۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'سيد محسن حكيم' به 'سيد محسن حكيم') |
جز (جایگزینی متن - 'كتاب' به 'کتاب') |
||
خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
کتاب«ادوار فقه و كيفيت بيان آن»، نوشته آية الله محمد ابراهيم جناتى شاهرودى است كه در بيان توضيحاتى راجع به فقه اسلامى و بالخصوص فقه شيعه و دورههاى مختلف آن مىباشد. | |||
اين | اين کتاب به زبان فارسى بوده و در سال 1357 ش، تأليف گرديده است. | ||
شبهاتى از مستشرقين راجع به فقه و نگاهى عميق به تاريخ فقه از ويژگىهاى | شبهاتى از مستشرقين راجع به فقه و نگاهى عميق به تاريخ فقه از ويژگىهاى کتاب مىباشد. | ||
== ساختار | == ساختار کتاب == | ||
مقدمهاى مفصل از سوى مؤلف در باره فقه، پيدايش فقه، هدف از فقه و تكامل فقه به همراه نقد و پاسخ توضيحى - انتقادى بر بعضى از مطالب مقدمه و پاسخ به نقد سيرى در ادوار فقه در آغاز | مقدمهاى مفصل از سوى مؤلف در باره فقه، پيدايش فقه، هدف از فقه و تكامل فقه به همراه نقد و پاسخ توضيحى - انتقادى بر بعضى از مطالب مقدمه و پاسخ به نقد سيرى در ادوار فقه در آغاز کتاب و قبل از ورود به مطالب اصلى بيان شده است. | ||
متن | متن کتاب نيز در دو بخش مىباشد: | ||
بخش اول ادوار فقه و كيفيت بيان آن كه شامل ادوار فقه، تكامل و ركود فقه اجتهادى اهل سنت، جايگاه و مواضع اجتهاد در مبانى فقهى و نمونههايى از اجتهاد در مبانى فقهى از ديدگاه مذاهب اسلامى مىباشد. | بخش اول ادوار فقه و كيفيت بيان آن كه شامل ادوار فقه، تكامل و ركود فقه اجتهادى اهل سنت، جايگاه و مواضع اجتهاد در مبانى فقهى و نمونههايى از اجتهاد در مبانى فقهى از ديدگاه مذاهب اسلامى مىباشد. | ||
خط ۶۰: | خط ۶۰: | ||
در بخش دوم نيز به نه مطلب مهم راجع به فقه و فقاهت اشاره شده كه عبارتند از: بيان مراحل ششگانه كيفيت بيان فقه، رسالههاى پرسش و پاسخ در ادوار مختلف، رسالههاى عمليه، سير تاريخى مسئله تقليد از اعلم، پيدايش وكالت و هدف از آن، شناخت مرجع تقليد، بيان مراجع تقليد از آغاز غيبت كبرا تا كنون، نظريه تعين تقليد از اعلم و نظريه جواز تقليد از زنى كه داراى اجتهاد است. | در بخش دوم نيز به نه مطلب مهم راجع به فقه و فقاهت اشاره شده كه عبارتند از: بيان مراحل ششگانه كيفيت بيان فقه، رسالههاى پرسش و پاسخ در ادوار مختلف، رسالههاى عمليه، سير تاريخى مسئله تقليد از اعلم، پيدايش وكالت و هدف از آن، شناخت مرجع تقليد، بيان مراجع تقليد از آغاز غيبت كبرا تا كنون، نظريه تعين تقليد از اعلم و نظريه جواز تقليد از زنى كه داراى اجتهاد است. | ||
ايشان در قسمت پايانى | ايشان در قسمت پايانى کتاب خود كه تحت عنوان مقالات مىباشد هفت مقاله راجع به موضوعات مذكور آورده است كه عبارتند از: | ||
1- شيخ مفيد در عرصه فقاهت و اجتهاد. | 1- شيخ مفيد در عرصه فقاهت و اجتهاد. | ||
خط ۱۰۹: | خط ۱۰۹: | ||
ادوار فقه و كيفيت بيان آن: | ادوار فقه و كيفيت بيان آن: | ||
بخش اول | بخش اول کتاب، تحت عنوان ادوار فقه و كيفيت بيان آن مىباشد. نخستين مطلبى كه مؤلف در اينجا آورده، ادوار فقه است كه در نه دوره مىباشد: | ||
ابتدا مرحله تشريع است كه از روز بعثت پيامبر(صلى الله عليه و آله) آغاز شده و تا روز وفات حضرت ادامه پيدا كرده است. | ابتدا مرحله تشريع است كه از روز بعثت پيامبر(صلى الله عليه و آله) آغاز شده و تا روز وفات حضرت ادامه پيدا كرده است. | ||
خط ۱۱۷: | خط ۱۱۷: | ||
مرحله تبيين و تدوين، دومين مرحله فقه است كه بنا بر عقيده شيعه، اين دوره از زمان اتمام تشريع آغاز شده و تا پايان ارتباط امام دوازدهم با نواب اربعه ادامه يافته است. دانشمندانى نظير على بن حسين بن بابويه، كلينى، ابن قولويه از بزرگان فقهى اين دوره مىباشند. | مرحله تبيين و تدوين، دومين مرحله فقه است كه بنا بر عقيده شيعه، اين دوره از زمان اتمام تشريع آغاز شده و تا پايان ارتباط امام دوازدهم با نواب اربعه ادامه يافته است. دانشمندانى نظير على بن حسين بن بابويه، كلينى، ابن قولويه از بزرگان فقهى اين دوره مىباشند. | ||
اهل سنت در مورد اين دوره نظر ديگرى دارند كه مؤلف ضمن اشاره بدان به پاسخش پرداخته است. وى در اين قسمت ضمن بيان امتيازات فقه شيعه به اختلافى كه در ميان مسلمانان بعد از پيامبر(صلى الله عليه و آله) راجع به تدوين | اهل سنت در مورد اين دوره نظر ديگرى دارند كه مؤلف ضمن اشاره بدان به پاسخش پرداخته است. وى در اين قسمت ضمن بيان امتيازات فقه شيعه به اختلافى كه در ميان مسلمانان بعد از پيامبر(صلى الله عليه و آله) راجع به تدوين کتاب و جمعآورى حديث پديد آمد، اشاره كرده، تدوين کتاب قرآن و مصحف فاطمه(سلام الله عليها) و صحيفه را نتيجه زحمات امام على(عليه السلام) در اين دوره برمىشمارد. | ||
از اصحاب امام على(عليه السلام) نيز افرادى مثل سلمان، ابو ذر، ابو رافع غلام پيامبر(صلى الله عليه و آله)، على بن ابى رافع و ديگران نيز | از اصحاب امام على(عليه السلام) نيز افرادى مثل سلمان، ابو ذر، ابو رافع غلام پيامبر(صلى الله عليه و آله)، على بن ابى رافع و ديگران نيز کتابهايى تدوين نمودهاند كه نوعا در كتب رجال بدانها اشاره شده است. | ||
سومين دوره فقه كه دستهبندى و تبويب نام دارد و از روز غيبت كبراى امام زمان(عجل الله تعالى فرجه الشريف) شروع شده و تا زمان وفات فقيه نامدار شيعه مرحوم شيخ مفيد ادامه داشته است، كارهاى بزرگى در اين دوره توسط فقها و دانشمندان انجام شده كه پاسدارى از حريم تشيع در مقابل دسيسهها و تحريفها از آن جمله مىباشد، چرا كه دشمنان با تلاش شبانهروزى مىكوشيدند تا با جعل حديث و تفرقه افكنى مذهب حقه را به بيراهه ببرند. | سومين دوره فقه كه دستهبندى و تبويب نام دارد و از روز غيبت كبراى امام زمان(عجل الله تعالى فرجه الشريف) شروع شده و تا زمان وفات فقيه نامدار شيعه مرحوم شيخ مفيد ادامه داشته است، كارهاى بزرگى در اين دوره توسط فقها و دانشمندان انجام شده كه پاسدارى از حريم تشيع در مقابل دسيسهها و تحريفها از آن جمله مىباشد، چرا كه دشمنان با تلاش شبانهروزى مىكوشيدند تا با جعل حديث و تفرقه افكنى مذهب حقه را به بيراهه ببرند. | ||
خط ۱۲۵: | خط ۱۲۵: | ||
از دانشمندان مهم اين دوره مىتوان به مرحوم شيخ مفيد، ابن ابى عقيل ابو محمد حسن بن على نعمانى حذاء معاصر كلينى، ابن جنيد اسكافى و سيد مرتضى اشاره نمود. | از دانشمندان مهم اين دوره مىتوان به مرحوم شيخ مفيد، ابن ابى عقيل ابو محمد حسن بن على نعمانى حذاء معاصر كلينى، ابن جنيد اسكافى و سيد مرتضى اشاره نمود. | ||
کتابهاى مهم حديث اين دوره نيز عبارتند از: كافى اثر شيخ كلينى، تهذيب و استبصار اثر مرحوم شيخ طوسى و من لا يحضره الفقيه اثر مرحوم شيخ صدوق؛ اينها مجموعا كتب اربعه شيعه را تشكيل مىدهند كه تكيهگاه فقه شيعه به شمار مىروند. | |||
مرحله چهارم از ادوار از فقه، مرحله گسترش مسائل فقه از راه تفريع و تطبيق از راه اجتهاد مىباشد. | مرحله چهارم از ادوار از فقه، مرحله گسترش مسائل فقه از راه تفريع و تطبيق از راه اجتهاد مىباشد. | ||
اين دوره، از زمان مرحوم شيخ طوسى و به مدت صد سال تا زمان ابن ادريس مؤلف | اين دوره، از زمان مرحوم شيخ طوسى و به مدت صد سال تا زمان ابن ادريس مؤلف کتاب سرائر ادامه داشته است. اين دوره، دوره شكوفايى بىنظير فقه اسلامى مىباشد. | ||
طلايهدار اين دوره مرحوم شيخ طوسى است كه كارهاى بسيار بزرگى را در فقه انجام داد كه از آن جمله تطبيق فقه شيعه بر مذاهب اربعه اهل سنت مىباشد. | طلايهدار اين دوره مرحوم شيخ طوسى است كه كارهاى بسيار بزرگى را در فقه انجام داد كه از آن جمله تطبيق فقه شيعه بر مذاهب اربعه اهل سنت مىباشد. | ||
خط ۱۳۷: | خط ۱۳۷: | ||
دوره پنجم، دوره استدلال است كه از زمان ابن ادريس حلى تا روزگار مرحوم محقق حلى ادامه يافته است. ابن ادريس كه با نقد نظريات شيخ طوسى بعد از دوران مذكور شيوه نوى را طرحريزى كرده بود، باعث شد كه در اين دوران نيز فقه سيرى تكاملى داشته باشد كه قريب به صد سال ادامه داشت. | دوره پنجم، دوره استدلال است كه از زمان ابن ادريس حلى تا روزگار مرحوم محقق حلى ادامه يافته است. ابن ادريس كه با نقد نظريات شيخ طوسى بعد از دوران مذكور شيوه نوى را طرحريزى كرده بود، باعث شد كه در اين دوران نيز فقه سيرى تكاملى داشته باشد كه قريب به صد سال ادامه داشت. | ||
مؤلف در اين قسمت با مقايسهاى بين | مؤلف در اين قسمت با مقايسهاى بين کتاب مبسوط شيخ طوسى و سرائر ابن ادريس، به نكات مهمى در باب تفاوت اين دو دوره فقهى دست يافته است. | ||
گسترش استدلال و تنقيح، نام ششمين دوره فقه است كه از زمان علامه حلى(ره) شروع شده و تا زمان مجدد بزرگ مرحوم وحيد بهبهانى ادامه يافت. در اين دوره بحثهاى فقهى - استدلالى گستردهاى ميان علما رواج يافته بود كه اثرات مهمى را نيز بر جاى گذاشت. | گسترش استدلال و تنقيح، نام ششمين دوره فقه است كه از زمان علامه حلى(ره) شروع شده و تا زمان مجدد بزرگ مرحوم وحيد بهبهانى ادامه يافت. در اين دوره بحثهاى فقهى - استدلالى گستردهاى ميان علما رواج يافته بود كه اثرات مهمى را نيز بر جاى گذاشت. | ||
خط ۱۴۳: | خط ۱۴۳: | ||
از شخصيتهاى علمى اين دوره مىتوان به علامه حلى، فخر المحققين فرزند علامه حلى، شهيد اول جمال الدين محمد بن مكى، محقق ثانى نور الدين على بن عبد العالى كركى، شيخ على ميسى، شهيد ثانى زين الدين جبعى، علامه شيخ عبد الصمد پدر شيخ بهايى و صاحب مدارك اشاره كرد. | از شخصيتهاى علمى اين دوره مىتوان به علامه حلى، فخر المحققين فرزند علامه حلى، شهيد اول جمال الدين محمد بن مكى، محقق ثانى نور الدين على بن عبد العالى كركى، شيخ على ميسى، شهيد ثانى زين الدين جبعى، علامه شيخ عبد الصمد پدر شيخ بهايى و صاحب مدارك اشاره كرد. | ||
کتابهاى مهمى مانند وسائل الشيعه، وافى و بحار الانوار نتيجه زحمات بزرگان علمى در اين دوره مىباشند. | |||
مرحله هفتم، مرحله تكامل و رشد فقه نام دارد. اين دوره از زمان مرحوم وحيد بهبهانى تا زمان شيخ انصارى ادامه يافته كه تكامل بزرگى در اين دوره به وجود آمد. | مرحله هفتم، مرحله تكامل و رشد فقه نام دارد. اين دوره از زمان مرحوم وحيد بهبهانى تا زمان شيخ انصارى ادامه يافته كه تكامل بزرگى در اين دوره به وجود آمد. | ||
خط ۱۶۷: | خط ۱۶۷: | ||
مناظراتى كه تابعين با صحابه و اساتيد با شاگردان و بالعكس داشتند، يكى از همين عوامل بود. مكاتب گوناگون و تصانيف مهمى در اين دوران به وجود آمد كه مؤلف به تعدادى از آنها اشاره كرده است. | مناظراتى كه تابعين با صحابه و اساتيد با شاگردان و بالعكس داشتند، يكى از همين عوامل بود. مكاتب گوناگون و تصانيف مهمى در اين دوران به وجود آمد كه مؤلف به تعدادى از آنها اشاره كرده است. | ||
وى به فقها و كتب مشهور مذاهب اربعه در اين دوران نيز اشاره كرده است. تفسير، نيز در اين دوران رشد چشمگيرى داشته و كتبى به همين نام تأليف شدند كه در | وى به فقها و كتب مشهور مذاهب اربعه در اين دوران نيز اشاره كرده است. تفسير، نيز در اين دوران رشد چشمگيرى داشته و كتبى به همين نام تأليف شدند كه در کتاب مورد اشاره واقع شدهاند. | ||
جايگاه و مواضع اجتهاد و مبانى فقهى | جايگاه و مواضع اجتهاد و مبانى فقهى | ||
خط ۱۷۹: | خط ۱۷۹: | ||
ادوار كيفيت بيان فقه | ادوار كيفيت بيان فقه | ||
ادوار فقه، پيش از اين، مورد بحث واقع گرديد اما اكنون بحث در اين است كه فقه چگونه و به چه صورتهايى در زمانهاى مختلف به مردم عرضه شده است. اين بخش از | ادوار فقه، پيش از اين، مورد بحث واقع گرديد اما اكنون بحث در اين است كه فقه چگونه و به چه صورتهايى در زمانهاى مختلف به مردم عرضه شده است. اين بخش از کتاب داراى مدخلى است كه مطالبى راجع به فقه در آن بازگو شده است. | ||
مؤلف، در تعريف فقه مىفرمايد: فقه عبارت است از مجموعه قوانين و احكامى كه خداوند متعال براى مردم تنظيم فرموده تا بتوانند به طور شايستهاى او را پرستش و ستايش كنند و در زندگى مادى و معنوى خويش از آسايش و آرامش كاملى برخوردار شوند و از خطر گمراهى و انحراف، مصون و در امان باشند. | مؤلف، در تعريف فقه مىفرمايد: فقه عبارت است از مجموعه قوانين و احكامى كه خداوند متعال براى مردم تنظيم فرموده تا بتوانند به طور شايستهاى او را پرستش و ستايش كنند و در زندگى مادى و معنوى خويش از آسايش و آرامش كاملى برخوردار شوند و از خطر گمراهى و انحراف، مصون و در امان باشند. | ||
خط ۱۹۹: | خط ۱۹۹: | ||
6- از زمان شيرازى و يزدى تا زمان حاضر. مؤلف، كوشيده تا با بررسى يك يك اين ادوار، تفاوتهاى آنها را نيز با يكديگر مبين سازد. | 6- از زمان شيرازى و يزدى تا زمان حاضر. مؤلف، كوشيده تا با بررسى يك يك اين ادوار، تفاوتهاى آنها را نيز با يكديگر مبين سازد. | ||
از ديگر مطالبى كه در بخش دوم | از ديگر مطالبى كه در بخش دوم کتاب مورد بررسى است، رسالههاى پرسش و پاسخ در دورههاى مختلف است. اين رسالهها از دوره دوم شروع شده و تا به امروز نيز ادامه دارد، لكن كيفيت آن، متناسب با هر دورهاى متفاوت بوده است. | ||
رسالههاى عمليه نيز موضوع مبحث بعدى است كه على الظاهر از دوران چهارم به بعد به صورت كنونى درآمده است، لكن در مدلهاى اوليه، اصول دين نيز در رسالهها مىآمد كه بعدها از رونق افتاد ولى به عقيده مؤلف آوردنش بسيار مطلوب و بهجا است. | رسالههاى عمليه نيز موضوع مبحث بعدى است كه على الظاهر از دوران چهارم به بعد به صورت كنونى درآمده است، لكن در مدلهاى اوليه، اصول دين نيز در رسالهها مىآمد كه بعدها از رونق افتاد ولى به عقيده مؤلف آوردنش بسيار مطلوب و بهجا است. | ||
سير تاريخى مسئله تقليد از اعلم، پيدايش وكالت از سوى پيشوايان دينى و مراجع تقليد براى تأمين زندگى علماى بلاد و شناخت مرجع تقليد از طريق فقهاى طراز اول و برجسته و بيان مراجع تقليد از آغاز غيبت كبرا تا كنون كه از ابن قولويه شروع شده و به مرحوم آيت الله بروجردى ختم مىگردد، نظريه تعين تقليد از اعلم و نظريه تقليد از زنى كه داراى اجتهاد است، ديگر بخشهاى | سير تاريخى مسئله تقليد از اعلم، پيدايش وكالت از سوى پيشوايان دينى و مراجع تقليد براى تأمين زندگى علماى بلاد و شناخت مرجع تقليد از طريق فقهاى طراز اول و برجسته و بيان مراجع تقليد از آغاز غيبت كبرا تا كنون كه از ابن قولويه شروع شده و به مرحوم آيت الله بروجردى ختم مىگردد، نظريه تعين تقليد از اعلم و نظريه تقليد از زنى كه داراى اجتهاد است، ديگر بخشهاى کتاب را تشكيل مىدهند. | ||
مقالات | مقالات | ||
همانگونه كه سابقا اشاره كرديم، مقالات، آخرين بخش | همانگونه كه سابقا اشاره كرديم، مقالات، آخرين بخش کتاب است كه در آن هفت مقاله از مقالاتى كه توسط مؤلف تدوين گرديده، آمده است. | ||
مقاله اول در باره شيخ مفيد است و«شيخ مفيد در عرصه فقاهت و اجتهاد» نام دارد. ظاهرا اين مقاله براى كنگره بزرگداشت شيخ مفيد نگارش يافته و از بخشهايى مانند جامعيت علمى شيخ مفيد، تدريس شيخ مفيد، جلسات علمى مفيد با عالمان مذاهب، مفيد از ديدگاه عالمان شيعه و سنى، فقه اجتهادى شيخ مفيد، منابع اجتهادى شيخ مفيد، تشكيل شده است. | مقاله اول در باره شيخ مفيد است و«شيخ مفيد در عرصه فقاهت و اجتهاد» نام دارد. ظاهرا اين مقاله براى كنگره بزرگداشت شيخ مفيد نگارش يافته و از بخشهايى مانند جامعيت علمى شيخ مفيد، تدريس شيخ مفيد، جلسات علمى مفيد با عالمان مذاهب، مفيد از ديدگاه عالمان شيعه و سنى، فقه اجتهادى شيخ مفيد، منابع اجتهادى شيخ مفيد، تشكيل شده است. | ||
خط ۲۱۷: | خط ۲۱۷: | ||
مقاله چهارم راجع به وقف بوده و اين سنت حسنه را از ديدگاه عالمان لغت، احاديث و روايات، سير تاريخى، آثار اجتماعى، مشروعيت و نظارت بر آن مورد بررسى قرار داده است. | مقاله چهارم راجع به وقف بوده و اين سنت حسنه را از ديدگاه عالمان لغت، احاديث و روايات، سير تاريخى، آثار اجتماعى، مشروعيت و نظارت بر آن مورد بررسى قرار داده است. | ||
پنجمين مقالهاى كه از سوى مؤلف تأليف شده و در | پنجمين مقالهاى كه از سوى مؤلف تأليف شده و در کتاب آمده نگاهى به بحث ارتداد از ديدگاه مذاهب اسلامى است. | ||
ايشان ضمن بيان معنى واژه ارتداد، آن را از ديدگاه قرآن و مذاهب اهل سنت و فقه شيعه بررسى نموده است. | ايشان ضمن بيان معنى واژه ارتداد، آن را از ديدگاه قرآن و مذاهب اهل سنت و فقه شيعه بررسى نموده است. |
ویرایش