تمهيد الأوائل و تلخيص الدلائل: تفاوت میان نسخه‌ها

'''تمهيد الأوائل و تلخيص الدلائل'''، نوشته ابوبکر محمد بن الطیب بن محمد بن جعفر بن قاسم بصرى بغدادى، معروف به باقلانى یا ابن الباقلانى (متوفای 403ق)، متکلم نامدار اشعری‌مذهب و از حامیان بزرگ عقاید اهل سنت است. این اثر بیانی از کلام اشعری است که در رد آرای رافضی‌ها، خوارج، معتزله، یهود، نصاری، اهل تجسیم و تشبیه، مجوس و به‌ویژه، رد آرای شیعه در باب امامت نوشته شده است. التمهید را عمادالدین احمد حیدر تحقیق کرده است.

باقلانی، [[تمهيد الأوائل و تلخيص الدلائل]] را برای فرزند عضدالدوله دیلمی نوشته و در مقدمه کتاب نیت خود را از تألیف آن بازگفته است. نام کتاب در نسخه پاریس، «التمهيد في الرد علی المُلحدة و الرافضة و الخوارج و المعتزلة» آمده است و در تراجم علما به «التمهيد» شهره است. گاهی نیز، به «تمهيد الدلائل و تلخيص الأوائل» نام برده می‌شود.

عمادالدین در تحقیق خود از دو نسخه چاپی «دارالفكر العربي» و «المكتبة الشرقية» بهره ‌جسته است و آن دو را با یکدیگر مقایسه نموده است؛ بدین‌گونه که از یک‌سو، در متن نسخه دارالفکر از «باب القول في معنی الخبر» تا پایان «الكلام في إمامة علي(ع) و الرد علی الواقف فيها و القادح في صحتها» افزودگی می‌بیند و از سوی دیگر، در متن نسخه «المكتبة الشرقية» از «باب الكلام في معنی الصفة و هل هي الوصف أم معنی سواه» تا «باب القول في معنی الخبر» نسبت به نسخه دارالفكر فزونی را می‌یابد. او نقص هر دو نسخه را در این کتاب برطرف نموده است و اختلاف نسخه‌ها را با توجه به کار نصرانی در چاپ المكتبة الشرقية و رمزگذاری که وی برای نسخه‌های خطی پاریس، ایاصوفیا و مصطفی عاطف افندی انجام داده، لحاظ کرده است. او بااین‌حال، به افزودگی که در چاپ دارالفکر مصر است، اعتنایی نکرده است؛ چراکه این افزودگی در نسخه‌هایی که نصرانی به آن‌ها اعتماد کرده، نیست.

محقق، برخی فرقه‌هایی را که باقلانی از آن‌ها نام برده، شناسانده است و کارهای دیگری، همچون: شرح زندگی باقلانی، تخریج حدیث‌ها و برخی اقوال بزرگان، درج تعلیقه‌ها بر عبارت‌هایی که نیاز به توضیح داشته‌اند و آوردن فهرست‌هایی که خواننده به آن‌ها نیازمند بوده، را انجام داده است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص21-19</ref>‏.