برگی دیگر از دفتر لسان‌الدوله (کشف یک سرقت علمی): تفاوت میان نسخه‌ها

کتاب و کتابخانه در ایران فراز و نشیب زیادی را به خود دیده است. پادشاهان در طول  دوره خود همواره به کتاب سازی و استنساخ در زمانی که چاپ در ایران رونق نداشت اقدام نموده‌اند. این امردر دوره‌ی قاجار نیز همچنان ادامه داشت. کتابخانه‌ای به دستور ناصرالدین شاه (1275-1228 ش) مخصوص کتب سلطنتی بنا گردید که کلیه‌ی کتب اعم از  خطی و چاپی، مرقعات نفیس و. ..در آنجا جمع آوری گردید و زیر نظر مستقیم وی اداره می‌شد. بعد از مرگ ناصرالدین شاه و جلوس  مظفرالدین شاه (1285-1275 ش)، کتابدار باشی مجموعه‌ی مذکور، یکی از همراهان وی بود که از تبریز با او آمده بود. بدین ترتیب بود که علی کتابدارباشی (لسان الدوله) در طول مدت یازده سال سلطنت مظفرالدین شاه از(1313 تا 1324 ق) مدیریت و کتابداری مجموعه مذکوررا بر عهده داشت. اما پس از مرگ مظفرالدین شاه و به تخت نشستن محمدعلی شاه، کتابدارباشی مجبور به واگذاری کتابخانه گردید. وی درطول تصدی‌اش کتاب‌های زیادی از کتابخانه خارج و با همدستی تنی چند از درباریان و پسرانش با صحافی مجدد کتاب ها، آن‌ها را به فروش رسانده بود. بعد از اینکه موضوع سرقت از کتابخانه‌ی سلطنتی برملا شد، خانه‌ی وی مورد بازرسی قرار گرفت و بخشی از کتب مسروقه به کتابخانه بازگردانده شد و به دنبال آن لسان‌الدوله و همدستانش توقیف و به عدلیه جهت بازجویی معرفی و سپس محاکمه گردیدند. در زمان حاضر  سرقت ادبی یا انتحال (به خود منسوب کردن سخن دیگری) به حوزه‌ی علوم نیز کشیده شده است و امروزه از آن به عنوان «سرقت علمی» نام برده می‌شود. پژوهش حاضر به این مطلب اختصاص دارد که «رساله مختصر منسوب به لسان الدوله» متعلق به اوست یا استنساخ کتاب «صرالط المستقیم ملکم خان» است. بررسی و تطابق رساله مختصر با صراط المستقیم ملکم خان نشان می‌دهد که علی رغم تلاش  لسان‌الدوله و مکتوب او در ابتدای نسخه مبنی بر منسوب نمودن آن به خود، شواهد و قراین نشان دهنده‌ی این است که وی صاحب اثر نبوده و رساله فوق الذکر همان صراط المستقیم ملکم خان است که وی با دخل و تصرف و همچنین حذف و اضافه‌هایی متعدد در متن، نسخه را به خود نسبت داده که مصداق عینی از سرقت علمی در دوره‌ی قاجار است.