تاریخ عمان در قرون نخستین اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

کتابی که پیش رو دارید ترجمه‌ی اثری از زبان عربی به نام «تاریخ عمان فی العصور اسلامیة الاولی» است که مشتمل بر تاریخ عمان از آغاز اسلام تا قرن چهارم هجری است. مهم‌ترین و جالب ترین قسمت کتاب، بخش ششم آن است که مهاجرت و معاودت اعراب عمانی و غیر عمانی در روزگاران پیش و پس از اسلام به کرانه‌های شرقی خلیج فارس را مورد بررسی قرار داده است. از طرفی همین بخش پر انتقاد ترین قسمت کتاب نیز به شمار می‌رود. در این مبحث که میان منافع ایرانیان و اعراب اصطکاک پیش می آید متأسفانه نویسنده تحت تأثیر شرایط سیاسی حاکم بر عراق در آن دوره قرار گرفته و سعی در مصادره تاریخ ایران نموده است. عدم حضور ایرانیان در عمان و سایر قسمت‌های جزیرة العرب نکته بحث برانگیز دیگری است؛ زیرا مؤلف تا هرجا که توانسته این حضور را کتمان کرده اما در مواردی که پای برتری غیرایرانیان در میان بوده از ذکر آن خودداری ننموده است. البته مواردی از این دست را می‌توان در سایر بخش‌های کتاب نیز یافت. به همین دلیل بود که مترجمین در این قسمت‌ها توضیحات بیشتری در پاورقی افزودند اما چون مخاطبین اثر حاضر افراد متخصص در تاریخ هستند و شکی نیست که خود در این زمینه صاحب نظر به شمار می‌روند لذا جای شرح و نقد بیشتر برای آنان وجود دارد. همچنین مؤلف گاهی در نقش یک ملی گرای افراطی عمانی ظاهر شده و بدون در نظر گرفتن احساسات مردم سرزمین های عرب همسایه عمان، به تاریخ و گذشته‌ی آن‌ها نیز دست اندازی می‌کند. غیر از آن، در همه جا سعی در توجیه اقدامات عمانی‌ها دارد. نیز عدم یکنواختی متن، انتقاد دیگری است که بر این اثر می‌توان وارد کرد. علاوه بر این‌ها نویسنده بدون هیچ ملاحظه‌ای از اصطلاحات جغرافیایی جدید برای اماکن قدیم استفاده کرده است. این موارد و موارد مشابه دیگر همگی نشان دهنده‌ی سطح پایین تاریخ نگاری عربی نسبت به تاریخ نویسی ایرانی است. اما با این وجود پژوهش حاضر، نخستین کار فراگیری است که همه‌ی اطلاعات پراکنده پیرامون عمان را در خود گردآورده و از آن تصویر منسجمی بیرون داده تا شرایط آن را توضیح دهد و راه و روزنه‌ی تلاش برای محققین این میدان را روشن نماید. مؤلف در ابتدای تحقیق اوضاع جغرافیای عمان را گنجانده و سرزمین، تولیدات، سکنه و مراکز شهری آن را در عهود اولیه‌ی اسلامی مورد بحث و بررسی قرار داده است. در حالی که اطلاعات درباره‌ی سرزمین و سطح عمان در دوره‌ی نوین به کمک تحقیقات و نقشه‌ها افزایش یافته است. هرچند درباره‌ی اوضاع اقتصادی و انسانی در دوره‌های نخستین اسلامی تحقیق کاملی صورت نگرفته است زیرا اطلاعات مربوط به آن پراکنده است. مؤلف، پراکنده شدن مردم عمان بعد از فتوحات اسلامی در سرزمین های جهان اسلام را دنبال کرده است. اطلاعات لازم درباره‌ی اسکان آن‌ها در بصره و جزیره و خراسان در پرتو تحقیقات گذشته فراوان است. اما اطلاعاتی که مؤلف به انتشار سکنه‌ی عمان در سرزمین های واقع در شرق خیلج فارس - که پیش از این مورد توجه پژوهشگران قرار نمی گرفت - در اختیار قرار می‌دهد تا تصویر جدیدی مبتنی بر پایه‌های علمی ارائه دهد که با کمک دلایل زیادی، اطلاعات مهمی درباره‌ی اساس تاریخ گروه انبوهی از اعراب که هنوز در آن مناطق ساکن هستند را در اختیار خوانندگان قرار می‌دهد. فصولی که مؤلف درباره‌ی فعالیت تجاری عمان نوشته است قابل تقدیر است زیرا تصویری که توسط وی ارائه می‌شود تصویری جدید و واقعی است که مایه‌ی افزایش شناخت می‌شود و بسیاری از نظرات درباره‌ی مراکز و گرایش فعالیت‌های اقتصادی در جهان اسلام در دوره‌ی میانه را تصحیح می‌کند.<ref> [https://www.historylib.com/books/2224 ر.ک: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران] </ref>