التفسير المنسوب إلى الإمام أبي‌محمد الحسن بن علي العسكري عليهم‌السلام: تفاوت میان نسخه‌ها

[[ابن‌ بابویه، محمد بن علی|ابن بابويه]] متن تفسير را مستقيما از استرآبادى دريافت نموده است. وى در آغاز كتاب فتوايى خود، [[من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه]].<ref>ج 1، ص3</ref>، ضمن اشاره به اين نكته كه آنچه در اين اثر فراهم آمده از نظر خودش صحيح است، بيان داشته كه روايات كتاب را از متون معتبر و مشهور گرفته است. همو در باب تلبيه، از استرآبادى حديثى نقل كرده و در پایان گفته است كه باقى آن را در كتاب تفسير آورده است.<ref>1413، ج 2، ص211-212</ref> بر اين اساس، اگر [[شيخ صدوق]] خود تدوين كنندۀ تفسير نبوده، احتمالا تهذيب كنندۀ آن بوده است. مؤيد صحت اين احتمال، سخن [[نجاشی، احمد بن علی|نجاشى]] (متوفى 450؛<ref>ص 391-392</ref> است كه در ذيل آثار [[شيخ صدوق]] به دو اثر تفسيرى، تفسير القرآن و مختصر تفسير القرآن، اشاره كرده است. شاهد ديگر بر اين نظر، ذكر روايتى با همين سند در كتاب التوحيد.<ref>ص 47</ref> [[شيخ صدوق]] است. در آخر آن روايت نيز [[شيخ صدوق]] بيان داشته كه متن كامل حديث را در تفسيرش آورده است.<ref>-التفسير المنسوب الى الامام ابى محمد الحسن بن على العسكرى، ص50-52</ref>

نكتۀ جالب توجه ديگر قرار داشتن پدر [[غضایری، حسین بن عبیدالله|ابن غضائرى]] در طريق روايت تفسير با همين سلسله سند متداول است.<ref>مجلسى، ج 105، ص78</ref> برخى گفته‌اند كه طريق [[شيخ صدوق]] در روايت اين تفسير، متعدد است، زيرا در مواردى به جاى محمد بن قاسم استرآبادى از محمد بن على استرآبادى، در طريق خود از دو راوى تفسير، ياد كرده است.<ref>-[[ابن‌ بابویه، محمد بن علی|ابن بابويه]]، 1417، ص240؛[[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقا بزرگ طهرانى]]، ج 4، ص286، پانويس</ref> بعيد نيست كه اين دو، يكى بوده باشند، زيرا ذكر نام جد به جاى پدر متداول بوده است.

[[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقا بزرگ طهرانى]]؛ [[ابن‌ بابویه، محمد بن علی|ابن بابويه]]، الامالى، قم 1417؛همو، التوحيد، چاپ هاشم حسینى طهرانى، قم[؟ 1357 ش]؛همو، معانى الاخبار، چاپ [[غفاری، علی‌اکبر|على اكبر غفارى]]، قم 1361 ش؛همو، [[من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه]]، قم 1413؛[[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزى]]، المنتظم في تاريخ الملوك و الامم، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفى عبدالقادر عطا، بيروت 1992/1412؛ [[ابن شهرآشوب، محمد بن علی|ابن شهر آشوب]]، معالم العلماء، نجف 1961/1380؛همو، مناقب آل ابى‌طالب، چاپ هاشم رسولى محلاتى، قم[بى‌تا. ]؛[[استادی، رضا|رضا استادى]]، رسالة اخرى حول التفسير المنسوب الى الامام العسكری عليه‌السلام در الرسائل الاربعة عشرة، چاپ [[استادی، رضا|رضا استادى]]، قم: مؤسسة النشر الاسلامى، 1415؛ محمدحسن بكائى، كتابنامۀ بزرگ قرآن كريم، تهران 1374 ش-؛ تسترى؛ حسن بن على(ع)، امام يازدهم، التفسير المنسوب الى الامام ابى محمد الحسن بن على العسكرى، چاپ محمدباقرابطحى، قم 1409؛[[خطیب بغدادى]]؛ خوئى؛ سعيد رضوى، «نگاهى به تفسير منسوب به [[امام حسن عسکری(ع)|امام حسن عسكری عليه‌السلام]]»، فصلنامۀ پژوهشهاى قرآنى،‌ش 5-6 (بهار و تابستان 1375)؛[[سزگین، فؤاد|فؤاد سزگین]]، تاريخ التراث العربى، ج 1، جزء 1، نقله الى العربية محمود فهمى حجازى، رياض 1983/1403؛ محمد كاظم بن عبدالعظيم طباطبائى يزدى، ال[[العروة الوثقی]]، بيروت 1409؛ احمد بن على طبرسى، ال[[الاحتجاج (نشر المرتضی)|احتجاج]]، چاپ ابراهیم بهارى و محمد هادى به، قم 1413؛ محمد بن حسن طوسى، رجال الطوسى، نجف 1961/1380؛ محمود طيار مراغى، «فهرست نسخه‌هاى عكسى و ميكروفيلم‌هاى كتابخانۀ محقق طباطبائى»، در المحقق الطباطبائى في ذكراه السنوية الاولى، ج 3، قم: آل البيت، 1417؛ [[قزوینی رازی، عبدالجلیل|عبدالجليل قزوينى]]، نقض، چاپ جلال‌الدين محدّث ارموى، تهران 1358 ش؛ حسن بن يوسف علامه حلّى، رجال العلامة الحلّى، چاپ محمد صادق بحرالعلوم، نجف 1961/1381، چاپ افست قم 1402؛ [[قطب راوندی، سعید بن هبةالله|سعيد بن هبة اللّه قطب راوندى]]، [[الخرائج و الجرائح]]، قم 1409؛ مجلسى؛ احمد بن على [[نجاشی، احمد بن علی|نجاشى]]، فهرست اسماء مصنّفى الشيعة المشتهر ب‍ رجال ال[[نجاشی، احمد بن علی|نجاشى]]، چاپ موسى [[شبیری زنجانی، موسی|شبيرى زنجانى]]، قم 1407؛ حسین بن محمدتقى نورى، خاتمة [[مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل|مستدرك الوسائل]]، قم 1415-1420.