیت‌الله خویی ابوالقاسم خویی خویی غروی، ابوالقاسم
نام پدر	سید علی‌اکبر خوئی
متولد	۱۵ رجب ۱۳۱۷ق. یا 1899 م
محل تولد	خوی
رحلت	1371 هـ.ش یا 1413 هـ.ق یا 1992 م
اساتید	آیت‌الله شيخ فتح الله شريعت اصفهانى، آیت‌الله ميرزاى نائينى، آقا ضياء عراقى، آیت‌الله شيخ محمد حسين غروى اصفهانى، آیت‌الله شيخ محمد جواد بلاغى نجفى،آیت‌الله آقا ميرزا على آقا قاضى
برخی آثار	معجم رجال الحديث - البيان في تفسير القرآن - فقه الشيعة - مستند العروة الوثقى - التنقيح
کد مولف	AUTHORCODE13AUTHORCODE

ولادت

سید ابوالقاسم خویى، از مراجع تقلید شیعه، در شب پانزدهم ماه رجب سال 1317ق، در خانواده علم و دانش و تقوا در شهرستان خوى دیده به جهان گشود.

کسب علم و دانش

آیت‌الله سید ابوالقاسم خویى در دامان پاک پدر و مادرش دوران کودکى را پشت سر نهاده و پس از آموختن قرآن و خواندن و نوشتن، در 13 سالگى (سال 1330ق) همراه برادر بزرگ خویش مرحوم سید عبدالله خویى و دیگر افراد خانواده رهسپار نجف شد.

ایشان از دوران کودکى و نوجوانى به هوش و ذکاوت و حافظه و استعداد در میان همسالان خود معروف بود و در اندک زمانى گوى سبقت را از همگان ربود.

تدریس

آیت‌الله خویى در خلال تحصیل، به تدریس نیز مى‌پرداخت و هر کتابى را که مى‌آموخت، کتاب پیش از آن را تدریس مى‌کرد.

ایشان سا‌‌ل‌ها به تدریس خارج فقه و اصول و تفسیر قرآن کریم اشتغال داشت.

وی در هر روز چهار نوبت به تدریس پرداخته و اکثر اوقات خویش را به تتبع، تحقیق، تألیف، تدریس و تعلیم شاگردان سپرى ساخته و حتى از استراحت خود براى ازدیاد ساعات مطالعه مى‌کاستند.

او پس از درس، مدتى طولانى نزدیک به یک ساعت براى پاسخ به پرسش‌هاى علمى شاگردان خویش در محفل درس مى‌نشست و در مجالس خصوصى نیز صحبت علمى به میان مى‌آورد و حتى در کوچه و خیابان هم به سؤالات شاگردان و افراد دیگر پاسخ مى‌داد.

ویژگی‌هاى اخلاقى

یارى ضعیفان

از ویژگی‌هاى بارز رفتار ایشان دستگیرى از نیازمندان و کمک به درماندگان بود. هر جا احساس مى‌نمود عده‌اى به کمک و رسیدگى نیاز دارند بدون درنگ به یارى آنان مى‌شتافت؛ لذا مى‌بینیم که مؤسسات خیریه زیادى به نام ایشان در هند و پاکستان و تایلند و ایران و عراق و لبنان تأسیس شده است.

به‌خصوص در ماه‌هاى رمضان و ذى‌الحجه، توجه و اهتمام ایشان به زندگى فقرا و ایتام، بیشتر مى‌شد.

عفو و گذشت

آیت‌الله خویى با بدخواهان و حسودان و مخالفان خویش، با بزرگى و متانت رفتار می‌نمود و از سر تقصیرات و اشتباهات آنان مى‌گذشت و حتى به آنان احسان مى‌کرد.

بهره‌بردارى از وقت

ایشان هیچ لحظه‌ای را به بطالت نمی‌گذراند، بلکه تمام اوقات شبانه‌روز خود را جز اندکی که ناگزیر از استراحت بود، در راه تدریس، مطالعه، عبادت و تهجد، قرائت قرآن، جواب استفتائات، ملاقات با مردم، تألیف، نماز جماعت و زیارت مصروف می‌داشت.

ساده‌زیستى

وی در زندگى بى‌آلایش و ساده بود. از تجمل و رفاه زاید دورى مى‌کرد. خوراکش را غذایى ساده تشکیل مى‌داد و در صرف وجوهات شرعى کاملا احتیاط مى‌نمود.

از بسیارى کارهاى مشروع به‌خاطر منافات داشتن با روح زهد و تقوا دورى مى‌کرد.

تواضع و فروتنى

وی باآنکه از مدرسان بزرگ جهان تشیع بشمار مى‌رفت و شاگردان و پرورش‌یافتگان مکتبش غالبا از پیشوایان فکرى جهان تشیع محسوب مى‌شدند و حوزه درسى‌اش از پرآوازه‌ترین محافل علمى جهان اسلام بود، از مظاهر کبر و غرور دورى کرده و درِ خانه‌اش به روى همه باز بود و همه مى‌توانستند شخصا با وی ملاقات نموده و مسائل خود را با او در میان بگذارند.

تقید به زیارت

ایشان به زیارت حضرت امیرالمؤمنین(ع) بسیار علاقه داشت و هر روز پیش از شروع درس به حرم مطهر می‌رفت و پس از زیارت و عرض سلام براى تدریس به مسجد خضراء مى‌آمد.

در ایام زیارت مخصوص امام حسین(ع)، به کربلا رفته و آن حضرت را زیارت مى‌کرد و به همین منظور خانه‌اى هم در کربلا اجاره کرده بود. مدتى نیز با ماشینى که توسط برخى افراد خیر تهیه شده بود هر شب جمعه به زیارت مرقد سیدالشهداء(ع) مى‌رفت.

سفر به ایران

آیت‌الله خویى در سال 1350ق، به زیارت حضرت امام رضا(ع) نایل آمدند.

در اوایل ماه رجب سال 1368ق، بار دیگر از نجف اشرف به قصد زیارت حضرت ثامن‌الحجج(ع) و معالجه کسالت قلب و سینه، راهى ایران گشته و از راه همدان عازم قم شدند. آنگاه که خبر ورودشان به قم رسید بزرگان حوزه و دانشمندان، همراه انبوه مردم تا هشت فرسنگى قم به استقبال او آمدند.

زمانی که ایشان قصد حرکت به تهران کرد بسیارى از مردم تهران و ساکنان شهر رى تا شش فرسنگى به استقبالش آمده و مورد تجلیل عموم طبقات واقع شدند.

پس از آن به مشهد مقدس مشرف شده و بعد از مدتى به نجف اشرف مراجعت نمودند.

خدمات اجتماعى

آن مرجع بزرگ در طول مرجعیت خود با امکاناتى که در اختیار داشت، تأسیسات عظیم و بناهاى بزرگ و کتابخانه‌ها و مدارس و حوزه‌هایى را بنا نهاد که به برخى از آنها اشاره مى‌شود:

1. مدينة العلم آیت‌الله ‌العظمى خویى، قم؛
2. مدرسه و کتابخانه‌اى در مشهد مقدس به نام ایشان؛
3. دارالعلم و مجتمع امام زمان، اصفهان؛
4. المجمع الثقافي الخیرِي، بمبئى؛
5. مبرة الإمام الخوئي، بیروت؛
6. مدرسة دارالعلم و مكتبة الإمام الخويي، نجف اشرف؛
7. مدارس دینى در بانکوک (تایلند) و داکا (بنگلادش)؛
8. مكتبة الثقافة و النشر در کشورهاى پاکستان و مالزى؛
9. مؤسسة الإمام الخويي و مدرسة الإمام الصادق و مدرسة الزهراء انگلستان (لندن)؛
10. مركز الإمام الخويي، اندونزى (جاکارتا)؛
11. مرکز اسلامى در فرانسه؛
12. مسجد و مرکز اسلامى در شهرهاى دیترویت، لوس آنجلس و نیویورک آمریکا؛

و...

اساتید

1. پدر بزرگوارش؛
2. آیت‌الله شیخ فتح‌الله شریعت اصفهانى (متوفاى 1339ق)؛
3. آیت‌الله میرزاى نائینى (متوفاى 1355ق)؛
4. آیت‌الله آقا ضیاء عراقى (متوفاى 1361ق)؛
5. آیت‌الله شیخ محمدحسین غروى اصفهانى (متوفاى 1361ق)؛
6. آیت‌الله میرزا على‌آقا شیرازى فرزند میرزاى شیرازى (متوفاى 1355ق)؛
7. آیت‌الله شیخ محمدجواد بلاغى نجفى (متوفاى 1352ق)؛
8. آیت‌الله سید حسین بادکوبه‌اى (متوفاى 1358ق)؛
9. آیت‌الله آقا میرزا على‌آقا قاضى (متوفاى 1366ق)؛

و...

مشایخ روایت

آیت‌الله خویى درحالى‌که هنوز جوان بود، موفق شد از بزرگان حوزه نجف اجازه نقل حدیث دریافت داشته و توسط آن، کتاب‌هاى دانشمندان شیعه و سنى را روایت کند. یکى از این مشایخ، مرحوم میرزاى نائینى بود که به‌وسیله ایشان از استادش مرحوم محدّث نورى، کتاب‌هایى مانند: «اصول کافى»، «من لا يحضره الفقيه»، «تهذیب»، «استبصار»، «وسائل الشيعة»، «بحار الأنوار»، «وافى» و... را روایت مى‌نمود.

اجازه دیگر ایشان، اجازه روایى علامه سترگ آیت‌الله سید عبدالحسین شرف‌الدین عاملى صاحب «المراجعات»، (متوفاى 1377) بود که به‌واسطه ایشان کتاب‌ها و تألیفات دانشمندان اهل سنت را روایت مى‌کند.

شاگردان

1. آیت‌الله سید ابوالحسن شیرازى؛
2. آیت‌الله ابوالفضل نجفى خوانسارى؛
3. آیت‌الله ابوالقاسم گرجى؛
4. آیت‌الله احمد دشتى؛
5. آیت‌الله اسماعیل محقق بلخى؛
6. آیت‌الله باقر شریف قرشى؛
7. آیت‌الله سید جلال‌الدین فقیه ایمانى؛
8. آیت‌الله میرزا جواد تبریزى؛

و...

آثار

1. التنقيح، در فقه، 8 جلد؛
2. مستند العروة الوثقى، در 5 جلد؛
3. فقه الشيعة، در 5 جلد؛
4. منهاج الصالحين، 2 جلد، شامل یک دوره اجمالى فقه؛
5. مصباح الفقاهة، در 3 جلد؛
6. مصباح الأصول، در 2 جلد؛
7. البيان في تفسير القران، که در آن مقدمات علوم قرآنى مورد بررسى قرار گرفته است؛
8. معجم رجال الحديث، در 23 جلد؛
9. تقریرات درس‌هاى علامه نائینى که در دو جلد با نام «أجود التقريرات» منتشر شده است؛

و...

وفات

پس از 96 سال حیات پرافتخار و برجاى نهادن خدمات بزرگ دینى و ده‌ها اثر جاویدان و تحمل فشارها و رنج‌ها و مصیبت‌هاى فراوان در حکومت ظالمانه صدام و پس از یک سال دورى از جوار جد بزرگوارش امیرالمؤمنین على(ع) و تبعید به کوفه، سرانجام خورشید فروزان زندگانى آیت‌الله ‌العظمى خویى در عصر روز شنبه هشتم صفر 1413ق، براى همیشه غروب کرد و مسلمانان را با اندوهى جانکاه مواجه نمود.

او که در زندگى به‌سان جدّش حضرت موسى بن جعفر(ع) به طاغوت عصر خود مبتلا شده بود، پس از وفات نیز به سرنوشت جده مظلومه‌اش حضرت زهرا(س) مبتلا گشته و در نیمه‌هاى شب با حضور مأموران امنیتى بعث، پیکر پاکش غریبانه و مظلومانه و بدون تشییع، پس از نماز توسط حضرت آیت‌الله حاج سید على سیستانى، به‌وسیله چند تن از شاگردان و یارانش در مسجد خضرا به خاک سپرده شد.

با انتشار خبر وفات ایشان گرچه با اعلام حکومت نظامى در نجف و کوفه و آماده‌باش نیروهاى نظامى در بغداد و شهرهاى مرکزى و جنوبى عراق، از برپایى هرگونه مراسمى جلوگیرى به عمل آمد، اما از نخستین ساعات بامداد روز نهم صفر صداى قرآن در تمام نقاط ایران طنین‌انداز شد و از سوى دولت جمهورى اسلامى سه روز عزاى عمومى اعلام گردید و در و دیوار شهرها و روستاها سیاه‌پوش شد و مردم به نوحه‌خوانى و عزادارى پرداختند.

در کشورهاى مختلف جهان، از هند و کشمیر و افغانستان و پاکستان و بنگلادش و کویت و سوریه و لبنان و امارات خلیج فارس گرفته تا آمریکا و کانادا و انگلیس و تایلند نیز محافل یادبود مختلفى برگزار شد.

در پایان، پیام حضرت آیت‌الله ‌العظمى خامنه‌اى را به مناسبت ارتحال ایشان مى‌آوریم:

«بسم الله الرحمن الرحيم

إنّٰا لِلّٰهِ وَ إنّٰا إلَيهِ راجِعُونَ

با تأسف و تأثر فراوان باخبر شدیم که عالم جلیل‌القدر و فقیه عظیم‌الشأن حضرت آیت‌الله ‌العظمى آقاى حاج سید ابوالقاسم خویى، مرجع تقلید بزرگوار، روز گذشته دار فانى را وداع گفته و به جوار رحمت حق رحلت نمودند. این حادثه براى جهان اسلام مخصوصا حوزه‌هاى علمیه مصیبتى بزرگ است. آن عالم بزرگ بقیه سلف صالح و یکى از پرچم‌داران علوم اسلامى و یکى از مراجع بزرگ تقلید دوران معاصر بود.

ایشان در بسیارى از علوم اسلامى رایج در حوزه‌هاى علمیه از اساتید مسلم و کم‌نظیر به حساب مى‌آمد. فقیهى بزرگ و اصولى‌اى عمیق و مفسرى نوآور و رجالى‌اى صاحب مکتب و متکلمى زبردست بود. آثار علمى ارزشمند این مرد بزرگ به ده‌ها جلد کتاب در فقه و اصول و تفسیر و رجال منحصر نمى‌شود؛ هزاران شاگرد تربیت‌یافته در حوزه دروس غنى و سرشار او هم‌اکنون در همه بلاد اسلامى منتشرند. این بزرگوار یکى از نخستین کسانى بود که پس از شروع نهضت اسلامى به رهبرى امام خمینى(رض)، حوزه علمیه نجف را به اهمیت حوادث ایران متوجه ساخت و سعى و کوششى ارجمند در همراهى با حرکت عظیم روحانیت و مردم در ایران مبذول کرد.

در نهضت خونین مردم عراق در رمضان سال 1412ق، قطب اصلى نهضت و مرکز صدور حکم قیام اسلامى بود و به همین جهت پس از سرکوب شدن این نهضت به‌وسیله رژیم خونخوار بعثى، این کهن‌مرد دانشمند مورد آزار و شکنجه و اهانت مأموران سنگدل بعثى قرار گرفت و در معرض خطر جدى واقع شد و پس از آنکه به فضل الهى از خطر نجات یافت تا مد‌ت‌ها در شرایط سخت زیر نظر مأموران بعثى قرار داشت. عمر طولانى و پربرکت این مرد بزرگ که نزدیک به یک قرن امتداد یافت، سرشار از آزمایش‌هاى الهى و نمایشگر سعى و تلاش یک انسان مؤمن و پرهیزگار است. این‌جانب مصیبت درگذشت این مرجع بزرگوار تقلید را به حضرت بقية الله الأعظم أرواحنا فداه و جهان تشیع، مخصوصا به حوزه‌هاى علمیه و علما و فقهاى بزرگ و نیز به خانواده محترم و فرزندان ایشان و همه دوستداران و مقلّدین ایشان تسلیت مى‌گویم و رحمت و فضل و مغفرت الهى را براى ایشان مسئلت مى‌نمایم.

یک‌شنبه 9 صفر 1413.

«سید على خامنه‌اى».

منابع مقاله

ر.ک: «گلشن ابرار»، ج3، ص438، تهیه و تدوین: جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، زیر نظر: پژوهشکده باقرالعلوم(ع) وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی، قم، نشر معروف، 1382.

وابسته‌ها

مدارک العروة الوثقی فقه الشیعه: مباحث الاجتهاد و التقلید / نوع اثر: کتاب / نقش: شارح

أجود التقریرات / نوع اثر: کتاب / نقش: مقرر

احکام الرضاع فی فقه الشیعه / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

التنقیح في شرح العروة الوثقی / نوع اثر: کتاب / نقش: محاضر

الدرر الغوالي في فروع العلم الإجمالي / نوع اثر: کتاب / نقش: محاضر

صراط النجاة في أجوبة الإستفتاءات / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

مدارک العروة الوثقی فقه الشیعة: کتاب الطهارة / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

فقه العترة في زکاة الفطرة / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

مباني العروة الوثقی / نوع اثر: کتاب / نقش: محاضر

مبانی تکمله المنهاج / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

محاضرات فی المواریث / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

مستند العروة الوثقی: کتاب الصوم / نوع اثر: کتاب / نقش: محاضر

مصباح الفقاهة (طبع قدیم) / نوع اثر: کتاب / نقش: محاضر

معتمد العروة الوثقی / نوع اثر: کتاب / نقش: محاضر

المعتمد فی شرح المناسک / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

منهاج الصالحین (للخویی) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

منیه السایل / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

شرح العروة الوثقی / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

مناسک الحج (للخویی) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

منهاج الصالحین (للوحید) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

فقه الأعذار الشرعیة و المسائل الطبیة / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

العروة الوثقی مع تعلیقات (خمینی، خویی، گلپایگانی، مکارم) / نوع اثر: کتاب / نقش: معلق

بیان در علوم و مسائل کلی قرآن / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

البیان في تفسیر القرآن / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

دراسات فی علم الأصول / نوع اثر: کتاب / نقش: محاضر

محاضرات في أصول الفقه (خویی، ابوالقاسم) / نوع اثر: کتاب / نقش: محاضر

مصباح الأصول (مباحث حجج و امارات) / نوع اثر: کتاب / نقش: محاضر

الهدایة فی الأصول / نوع اثر: کتاب / نقش: محاضر

مرزهای اعجاز / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

نفحات الاعجاز فی رد الکتاب المسمی حسن الایجاز / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

غایة المأمول من علم الأصول / نوع اثر: کتاب / نقش: محاضر

الرای السدید في الاجتهاد و التقلید و الاحتیاط و القضاء / نوع اثر: کتاب / نقش: محاضر

مصباح الأصول / نوع اثر: کتاب / نقش: محاضر

محاضرات فی أصول الفقه / نوع اثر: کتاب / نقش: محاضر

مصباح الأصول (مباحث الفاظ) / نوع اثر: کتاب / نقش: محاضر

مصابیح الأصول / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

مبانی الاستنباط / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

محاضرات في الفقه الجعفري / نوع اثر: کتاب / نقش: محاضر

محاضرات فی اصول الفقه(جامعه مدرسین) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

الـقضاء و الشهادات (و الحدود) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

المعین علی معجم رجال الحدیث للمرجع الدیني الکبیر آیة الله العظمی السید ابوالقاسم الموسوی الخوئی قدس سره الشریف / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

علی امام البرره / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

بیان علوم و مسایل کلی قرآن / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

مناسک حج / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

توضیح المسایل(آیت الله خویی) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

استفتائات پرسش و پاسخ از محضر مرجع تقلید آیت الله خویی / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

فقه المومنات من صراط النجاه / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

مجمع الرسائل / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

التنقيح في شرح المکاسب / نوع اثر: کتاب / نقش: محاضر

دلیل معجم رجال الحدیث / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

المسایل المنتخبه: العبادات و المعاملات / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

المسایل الشرعیه: (استفتاآت) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

تحدید الکر بحسب الوزن و المساحه / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

مصباح الفقاهة / نوع اثر: کتاب / نقش: محاضر

المعين علی معجم رجال الحديث للمرجمع الدیني الکبیر آیة الله العظمی السید أبوالقاسم الموسوي الخوئي / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

تکملة منهاج الصالحين في أحکام القضاء و الشهادات و الحدود و القصاص و الدیات / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

مستند العروة الوثقی: کتاب الصلاة / نوع اثر: کتاب / نقش: محاضر

شناخت قرآن / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

البيان في تفسير القرآن / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

مصباح الفقاهة في المعاملات (بيروت) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

التعلیقة علی العروة الوثقی / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

توضيح المسايل، و باضافه احکام سفته و سر قفلي و بيمه (طبع قديم) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

منهاج الصالحین / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

اجود التقريرات، تقريرا لأبحات الأستاذ الأکبر امام المحققين المجدد الميرزا محمد حسين الغروي النائيني / نوع اثر: کتاب / نقش: مقرر

محاضرات فی الفقه الجعفری: المکاسب المحرمة / نوع اثر: کتاب / نقش: مقرر

احکام جامع مسایل پزشکی / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

البیان فی تفسیر القرآن / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

المعتمد فی القضاء و الشهادات و الحدود / نوع اثر: کتاب / نقش: محاور

مباني تکمله المنهاج / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

مناسک الحج / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

درآمدی بر علم رجال / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

مستند العروة الوثقی: کتاب الخمس / نوع اثر: کتاب / نقش: محاضر

مستند العروة الوثقی: کتاب الاجارة / نوع اثر: کتاب / نقش: محاضر

العروة الوثقی / نوع اثر: کتاب / نقش: حاشيه نويس

احکام شرعی بانوان / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

المعین علی معجم رجال الحدیث للمرجع الدیني الکبیر آیة الله العظمی السید ابوالقاسم الموسوي الخوئي؛ ملحقا بالفهرس / نوع اثر: کتاب / نقش: --

صراط النجاة في أجوبة الإستفتاءات / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

پایان