نفس المهموم في مصيبة سيدنا الحسين المظلوم: تفاوت میان نسخه‌ها

آنچه باعث اهمیت کتاب می‌شود، آن است که نویسنده برای نگارش این کتاب تقریباً تمامی مقاتل و کتب تاریخی گذشته را دیده است و در جزئی‏ترین حوادث مربوط به کربلا، آرای پیشینیان قبل از خود را با ذکر مآخذ آن می‏آورد و گاهی آنها را هم نقد می‏کند و هرجا که بر اساس نگرش اخباری خود اشکالی می‏بیند، با صراحت به تبیین و رد آن می‏پردازد <ref>موسوی، سید ناصر، 1395<ref/>.

اثر حاضر که با زحمات بسیار و تفحص و تتبع کم‌نظیر نویسنده به‌ رشته تحریر درآمده، خلأ ناشی از فقدان کتابی جامع و بیان‌کننده چهره واقعی و حقیقی‌ انقلاب‌ اسلامی امام حسین(ع) و حادثه خونبار کربلا را تا اندازه‌ای پر کرد <ref>ر.ک: میرشریفی، سید علی، 1365، ص62<ref/>.

نویسنده، بیش از هیجده کتاب‌ مشهور معتبر‌ را مورد‌ استفاده قرار داده که در بین آنها کتب خطی هم‌ به‌ چشم می‌خورد. وی چنان با مهارت متون این کتب را گلچین و بعد تنظیم و تحریر نموده است که‌ در بدو نظر‌ توهم‌ می‌شود‌ کلیه مطالب از خود اوست‌ <ref>ر.ک: همان<ref/>.

در مقدمه نخست، به بیان زندگی‌نامه نویسنده پرداخته شده <ref>ر.ک: مقدمه، ص1-10<ref/> و مقدمه مؤلف، پیرامون ولادت باسعادت امام‌ حسین(ع) و اموری که در آن‌ زمان‌ واقع شده است، می‌باشد <ref>ر.ک: همان، ص11-15<ref/>.

نویسنده از خود مطلبی ندارد، جز در بعضی‌ موارد با عنوان «أقول» و‌ توضیحاتی‌ در پاورقی با رمز «منه». ایشان به مطالب کتاب تقریبا ایمان و اذعان کامل دارد‌ و می‌خواهد کتاب به‌عنوان مقتل مستقلی شناخته شود؛ لذا می‌نویسد:‌ نقل و اقتباس از این کتاب بدون ذکر‌ مأخذ‌ جایز‌ نیست؛ زیرا می‌خواهم این کتاب به‌عنوان مقتلی مستقل و معروف شناخته‌ شود <ref>ر.ک: میرشریفی، سید علی، 1365، ص62<ref/>.

گر‌چه‌ کتاب مزبور، به نام مقتل است و مقتل معمولا به کتابی گفته می‌شود که در آن فقط محل کشته‌ شدن‌ و چگونگی‌ آن را می‌نویسند، ولی این کتاب شرح مستند و فشرده‌ای است‌ از زندگانی و مبارزات امام حسین(ع) که از تولد‌ حضرت‌ شروع‌ می‌شود و به قیام توابین، خروج مختار و مرگ یزید پایان‌ می‌پذیرد <ref>ر.ک: همان<ref/>.

باب اول درباره مناقب و فضایل امام(ع)، ثواب گریه بر مصیبت آن‌ حضرت و همچنین پاداش لعن‌ بر‌ قاتلانش‌ و اخباری که در مورد آن جناب وارد شده است، می‌باشد <ref>ر.ک: همان، ص63<ref/>.

باب دوم ماجرای بعد از مرگ معاویه، بیعت خواستن یزید، حرکت‌ حضرت‌ به مکه، فرستادن‌ مسلم(ع) به کوفه، ورود به کربلا و جریان شهادت آن‌ حضرت و هفتادودو‌ یار‌ باوفای ایشان را در خود جای داده است <ref>ر.ک: همان<ref/>.

باب سوم شامل حوادث بعد از شهادت امام(ع) و غارت خیام، فرستادن اهل‌بیت(ع) به کوفه و از‌ کوفه‌ به شام و در آخر به مدینه می‌باشد <ref>ر.ک: همان<ref/>.

باب چهارم در‌ مورد حوادثی است که بعد از شهادت حضرت‌ اتفاق افتاد؛ از قبیل گریه کردن آسمان و زمین و اهلشان، ضجه‌ ملائکه، نوحه‌سرایی‌ جن و ذکر مرثیه‌هایی که در رثای آن حضرت و یارانش سروده شده است <ref>ر.ک: همان<ref/>.

باب پنجم، ذکر‌ فرزندان‌ و همسران امام(ع) و فضیلت‌ زیارت وی و ظلم و جور‌ خلفای‌ طاغوت‌ بر مرقد مطهرش را در خود جای داده و خاتمه در مورد توابین، خروج مختار، کشتن قاتلان امام(ع) و در آخر، مرگ خفت‌بار‌ یزید بن معاویه است<ref>ر.ک: همان<ref/>.

در واقع اصل مقتل الحسین از باب دوم کتاب آغاز می‏شود که دربرگیرنده وقایع بعد از مرگ معاویه و سرپیچی امام(ع) از بیعت با یزید و خروج از مدینه است. نکته‏ای که اثر حاضر را در میان کتب مقتل ممتاز کرده است، یکی تبحر و مهارت و اشراف مؤلف بر کتب پیشینیان و اخبار و حدیث است، دیگری روحیه‌ی نقادانه او <ref>ر.ک: موسوی، سید ناصر، 1395<ref/>.

ویژگی مهم کتاب این است که خواننده با بررسی و مطالعه دقیق آن می‌تواند حداقل با مهم‏ترین مقاتلی که از قرن دوم هجری تا پایان قاجاریه نگارش یافته‏اند، آشنا شود و نمونه آرای هرکدام از این مقاتل را در یک موضوع مشخص ببیند <ref>ر.ک: همان<ref/>.

نویسنده هرگاه لازم دیده با صراحت به نقد نظرات علمای گذشته پرداخته است. وی در آغاز کتاب در بخش معرفی منابع، «مقتل الحسین» منسوب به ابومخنف را بررسی و رد کرده است. دقت وی در نقد منابع به‌حدی است که گاهی در جزئیات یک حادثه اظهار نظر می‏کند؛ مثلا در جایی می‏نویسد: «سوار شدن مسلم بن عقیل را بر اسب قبل از شهادتش در کوفه، فقط سید بن طاووس و ابن نما حلی ذکر کرده‏اند و من سیمی بر آن نیافتم». در داستان دو طفل مسلم، نویسنده پس از نقل خبر، با صراحت می‏نویسد: «من این داستان را فقط به اعتماد شیخ صدوق نقل کردم و الا چنین قصه‏ای با این کیفیت و تفصیل از نظر من بعید است» <ref>ر.ک: همان<ref/>.

موضع نویسنده در مورد کتاب «روضة الشهداء» نیز مشخص است. وی در این خصوص به استادش محدث نوری اقتدا می‏کند و واعظ کاشفی نویسنده «روضة الشهداء» را متهم می‏کند که داستان‏هایی مثل عروسی حضرت قاسم، زعفر جنی و منصور ملک، ذوالجناح و برخی مطالب دیگر را از پیش خود ساخته و پرداخته است <ref>ر.ک: همان<ref/>.

این کتاب سابقا سه مرتبه چاپ شده بود که نسخه‌های خطی‌ بود، ولی اخیرا (در سال‌ 1364) با‌ کوشش و مقدمه احمد حسینی و تحقیق‌ آقای رضا‌ استادی‌ چاپ و به بازار عرضه شده است (کتاب حاضر) <ref>میرشریفی، سید علی، 1365، ص63<ref/>.

# سید کریم امیری فیروزکوهی (ترجمه‌ ایشان‌ چاپ‌ نشده است) <ref>ر.ک: همان، ص62<ref/>.

در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع <ref>رک: پاورقی، ص158<ref/>، به توضیح برخی از مطالب متن پرداخته شده است <ref>ر.ک: همان، ص159<ref/>.