تاریخ خمس: تفاوت میان نسخه‌ها

'''تاریخ خمس'''، تألیف [[سید مهدی قانع]] (متولد 1340ش) ، به بررسی ریشه‌ها و تحولات تاریخی حکم خمس در اسلام و نقش آن در حیات سیاسی، مالی و فقهی شیعه، از صدر اسلام تا دوران غیبت کبری می‌پردازد.

پیامبر(ص) اختیار کامل در مصرف خمس داشته و آن را تقسیم یا هزینه می‌کردند <ref>ر.ک: متن کتاب، ص22، 47</ref>

به گفته ابن عباس غنیمت همیشه به پنج قسمت تقسیم می‌شد که چهار قسمت آن برای کسانی بود که جنگیده بودند و یک‌پنجم باقی‌مانده نیز به چهار قسمت تقسیم می‌شد که یک‌چهارم برای خداوند و پیامبر(ص) و ذوی‌القربی، یک‌چهارم دوم برای یتیمان و یک‌چهارم سوم برای مساکین و یک‌چهارم باقی‌مانده برای درراه‌مانگان بود <ref>ر.ک: همان، ص 50</ref>

در بخش دوم، خمس در زمان خلفای پس از پیامبر(ص) سال‌های یازدهم تا چهلم هجری را پوشش می‌دهد و به نحوه‌ برخورد خلفای نخستین با مسئله‌ خمس می‌پردازد. پس از رحلت پیامبر(ص)، خمس ذوی‌القربی (سهم خویشاوندان پیامبر(ص)) قطع شد. در زمان ابوبکر، با وجود اینکه برخی اخبار نشان‌دهنده‌ برخورد با مسئله‌ خمس از بیت‌المال بوده است، اما در روایات دیگری آمده که سهم اهل‌بیت(ع) حذف شده و دارایی‌هایی مانند فدک مصادره گردید .در زمان عمر، برخورد با خمس غالباً با توقف پرداخت سهم اهل‌بیت(ع) و تخصیص آن به مساکین و مهاجرین همراه بود. در زمان عثمان، خمس به‌عنوان ملک شخصی تلقی شد و هدایایی به اقوام اموی خود بخشید. در نهایت، در زمان خلافت امام علی(ع) خمس احیا نشد که برخی از پژوهشگران دلیل آن را مسائل سیاسی و اقتصادی و نبود غنیمت جنگی درخور می‌دانند.<ref>ر.ک: همان، ص66، 67، 88، 95</ref>

بخش سوم به موضوع بحث در زمان اموی‌ها اختصاص‌یافته و این مسئله در طول سال‌های 41 تا 123ق بررسی شده است. معاویه غنایم و خمس را به نفع حکومت خود ضبط کرد و با استناد به اینکه خمس «مال الله» است، از پاسخگویی در برابر ابوذر غفاری در این خصوص خودداری نمود. در زمان عمر بن عبدالعزیز (۹۹ تا ۱۰۱ق)، برای مدت کوتاهی اصلاحاتی انجام شد و فدک به فرزندان فاطمه(س) بازگردانده شد . با این حال، پس از او، رویه‌ی خلفای قبلی دوباره حاکم شد.<ref>ر.ک: همان، ص122،108،107</ref>

بخش چهارم به احیای خمس در مکتب اهل‌بیت(ع) (سال‌های ۹۵ تا ۲۰۳ق) و فعالیت‌های امام باقر(ع)، امام صادق(ع)، امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) در احیا و تبیین احکام خمس در دوران حکومت‌های بنی‌امیه و بنی‌عباس اختصاص دارد. امام باقر(ع) در شرایطی که احکام پیامبر(ص) به فراموشی سپرده شده بود، احکام فقهی شیعه را تدوین و احیا کردند. امام صادق(ع) نیز با وجود مشکلات سیاسی و مالی فراوان، به تبیین وجوب و احکام خمس پرداخته و در موارد خاصی خمس را برای شیعیان حلال اعلام کردند. امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) نیز شبکه‌ی مالی مخفی خود را برای حمایت از شیعیان در برابر حکومت‌های ستمگر عباسی حفظ و تقویت نمودند <ref>ر.ک: ص همان، ص125-181</ref>