المحاجاة بالمسائل النحویة: تفاوت میان نسخه‌ها

'''المحاجاة بالمسائل النحویة'''، نوشته جارُالله زمخشری (476-538ق)، محمود بن عمر بن محمد بن عمر خوارزمى، مفسر، زبان‌شناس و از بزرگان مذهب حنفى و معتزلى که پنجاه چیستان ادبی را به محاوره گذاشته و با تحقیق بهیجه باقر‌ حسنی عرضه شده است.

زمخشری در أحجیّةگویی- که نوعی از لُغز یا سخن سربسته‌ای است که مردم در نگاه اول به معنای آن پی نمی‌برند-<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص46</ref>‏هر بند از محاجاتش را به سبک «چیستان‌گویی» با عبارت «أخبرنی عن ...» آغاز می‌کند. سپس، پرده‌های ابهام را از روی واژه یا عبارتی که فهم اولیۀ آن دشوار است، برمی‌دارد و از شیوۀ کلامی «إن قُلتَ، قُلتُ» برای محاوره بهره می‌گیرد.<ref>ر.ک: متن کتاب، ص75-73</ref>مثلاً، چیستانی را این‌گونه در بارۀ اسم مفردی که به الف و تاء جمع بسته می‌شود، می‌نویسد: أخبِرنی عن «واحدٍ من الأسماء تثنّی مجموعاً بالألف و التّاء». هو قولُک فیمن سمیته ب «تمراتٍ» أو «مُقبلاتٍ» «تمراتان» و «مُقبلاتان» و فی «أذرعاتٍ» «أذرعاتان» فإن قُلتَ ... قُلتُ ... .<ref>ر.ک: همان، ص76</ref>‏

وی این کتاب را در سال‌های پایانی و پس از کتاب «الکشاف» در 528ق نوشته است.<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص48</ref>‏و به عُلَیّ بن عیسی بن وهاس هدیه کرده است.<ref>ر.ک: همان، ص49</ref>‏

این اثر در نزد علما به نام‌های گوناگون ثبت شده است؛ سیوطی، کنوی و کبری‌زاده آن را «الأحاجی النحویة»، ابن خلکان، بستانی و بروکلمان آن را «المحاجّات بالمسائل النحویة»، یاقوت آن را «المحاجاة و متمم مهام أرباب الحاجات فی الأحاجی و الألغاز»، اسماعیل باشای بغدادی آن را «المحاجاة و متمم مهام أرباب الحاجات فی الأحاجی و الأغلوطات»، جرجی زیدان آن را «المحاجاة فی الأحاجی و الأغلوطات»، بروکلمان بار دیگر، آن را «المحاجّات و متمم مهام أرباب الحاجات فی الأحاجی و الأغلوطات فی النحو» و امین خولی آن را «محاجات و متمم مهام أرباب الحاجات فی الدحاجی و الأغلوطات فی مسائل نحویة مسوقة فی مسالک المحاجاة فی سلوک المعایاة» نامیده‌اند.<ref>ر.ک: همان، ص46-45</ref>‏

بهیجه باقر، تحقیق خود را بر اساس سه نسخۀ خطی انجام داده است.<ref>ر.ک: همان، ص47</ref>. همچنین، کارهایی را مانند آدرس‌دهی احادیث، شرح شواهد شعری<ref>ر.ک: همان، ص59</ref>و‏ فهرست‌برداری از آن‌ها و نیز از کسان و جای‌ها در کتاب انجام داده است.<ref>ر.ک: همان، ص46-45</ref>‏