کاوش در تپه بمپور؛ محوطه‌ای از هزاره سوم پیش از میلاد در بلوچستان ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

سرزمین بلوچستان و به ویژه دشت بمپور اگرچه یکی از نقاط مورد توجه باستان شناسان در سده ی اخیر میلادی به شمار می رود و سابقه ی فعالیت های باستان شناسی در آن به حدود 110 سال پیش از نگارش این کتاب باز می گردد، اما به صورت کلی از مناطق به اصطلاح سفید باستان شناسی در پهنه ی سرزمینی و فرهنگی فلات ایران است که فعالیت های باستان شناسی چشمگیر و مؤثری در آن، پس از اتمام کاوش نویسنده انجام نگرفته و بسیاری از آگاهی های علمی ما از بلوچستان ایران تنها بر پایه ی مطالعاتی استوار است که سال ها از انجام آن ها گذشته است. شوربختانه در این سه چهار دهه ی اخیر، تکاپو و تلاش باستان شناسان خارجی در آن سوی مرزهای سرزمین به ویژه در شبه جزیره ی عمان و مکران پاکستان، بر چشم انداز باستان شناسی این منطقه سایه افکنده است. اگرچه در دهه های پس از انقلاب و به ویژه از دهه هشتاد شمسی به این سو، مطالعات جسته و گریخته ای در منطقه ی بلوچستان با اهداف مختلفی چون نجات بخشی، جلوگیری از غارت محوطه ها در پی کاوش های غیر مجاز و نیز مطالعات پراکنده ای با هدف آموزش دانشجویان باستان شناسی به انجام رسیده است، اما با این وجود، این فعالیت ها در جستجوی پرسش های بنیادین باستان شناختی منطقه و یا در راستای رویکردهای فرادستی و ملی نبوده و بیشترشان محدود به گزارش هایی یک یا دو صفحه ای با شمایل سازمانی و اداری بوده است. کتاب پیش رو دربرگیرنده ی نتایج توصیفی و تحلیلی کاوش های تپه ی بمپور است که پس از انتشار چند مقاله درباره ی این تپه ی مهم در مرکز بلوچستان ایران، به نگارش درآمده است. در زمان انتشار این گزارش، هنوز بسیاری از محوطه های جنوب شرق ایران و مکران پاکستان، ناشناخته بوده و یا کار کاوش علمی آن ها تقریبا هم زمان یا اندکی بعدتر از کاوش های تپه ی بمپور شروع شده بود و بنابراین اطلاعات ایشان و سایر باستان شناسان محدود به بررسی ها و کاوش های شتاب زده و بعضا غیرعلمی از این محوطه ها بوده است. اما دقت نظر و اشراف علمی نویسنده به واسطه ی انجام بررسی ها و کاوش هایی که در برخی مناطق مکران پاکستان یا حوزه ی تمدنی دشت سند داشته، باعث شده تا بسیاری از تحلیل ها و به ویژه تاریخ گذاری های تطبیقی و نسبی که از مواد فرهنگی تپه ی بمپور ارائه داده، پس از گذشت چند دهه، همچنان معتبر باقی بماند. کتاب حاضر نشان دهنده ی نمای کلی کاوش های انجام شده در سال 1966 در سکونتگاه پیش از تاریخی بمپور در جنوب شرقی ایران است. حدود 34 سال پیش از نگارش این کتاب، این محوطه توسط فرد دیگری بررسی شده بود، اما لازم است بر اساس اطلاعات و روش های کاری جدیدتر و امروزی، توالی فرهنگی این بخش از بلوچستان ایران مشخص شود.

کاوش ها در دو برش عمیق انجام گرفت که به شناسایی شش دوره ی استقرار منجر شد. سفل بمپور به خاطر اطلاعات جدیدی که در مورد ارتباطات موجود بین مناطق مرزی بلوچستان ایران و سرزمین های همسایه ی آن یعنی افغانستان و پاکستان در هزاره ی سوم پس از میلاد ارائه می کند، دارای اهمیت زیادی است. نکات دیگری، هرچند با اهمیت نسبتا کمتر، در مورد ارتباطات موجود با سواحل جنوبی خلیج فارس وجود دارد، اما در مورد این احتمالات باید منتظر مدارک جدیدتری بود.

ظروف سفالی چهار دوره ی نخست، نشان دهنده ی رشد و گسترش در درون مجموعه ای است که تاکنون ناشناخته بوده و به نام فرهنگ دوره I-IV بمپور نام گذاری می شود. این فرهنگ ابتدا با فرهنگ ترکیبی و وارداتی در دوره ی V جایگزین شده و نهایتا در دوره ی VI به شکوفایی می رسد. در بمپور، هیچ گونه نمونه ی تاریخ گذاری شده بر اساس کربن 14 وجود ندارد، اما مدارک تطبیقی موجود نشان می دهد که شش دوره ی استقراری موجود، تقریبا از دومین ربع هزاره ی سوم تا حدود 1900 پس از میلاد را در بر می گرفته است.<ref> [https://historylib.com/books/2597 ر.ک: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران] </ref>