۱۴۴٬۸۲۳
ویرایش
جامع التأویل لمحکم التنزیل (کهنترین تفسیر اعتزالی): تفاوت میان نسخهها
جامع التأویل لمحکم التنزیل (کهنترین تفسیر اعتزالی) (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۳۰ ژوئن ۲۰۲۵، ساعت ۱۱:۰۷
، ۳۰ ژوئنبدون خلاصۀ ویرایش
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - ' ' به '') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''جامع التأويل لمحكم التنزيل (کهنترین تفسیر اعتزالی)'''، تألیف فقیه، ادیب، متکلم، مفسر، نحوی، لغوی و شاعر قرن سوم و چهارم [[ابومسلم محمد بن بحر اصفهانی]] (254-322ق)، تفسیری است از قرآن کریم با رویکرد اعتزالی و عقلی که به بررسی معانی و تأویل آیات با تکیه بر لغت، شعر عرب و نقد روایات میپردازد. | '''جامع التأويل لمحكم التنزيل (کهنترین تفسیر اعتزالی)'''، تألیف فقیه، ادیب، متکلم، مفسر، نحوی، لغوی و شاعر قرن سوم و چهارم [[ابومسلم اصفهانی، محمد بن بحر|ابومسلم محمد بن بحر اصفهانی]] (254-322ق)، تفسیری است از قرآن کریم با رویکرد اعتزالی و عقلی که به بررسی معانی و تأویل آیات با تکیه بر لغت، شعر عرب و نقد روایات میپردازد. | ||
==اهمیت کتاب== | ==اهمیت کتاب== | ||
این کتاب، به دلایل زیر از اهمیت بالایی برخوردار است: | این کتاب، به دلایل زیر از اهمیت بالایی برخوردار است: | ||
# کهنترین تفسیر معتزلی موجود: «جامع التأويل لمحكم التنزيل»، بهعنوان قدیمیترین و مهمترین تفسیر باقیمانده از مکتب اعتزال شناخته میشود که ذهبی به این موضوع اشاره کرده است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص24</ref>. این امر آن را به منبعی بیبدیل برای مطالعه اندیشههای کلامی و تفسیری معتزله تبدیل میکند. | # کهنترین تفسیر معتزلی موجود: «جامع التأويل لمحكم التنزيل»، بهعنوان قدیمیترین و مهمترین تفسیر باقیمانده از مکتب اعتزال شناخته میشود که ذهبی به این موضوع اشاره کرده است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص24</ref>. این امر آن را به منبعی بیبدیل برای مطالعه اندیشههای کلامی و تفسیری معتزله تبدیل میکند. | ||
# ارائه دیدگاهی مستقل در تفسیر: ابومسلم اصفهانی با رویکرد عقلی و تأویلگرایانه خود، دیدگاهی متفاوت و مستقل از تفاسیر سنتی ارائه میدهد که باعث غنای هرچه بیشتر مطالعات قرآنی میشود<ref>ر.ک: همان، ص39-40</ref>. | # ارائه دیدگاهی مستقل در تفسیر: [[ابومسلم اصفهانی، محمد بن بحر|ابومسلم اصفهانی]] با رویکرد عقلی و تأویلگرایانه خود، دیدگاهی متفاوت و مستقل از تفاسیر سنتی ارائه میدهد که باعث غنای هرچه بیشتر مطالعات قرآنی میشود<ref>ر.ک: همان، ص39-40</ref>. | ||
# تأثیر ابومسلم و تفسیرش در مفسران بعدی و ستایش علما از تفسیر وی<ref>ر.ک: همان، ص29</ref>. | # تأثیر [[ابومسلم اصفهانی، محمد بن بحر|ابومسلم]] و تفسیرش در مفسران بعدی و ستایش علما از تفسیر وی<ref>ر.ک: همان، ص29</ref>. | ||
==انگیزه نگارش== | ==انگیزه نگارش== | ||
انگیزه اصلی از نگارش این اثر مشخص نیست، لکن با توجه به دیدگاه و تفکر کلامی نویسنده آن، میتوان گفت جهت مقابله با دیدگاه اشعریان به نگارش درآمده است<ref>ر.ک: همان، ص25</ref>. | انگیزه اصلی از نگارش این اثر مشخص نیست، لکن با توجه به دیدگاه و تفکر کلامی نویسنده آن، میتوان گفت جهت مقابله با دیدگاه اشعریان به نگارش درآمده است<ref>ر.ک: همان، ص25</ref>. | ||
گردآوری این اثر توسط محمود سرمدی صورت گرفته و جهت آن، احیای بخشهای قابل توجهی از تفسیر ابومسلم اصفهانی بوده است که برای مدتهای طولانی گمان میرفت از دست رفته و تنها بهصورت گزیده و پراکنده موجود باشد. هدف این تلاش، بازگرداندن این تفسیر کهن و مهم اعتزالی به عرصه علمی و فرهنگی بود تا بهعنوان منبعی ارزشمند در شناخت دیدگاههای معتزله و تفسیر قرآنی بهکار رود. این اثر، بخشی مهم از میراث فرهنگی ایران اسلامی محسوب میشود<ref>ر.ک: همان، ص15-16</ref>. | گردآوری این اثر توسط [[سرمدی، محمود|محمود سرمدی]] صورت گرفته و جهت آن، احیای بخشهای قابل توجهی از تفسیر [[ابومسلم اصفهانی، محمد بن بحر|ابومسلم اصفهانی]] بوده است که برای مدتهای طولانی گمان میرفت از دست رفته و تنها بهصورت گزیده و پراکنده موجود باشد. هدف این تلاش، بازگرداندن این تفسیر کهن و مهم اعتزالی به عرصه علمی و فرهنگی بود تا بهعنوان منبعی ارزشمند در شناخت دیدگاههای معتزله و تفسیر قرآنی بهکار رود. این اثر، بخشی مهم از میراث فرهنگی ایران اسلامی محسوب میشود<ref>ر.ک: همان، ص15-16</ref>. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
اثر مورد نظر که در قالب یک مجلد بهصورت فیزیکی ارائه شده است، در واقع شامل بخشهایی از تفسیر اصلی ابومسلم است که تفسیر سورههای قرآن از فاتحه تا ناس (البته نه همه آیات) را در بر میگیرد. این، در حالی است که تفسیر کامل ابومسلم اصفهانی، دارای 14 مجلد (و برخی معتقدند دارای 20 مجلد) بوده است<ref>ر.ک: همان، ص24</ref>. | اثر مورد نظر که در قالب یک مجلد بهصورت فیزیکی ارائه شده است، در واقع شامل بخشهایی از تفسیر اصلی ابومسلم است که تفسیر سورههای قرآن از فاتحه تا ناس (البته نه همه آیات) را در بر میگیرد. این، در حالی است که تفسیر کامل [[ابومسلم اصفهانی، محمد بن بحر|ابومسلم اصفهانی]]، دارای 14 مجلد (و برخی معتقدند دارای 20 مجلد) بوده است<ref>ر.ک: همان، ص24</ref>. | ||
==سبک نگارش== | ==سبک نگارش== | ||
| خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
# نقد نظریه نسخ: یکی از برجستهترین ویژگیهای او، رویکرد انتقادیاش نسبت به نظریه نسخ (منسوخ شدن برخی از آیات قرآن) است؛ او در بسیاری از موارد نسخ را نمیپذیرد؛ لذا مورد طعن علمای بسیاری واقع شده است<ref>ر.ک: همان، ص25</ref>. | # نقد نظریه نسخ: یکی از برجستهترین ویژگیهای او، رویکرد انتقادیاش نسبت به نظریه نسخ (منسوخ شدن برخی از آیات قرآن) است؛ او در بسیاری از موارد نسخ را نمیپذیرد؛ لذا مورد طعن علمای بسیاری واقع شده است<ref>ر.ک: همان، ص25</ref>. | ||
# توجه به تناسب آیات: به پیوستگی و ارتباط معنایی میان آیات مختلف قرآن توجه ویژهای دارد و سعی در کشف این تناسبات میکند<ref>ر.ک: همان، ص39</ref>. | # توجه به تناسب آیات: به پیوستگی و ارتباط معنایی میان آیات مختلف قرآن توجه ویژهای دارد و سعی در کشف این تناسبات میکند<ref>ر.ک: همان، ص39</ref>. | ||
# عدم استناد به روایات در صورت تعارض: ابومسلم از استناد به روایات و احادیث برای بیان مقصود آیه خودداری میکند<ref>ر.ک: همان، ص27</ref>. این رویکرد بهویژه در مواردی که روایات با مبانی عقلی و اصولی معارض باشند، صدق میکند. | # عدم استناد به روایات در صورت تعارض: [[ابومسلم اصفهانی، محمد بن بحر|ابومسلم]] از استناد به روایات و احادیث برای بیان مقصود آیه خودداری میکند<ref>ر.ک: همان، ص27</ref>. این رویکرد بهویژه در مواردی که روایات با مبانی عقلی و اصولی معارض باشند، صدق میکند. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
کتاب، شامل دو مقدمه محمدهادی معرفت (1309-1385ش) و گردآورنده میشود که در مقدمه دوم، شرح حال مفسر و روش تفسیریاش ذکر شده است. | کتاب، شامل دو مقدمه [[معرفت، محمدهادی|محمدهادی معرفت]] (1309-1385ش) و گردآورنده میشود که در مقدمه دوم، شرح حال مفسر و روش تفسیریاش ذکر شده است. | ||
بخش اصلی کتاب شامل تفسیر آیات قرآن بهترتیب سورهها، از سوره فاتحه تا سوره ناس است. در این بخش، دیدگاههای تفسیری ابومسلم با جزئیات ارائه شده و محقق در متن و نیز در پاورقیها بسیاری از موارد را با تفاسیر دیگری، مانند تفسیر فخر رازی<ref>ر.ک: متن کتاب، ص180</ref> و طبرسی<ref>ر.ک: همان، ص184</ref>، مقایسه کرده است. | بخش اصلی کتاب شامل تفسیر آیات قرآن بهترتیب سورهها، از سوره فاتحه تا سوره ناس است. در این بخش، دیدگاههای تفسیری ابومسلم با جزئیات ارائه شده و محقق در متن و نیز در پاورقیها بسیاری از موارد را با تفاسیر دیگری، مانند [[التفسير الكبير (فخر رازی)|تفسیر فخر رازی]]<ref>ر.ک: متن کتاب، ص180</ref> و [[مجمع البيان في تفسير القرآن|طبرسی]]<ref>ر.ک: همان، ص184</ref>، مقایسه کرده است. | ||
گردآوردنده، از تفسیر مذکور تنها به تفسیر 1600 آیه دست یافته است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص26</ref>. | گردآوردنده، از تفسیر مذکور تنها به تفسیر 1600 آیه دست یافته است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص26</ref>. | ||