کلیات اشرف مازندرانی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''کلیات اشرف مازندرانی''' تألیف محمدسعید اشرف مازندرانی، تصحیح و تحقیق هومن یوسفدهی، اشعار اشرف در قالب‌های مختلف و در موضوعات متنوع به دو صورت جمع‌آوری شده است. یکی به صورت دیوان غزلیات و قصاید و دیگری به صورت کلیات که مثنوی‌های او از جمله ساقی‌نامه، قضا و قدر، شهرآشوب، سوزوگداز و یک مثنوی خطاب به فرزندش محمدامین را شامل می‌شود.  

اشرف مازندرانی از جملۀ شاعرانی بود که مقارن با دوران پرتاب‌وتب حکومت صفویان و سختگیری‌های شریعتمداران به هوای برخورداری از توجه و پرورش شاهان تیموری عازم هند شدند. او با آنکه به معلمی دختر اورنگ‌زیب پادشاه گمارده شد، از وضعیت خود ناراضی بود و دوری زن و فرزند هم او را می‌آزرد. بالاخره پس از کسب اجازه به ایران بازگشت. چندی در اصفهان ماند؛ ولی خاک دامنگیر هند دوباره او را به سوی خود کشید و این بار با زن و فرزند بدان‌جا رفت و عاقبت در همان‌جا هنگامی که راهی سفر حج بود، در مونگیر هند جان به جان‌آفرین تسلیم کرد.

همۀ منابع بدون اختلاف نام این شاعر، ادیب، خطاط، نقاش و فقیه قرن یازده و دوازدهم هجری را «محمدسعید» نسبتش را «مازندرانی» و تخلصش را «اشرف» نوشته‌اند. او در اصفهان به دنیا آمد و در همان‌جا نشو و نما یافت. تاریخ تولد او معلوم نیست؛ ولی از قول تذکره‌ها تاریخ تخمینی بین سال 1032 تا 1036 قمری است. او فرزند ملا محمدصالح فرزند ملا احمد مازندرانی و دخترزادۀ ملا محمدتقی مجلسی و از خاندانی اهل علم و ادب و اجتهاد بود.

با آنکه هجده سال از بهترین‌ سال‌های عمر اشرف یعنی از 15 تا 33 سالگی در اصفهان و در عهد شاه عباس ثانی سپری شد، به‌هیچ‌روی نمی‌توان او را ستایشگر این پادشاه پرآوازۀ صفوی به شمار آورد. او قصیده‌ای در مدح شاه عباس نسرود و فقط بعضی وقایع آن عهد را ثبت نمود؛ از جمله صدور فرمان شاه عباس مبنی بر ممنوعیت شراب یا ساخت پل به فرمان این پادشاه. او از حال‌و‌روز خود در ایران راضی نبود و چون بسیاری از شاعران آن روزگار هوای برخورداری از صلات شاهان هند به سرش افتاد. او در نیمۀ اول سال 1070 قمری بر اثر دو واقعه، درگذشت فرزند ده‌ماه‌اش محمدرفیع و جدش علامه محمدتقی مجلسی دچار اندوه شدید شد. در نتیجه زن و فرزند و خانه و خویشان را در اصفهان وانهاد و در 33 سالگی از طریق خراسان راهی هند شد. اورنگ‌زیب پادشاهی سختگیر و بی‌علاقه به شعر و شاعری بود و به همین دلیل اشرف هیچ‌گاه شعری برایش نسرود؛ ولی به دلیل مرتبۀ علمی و جایگاه و شهرت خانواده‌اش به معلمی دختر بزرگ پادشاه زیب‌النسابیگم تعیین شد. اشرف در این سال‌ها از حضور عبدالرشید دیلمی استاد نامدار خوشنویسی در دربار تیموری استفاده کرد و نزد او به ارتقای هنر خود در این زمینه پرداخت. او در این دوران در مجالس شعر و ادب حضور می‌یافت و با قدرت شاعری و حدّت ذهنی که داشت، به مشاعره و بدیهه‌سرایی می‌پرداخت. در حدود 13 سال در هند ماند؛ ولی با وجود فراهم‌بودن همه‌گونه وسایل عیش و نوش در هند، به این مقدار راضی نبود و همیشه هوای بازگشت در سر داشت. در سال 1083 با سرودن دو قصیده در مدح شاهزاده زیب‌النسابیگم اجازۀ مراجعت گرفت و از طریق خراسان به اصفهان بازگشت.

دو سال بعد از درگذشت دایی‌اش، علامه محمدباقر مجلسی در سال 1112 قمری بار دیگر به هند رفت ولی این بار با همسر و فرزندان. در این سال‌ها نزد عظیم‌الشأن فرزند شاهزاده محمدمعظم بهادرشاه بود و با احترام و اعتبار زیست و در همین سال‌ها بدرود حیات گفت. او در اواخر عمر عزم سفر حج کرد و قصد داشت از راه بنگاله خود را به ساحل رسانده، با کشتی به این سفر برود؛ ولی در اوایل راه در شهر مونگیر از توابع پتنه که در کنار رود گنگ واقع است، درگذشت و همان‌جا به خاک سپرده شد و قبرش در آنجا مشهور شد. احتمال بسیار سال فوت او در سال 1120 در 83 سالگی رخ داده است.

کلیات اشعار اشرف مازندرانی شامل این بخش‌هاست: قصاید، غزلیاـ، ترکیب‌بندها، مثنوی‌ها، مقطعات، رباعیات و بخشی به نام حسن مطلع و مطالع. بخش حسن مطلع و مطالع در واقع حاوی مطالعی است که به ذهن شاعر رسیده ولی نتوانسته یا فرصت نیافته که آنها را در قالب غزل کامل کند.