ابونخیله، یعمر بن حزن: تفاوت میان نسخه‌ها

  ‌ | شاگردان =  

''' اَبونُخَیْله، یَعْمُر بن حَزن بن زائده حِمّانی، ‌'''ملقب به راجز (مق‌ ح 147 ق / 764 م)، ‌شاعر عصر اموی و اوایل دورۀ عباسی.  

از این روی، برخی احتمال داده‌اند که شاعر خود شجره‌نامه‌ای ساختگی برای خویش فراهم آورده بود تا خود را از نژادگان عرب جلوه دهد .

زادگاه ابونخیله ظاهراً بصره بوده، اما تاریخ ولادتش دانسته نیست. چنانکه گفته‌اند در جوانی، به سبب نافرمانی، از سوی پدر رانده شد و در طلب روزی به شام رفت و دست کم تا مرگ پدر در آنجا ماند. چندی نیز بادیه اقامت گزید و نزد بدویان شعرو ادب آموخت  و ظاهراً در همین دوره آوازه‌ای یافت وارجوزه‌ها و قصیده‌هایش زبانزد همگان شد.  

روایتی که از قول ابونخیله دربارۀ چگونگی ورود او به دربار مسلمه نقل شده، برخی خصوصیات اخلاقی وی را آشکار می‌سازد. در این روایت ــ که به اعترافی صادقانه می‌ماند و به همین سبب می‌توان آن را در خور اعتماد پنداشت ــ چنین آمده که شاعر در حضور مسلمه پس از مدح وی، خود را بهترین رجزسرای عرب معرفی کرده، اما چون ناگهان خود را ازخواندن رجزی ازخویش ناتوان دیده است، ارجوزه‌ای از رؤبه بن عَجّاج که به یاد داشته، برخوانده و چون مسلمه، برخلاف گمان وی، متوجه سرقت ادبی او شده، با سرافکندگی از مجلس وی بیرون رفته، اما بعداً با سرودن مدح‌ها و رجزهای فراوان باز مورد توجه و لطف او قرار گرفته است. علاقۀ مسلمه به ابونخیله زمینه‌ای فراهم آورد تا شاعر به دربار ولید بن عبدالملک (حک‌ 86-96 ق) راه یابد.

چون مسلمه درگذشت، ابونخیله به بارگاه هشام بن عبدالملک (حک‌ ‌105-125 ق) رفت و به مدح او پرداخت. وی در روایتی چگونگی ورود خود به بارگاه هشام را نیز شرح داده است. در این روایت ــ که آن هم با توجه به مضمونش در خور اعتماد می‌نماید ــ البته از سرقت ادبی و لاف‌زنی شاعر در برابر خلیفه خبری نیست، اما زیرکی و دوراندیشی شاعر در آن آشکار است. چه وی با هشیاری نخست می‌کوشد از روحیات خلیفه آگاه گردد و آنگاه که او را مدح می‌گوید، در عین چشم دوختن به صله‌های وی، خود را بلندنظر و بی‌نیاز جلوه می‌دهد و از این راه، هم‌دل خلیفه را به دست می‌آورد و هم صله‌های گران می‌ستاند.

به روایت ابن‌ معتز ــ اگر روایت ساختگی نباشد ــ صله‌ها و پاداش‌های ولید به ابونخیله چندان بوده که از این شاعر آزمند بخیل، مردی گشاده‌دست ساخته بود.

چنانکه [[ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین|ابوالفرج]] اشاره کرده، ابونخیله سرانجام جان بر سر آزمندی خود نهاد .

چند نکتۀ مورد اختلاف در این ماجرا دیده می‌شود که درخور تأمل است: نخست اینکه به درستی روشن نیست که آیا شاعر اشعار مزبور را به ابتکار خود و از روی فرصت‌طلبی سروده و در حضور خلیفه و درباریان برخوانده، یا به دستور منصور و اطرافیانش. دیگر آنکه در روایتی، منصور بی‌درنگ به شاعر صله‌ای درخور می‌دهد و در روایتی دیگر، او را برای دریافت صله به ری می‌فرستد؛ اما در خبری دیگر، شاعر خود از بیم جان به سوی خراسان می‌گریزد، به‌ویژه که پس از مجلس مزبور یکی از درباریان به شاعر هشدار می‌دهد که ممکن است خطر در کمین او نشسته باشد. کشته شدن شاعر را نیز برخی پس از بازگشت وی از ری نوشته‌اند .

با توجه به این نشانه‌ها و اوضاع سیاسی آن زمان، می‌توان پنداشت که ابونخیله بیش از آنکه قربانی هوس‌ها و طمع‌ورزی‌های خود شده باشد، بازیچۀ دسیسه‌ها و زدوبندهای سیاسی حاکمان جدید شده است و ماجرای عزل عیسی و مدیحه‌سرایی شاعر و سپس انتقام‌جویی ولیعهد معزول از او نیز چه بسا جلوه یا روایتی ساده شده از واقعیتی پیچیده‌تر، یعنی چگونگی جابه‌جایی قدرت در زمان منصور، باشد. قتل شاعر که دست کم برخی رقیبانش را از گزند هجوهای او آسوده ساخت، ‌قاعدتاً در اواسط خلافت منصور روی داده است. طبری این ماجرا را در ذیل حوادث 147 ق نقل کرده است، اما پلا تاریخ آن را اندکی پس از 136 ق، یعنی آغاز خلافت منصور، دانسته است .

با آنکه سروده‌های ابونخیله فراوان بوده و تا چند سده پس از مرگ وی حتی در اندلس رواج داشته، آنچه امروز از اشعار او در دست است، از حدود 200 بیت فراتر نمی‌رود. غالب این سروده‌ها در مدح و هجو و رثاست و پاره ای اشعار وصفی و نخجیرگانی (طردیات) نیز در آن‌ها دیده می‌شود. جز چند قصیده، بقیۀ اشعار موجود او ارجوزه است و این بی‌گمان دربارۀ مجموعۀ سروده‌های او نیز صادق بوده است. چه از همان آغاز او را در زمرۀ شاعران رجزپرداز آورده‌اند و شمار قصیده‌های او را اندک نوشته‌اند‌.  

لقب راجز را نیز به همین سبب به وی داده‌اند. سادگی و روانی اشعار او البته مانع از آن نیست که گاه وجود واژگان و تعابیر بدوی، فهم سروده‌های او را دشوار سازد .