|
|
| خط ۲۵: |
خط ۲۵: |
| | پیش از = | | | پیش از = |
| }} | | }} |
| '''شرح احوال و آثار و دوبيتی‌های باباطاهر عريان''' به‌انضمام '''شرح و ترجمه کلمات قصار وی''' منسوب به عین‌القضات همدانی با اصل و ترجمه کتاب '''الفتوحات الربانیة في مزج الإشارات الهمدانیة''' به شرح وتفسیر محمد بن ابراهیم مشهور به خطیب وزیری که به کوشش جواد مقصود، تصحیح، تحقیق، مقدمه نویسی و آماده چاپ شده‌است. | | '''رسالتان لابن انباری''' مشتمل بر دو رساله «الاغراب فی جدل الاعراب» در فن جدل و «لمع الادلة» در اصول علم نحو تألیف ابوبرکات عبدالرحمن بن محمد انباری(متوفی-577-513 ق) است. سعید افغانی بر این کتاب مقدمه نوشته و آن را تحقیق کرده است. |
|
| |
|
| محقق می‌نویسد:
| | سعید افغانی در مقدمه از سفر به غرب اروپا و شمال آفریقا در نیمه دوم سال 1956م سخن گفته است. او در این سفر، در ضمن بازدید از فرهنگستان‌های عالی و گنجینه نسخ خطی و ملاقات با بعضی اعلام، از کتب نفیسی اطلاع می‌یابد. از جمله این کتب دو کتاب مذکور است که وی تصمیم به چاپ آنها در چاپخانه دانشگاه سوریه می‌گیرد.<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص3</ref>. |
| پس از چاپ بعضى از قسمت‌هاى كتاب در ضمن تحقيق، معلوم شد كه نسخۀ خطّى منحصربه‌فردى، در شرح كلمات قصار باباطاهر همدانى در مجموعۀ شمارۀ(1903)كتابخانۀ ملّى پاريس وجود دارد كه موسوم به: «الفتوحات الرّبانيّة في مزج الإشارات الهمدانيّه» مى‌باشد كه مؤلّف آن به اقتراح اين‌جانب «محمّد بن ابراهيم، مشهور به خطيب وزيرى»است كه به سال 890 قمرى، شرح خود را بر كلمات باباطاهر از روى نسخۀ ابوالبقاء احمدى به پايان رسانيده. <ref> ر.ک: پیش‌گفتار کتاب؛ ص دوم </ref>
| |
|
| |
|
| يادآور می‌شود كه نگارنده به چيزى زائد بر آنچه تاكنون در شرح‌حال و آثار باباطاهر نوشته‌اند، دست نيافته است ولى توانسته است تا حدمقدور، متفرقات پراكنده لابلاى اوراق تذكره‌ها و كتب تراجم و مجلات را با ذكر مآخذ در يك‌جا جمع كند و به‌عنوان بخش اول كتاب به دوستدران عارف همدانى تقديم بدارد؛ باشد كه از اين ره‌گذر، فيضى هم نصيب نويسنده شده‌باشد. <ref> ر.ک: سرآغاز کتاب؛ ص 4 </ref>
| | محقق در ابتدا به زندگی‌نامه نویسنده و نام بیش از هفتاد اثر او اشاره کرده است. از جمله نکاتی که او در ضمن مقدمه به آن اشاره کرده این است که ابن انباری فنون سه‌گانه‌ای را برای اولین بار در ضمن سه کتاب ثبت کرد که عبارتند از : |
| | #«فن جدل الاعراب» در ضمن کتاب «الاغراب فی جدل الاعراب» بدون پیچیدگی و اطناب، تا اولین کتاب در قوانین جدل و آداب مناظره در پیمودن طریق حق باشد. |
| | # فن «الخلاف» که اکثر کتبی که در این موضوع نوشته شده ردیه‌ای مختصر است. ابن انباری با کتاب «الانصاف» نیاز محققین را برای اولین بار برطرف نمود. |
| | #فن اصول نحو به شیوه فن اصول فقه که «لمع الادلة» که برای اولین بار با کتاب «الاغراب فی جدل الاعراب» منتشر شده است.<ref>ر.ک: همان، ص21-20؛ متن کتاب، ص35</ref>. |
| | «الاغراب فی جدل الاعراب» اصول جدل و آداب مناظره، محاوره و مذاکره را در دوازده فصل تنظیم کرده است. |
| | سوال، وصف سائل، وصف مسئول‌به، وصف مسئول‌منه، وصف مسئول‌عنه، جواب، استدلال، نقد استدلال با نقل، نقد استدلال با قیاس، نقد استدلال با استصحاب، ترتیب سوال‌ها و ترجیح ادله، موضوعاتی هستند که ابن انباری آنها را مورد بحث قرار‌داده است. .<ref>ر.ک متن کتاب، ص36</ref> |
|
| |
|
| اقرب به ذهن آنست كه وفات باباطاهر را بعد از 447ق بدانيم؛ چه كتاب «راحة الصدور في تاريخ آل سلجوق» كه ملاقات سلطان طغرل(متوفی455ق) را با باباطاهر، [بين سال‌هاى 447 و 450ق] ذكرمی‌كند، به سال حدود 601ق تأليف شده و نزديک‌ترين مأخذ تاريخى به دوره زندگى باباطاهر می‌باشد و مستبعد است كه تاريخ‌نويسى به‌مانند راوندى، به فاصله يک‌صدوپنجاه سال، در نقل موضوع ملاقات طغرل شاه با باباطاهر و دو پير ديگر به شهر همدان، دچار اشتباه شده‌باشد و اما تولد باباطاهر، به سال(326ق) ادعایى است كه هيچ‌گونه دليلى براى اثبات آن، در دست نيست. <ref> ر.ک: همان؛ ص 35و36 </ref>
| | «لمع الادلة» در سی فصل تنظیم شده‌اند. در فصل اول این کتاب، اصول نحو چنین تعریف شده است: «ادله نحو که فروع و فصول از آن متفرع شده است».<ref>ر.ک: همان، ص80</ref> سپس در فصل دوم چنین آمده که اقسام ادله عبارت از نقل و قیاس و استصحاب.<ref>ر.ک: همان، ص81</ref> و هر قسم در ضمن چند فصل تا انتهای کتاب شرح و توضیح شده است. |
|
| |
|
| در ميان گويندگان رباعى، نام دو تن از همه، مشهورتر است، يكى را به‌نام حكيم عمر خيام نيشابورى(متوفاى قبل از 530ق) مى‌شناسيم و ديگر كس، باباطاهر عريان همدانى است كه رباعيات اين دو مرد حكيم و عارف، از مرز ايران زمين نيز تجاوز كرده و در ساير كشورهاى خارجى زبان‌زد مردمان دانشمند آن مرزوبوم است تا آن‌جایی‌كه تمام اشعار خيام به اكثر زبان‌هاى خارجى و ابيات باباطاهر، به بعضى السنه خارجى ترجمه شده و يا احيانا شرح و تفسير گشته‌اند. <ref> ر.ک: مقدمه بخش دوم؛ ص 86</ref>
| | فهرست اعلام، کتاب‌ها، ابیات و موضوعات در پایان کتاب درج شده است. |
| | |
| دوبيتى‌هاى باباطاهر، كه از قديمى‌ترين آثار ادبى بعد از اسلام، بشمارمی‌رود و به‌نام «فهلويات» ناميده مى‌شود، خيلى ساده و روان در بحر «هزح مسدس محذوف» با لهجه‌اى شيرين و محلى، سروده شده كه مورد پذيرش طبع همگان قرار گرفته‌است. ترانه‌هاى باباطاهر بسيار لطيف و پر از عواطف رقيق و احساسات پاك و ادراكاتى است كه پيدا است، تمامى نغمه‌ها از دل برخاسته و لذا بر دل مى‌نشيند. باباطاهر در ابيات خود صنايع و بدايع شعرى را بكار نبرده، دوبيتى‌هايش اكثرا عارى از وزن صحيح رباعى و زيب‌وزيور شعرى است. <ref> ر.ک: همان؛ ص87</ref>
| |
| | |
| شرح منسوب به عين‌القضات، كه در يک مقدمه و پنجاه باب و خاتمه‌اى تنظيم‌يافته، با عباراتى علمى و مصطلحاتى عرفانى و اشاراتى روایى و فلسفى، به رموز 421 كلمه قصار باباطاهر عريان همدانى به‌طريق «قال‌اقول» نوشته‌شده و تبويب كلمات مذكور به ابواب پنجاه‌گانه مزبور، گويا از ابتكارات شارح اين شرح(عين‌القضات) بوده‌باشد. همچنان‌كه باباطاهر، معانى بلندى را به‌ناچار، در كلماتى مختصر، جاى‌داده كه الحق درك معانى آن، حتى براى كسانی كه جميع مراحل سلوك را پيموده‌اند، مشکل بنظرمی‌رسد. <ref> ر.ک: پيشگفتارى بر ترجمه شرح عين‌القضات؛ ص253</ref>
| |
| | |
| «الفتوحات الربانية في مزج الإشارات الهمدانية»كه در بخش پنجم کتاب آمده‌است، شرح و تفسيرى است عرفانى، بر قسمتى از كلمات قصار باباطاهر همدانى كه «خطيب وزيرى، محمد بن ابراهيم» آن را به خواهش «ابو البقاء احمدى» به سال 890 قمرى، بر كلمات مذكور، نوشته‌است. شارح، ابتدا آن مقدار از كلمات باباطاهر را كه در نسخه ابو البقاء احمدى به‌طور متفرق و بدون تناسب موضوع و خلاف ترتيبى كه در بخش چهارم گذشت، براى خويش، كتابت نموده و سپس آن‌را، با آراء خود و اقوال بزرگان علم عرفان به‌طور مزجى، آن‌چنان پيچيده و درهم، شرح و تفسير نموده كه دست يافتن به متن اصلى كلمات باباطاهر و تشخيص آن از شرح وزيرى، براى كسانی كه نسخه شيخ ابو البقاء را نديده و يا همه كلمات قصار باباطاهر را به‌خاطر نداشته‌باشند، مشکل به‌نظرمی‌رسد. <ref> ر.ک: گفتارى بر كتاب الفتوحات الربانيه ؛ ص742</ref>
| |
| | |
| خطیب وزیری می‌نویسد:
| |
| من اين كتاب را براى تو(شیخ ابو البقاء احمدی)، به‌نحو خاص و طريق علمى و براى غير تو كه سالكان مبتدى هستند، به‌طريق شرح و توضيح نوشتم و از حق تعالى آرزو دارم كه نفع آن به همه دائما عائد گردد و نام كتاب را«الفتوحات الربانية في مزج الإشارات الهمدانية» گذاشتم. <ref> ر.ک: متن كتاب؛ ص744</ref>
| |
|
| |
|
| ==پانویس == | | ==پانویس == |
