پرش به محتوا

فرهنگ نفیسی: تفاوت میان نسخه‌ها

۹۵۵ بایت اضافه‌شده ،  ‏۹ آوریل ۲۰۲۲
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۲۸: خط ۲۸:


==نام‌های دیگر کتاب==
==نام‌های دیگر کتاب==
این کتاب، «فرهنگ ناظم الاطبا» و «فرنودسار» نیز شهرت دارد<ref>ر.ک: نجمی، شمس‌الدین، ص192</ref>.
این کتاب، «فرهنگ ناظم الاطبا» و «فرنودسار» نیز شهرت دارد<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/102981/192 ر.ک: نجمی، شمس‌الدین، ص192]</ref>.


==تاریخ نگارش==
==تاریخ نگارش==
خط ۳۹: خط ۳۹:
کتاب با دو مقدمه از [[فروغی، محمدعلی|محمدعلی فروغی ذکاءالملک]] و [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]] (فرزند مؤلف) آغاز و مطالب در پنج جلد، تنظیم شده است.
کتاب با دو مقدمه از [[فروغی، محمدعلی|محمدعلی فروغی ذکاءالملک]] و [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]] (فرزند مؤلف) آغاز و مطالب در پنج جلد، تنظیم شده است.


کتاب، دارای 99552 لغت عربی و 58879 لغت فارسی است؛ یعنی روی‌هم‌رفته، 158431 لغت در این فرهنگ وجود دارد. لغات بر اساس حروف الفبای فارسی فهرست‌بندی شده و ترتیب قرار گرفتن تمامی حرف‌های لغت (اول، دوم، سوم و...) مراعات شده و به‌این‌ترتیب، همه لغات این فرهنگ، کاملاً طبق حروف الفباء آمده است<ref>ر.ک: نجمی، شمس‌الدین، ص196</ref>.
کتاب، دارای 99552 لغت عربی و 58879 لغت فارسی است؛ یعنی روی‌هم‌رفته، 158431 لغت در این فرهنگ وجود دارد. لغات بر اساس حروف الفبای فارسی فهرست‌بندی شده و ترتیب قرار گرفتن تمامی حرف‌های لغت (اول، دوم، سوم و...) مراعات شده و به‌این‌ترتیب، همه لغات این فرهنگ، کاملاً طبق حروف الفباء آمده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/102981/196 ر.ک: نجمی، شمس‌الدین، ص196]</ref>.


===منابع کتاب===
===منابع کتاب===
خط ۵۳: خط ۵۳:
مهم‌ترین ویژگی کتاب، آن است که شامل همه لغات زبان عربی و همه لغاتی است که در فارسی، به‌کار می‌رود، اعم از تازی، ترکی و زبان‌های اروپایی و دیگر زبان‌ها. به‌علاوه، در بسیاری از کلمات آن، خلاصه‌ای از علوم، به ترتیب دایرة‌المعارف آورده شده و بسیاری از اسامی تاریخ و جغرافیای ایران و اسلام و کشورهای دیگر را دربردارد. در تألیف این اثر، همه کتاب‌های معتبر لغت عرب و نیز تمام کتاب‌های لغت فارسی، مدنظر قرار گرفته و گذشته از آن، چند فرهنگ بزرگ را که مستشرقین برای زبان فارسی نوشته‌اند، دیده شده است. چنان‌که نه‌تنها این کتاب جویندگان این‌گونه مطالب را از آن همه کتاب، بی‌نیاز می‌کند، بلکه بسیاری از مفردات، ترکیبات و اصطلاحات زبان فارسی که پیش از تألیف این کتاب در هیچ کتاب دیگری نیامده است، در دسترس خوانندگان قرار می‌گیرد<ref>ر.ک: همان، صفحه چ</ref>.
مهم‌ترین ویژگی کتاب، آن است که شامل همه لغات زبان عربی و همه لغاتی است که در فارسی، به‌کار می‌رود، اعم از تازی، ترکی و زبان‌های اروپایی و دیگر زبان‌ها. به‌علاوه، در بسیاری از کلمات آن، خلاصه‌ای از علوم، به ترتیب دایرة‌المعارف آورده شده و بسیاری از اسامی تاریخ و جغرافیای ایران و اسلام و کشورهای دیگر را دربردارد. در تألیف این اثر، همه کتاب‌های معتبر لغت عرب و نیز تمام کتاب‌های لغت فارسی، مدنظر قرار گرفته و گذشته از آن، چند فرهنگ بزرگ را که مستشرقین برای زبان فارسی نوشته‌اند، دیده شده است. چنان‌که نه‌تنها این کتاب جویندگان این‌گونه مطالب را از آن همه کتاب، بی‌نیاز می‌کند، بلکه بسیاری از مفردات، ترکیبات و اصطلاحات زبان فارسی که پیش از تألیف این کتاب در هیچ کتاب دیگری نیامده است، در دسترس خوانندگان قرار می‌گیرد<ref>ر.ک: همان، صفحه چ</ref>.


در نسخه اصل و دست‌نویس فرهنگ، در بالای هر ستون، حروفی منفصل نوشته شده که نشان‌دهنده آخرین لغت آن ستون است. این حروف منفصل، از سه حرف کم‌تر و از چهار حرف، بیشتر نیستند. شیوه به‌کارگیری حروف منفصل در نسخه چاپی هم وجود دارد، با این تفاوت که حروفی که در بالای خط افقی دو طرف راست و چپ هر صفحه آمده‌اند، به این معنی‌اند: آن‌ها که در گوشه راست آمده است، حروف اولین لغت صفحه و آن‌ها که در سمت چپ آمده‌اند، حروف آخرین لغت صفحه می‌باشد<ref>ر.ک: نجمی، شمس‌الدین، ص197</ref>.
در نسخه اصل و دست‌نویس فرهنگ، در بالای هر ستون، حروفی منفصل نوشته شده که نشان‌دهنده آخرین لغت آن ستون است. این حروف منفصل، از سه حرف کم‌تر و از چهار حرف، بیشتر نیستند. شیوه به‌کارگیری حروف منفصل در نسخه چاپی هم وجود دارد، با این تفاوت که حروفی که در بالای خط افقی دو طرف راست و چپ هر صفحه آمده‌اند، به این معنی‌اند: آن‌ها که در گوشه راست آمده است، حروف اولین لغت صفحه و آن‌ها که در سمت چپ آمده‌اند، حروف آخرین لغت صفحه می‌باشد<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/102981/197 ر.ک: نجمی، شمس‌الدین، ص197]</ref>.


استفاده از حروف آوایی برای ضبط کلمات در «فرهنگ نفیسی»، روش ابتکاری بسیار سهل و روشنی است. به هنگام طبع، حرکت حروف لغات را که مؤلف با زبر، زیر و پیش نشان داده بوده، به رعایت سهولت و عدم امکان زبر و زیر کامل رو کلمات در چاپ سربی با حروف لاتین، در داخل ابرو نشان داده شده و تلفظ لغات به صورت فونتیک در آمده است. در مورد حروف آوایی به‌کار رفته، اگر کلمه‌ای مرکب باشد، در میان آن‌ها با خط تیره فاصله گذاشته شده است. به‌این‌ترتیب، «فرهنگ نفیسی» جزو اولین فرهنگ‌هایی محسوب می‌شود که در آن از حروف آوایی (فونتیک) استفاده شده است<ref>ر.ک: همان، ص197- 198</ref>.
استفاده از حروف آوایی برای ضبط کلمات در «فرهنگ نفیسی»، روش ابتکاری بسیار سهل و روشنی است. به هنگام طبع، حرکت حروف لغات را که مؤلف با زبر، زیر و پیش نشان داده بوده، به رعایت سهولت و عدم امکان زبر و زیر کامل رو کلمات در چاپ سربی با حروف لاتین، در داخل ابرو نشان داده شده و تلفظ لغات به صورت فونتیک در آمده است. در مورد حروف آوایی به‌کار رفته، اگر کلمه‌ای مرکب باشد، در میان آن‌ها با خط تیره فاصله گذاشته شده است. به‌این‌ترتیب، «فرهنگ نفیسی» جزو اولین فرهنگ‌هایی محسوب می‌شود که در آن از حروف آوایی (فونتیک) استفاده شده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/102981/197 ر.ک: همان، ص197- 198]</ref>.


همچنین در این فرهنگ، از وجود علائم اختصاری بهره برده شده و با این کار، به موجز و مختصر کردن کار تا حد امکان، کمک گردیده است. بعد از مشخص شدن حرف الفبایی موردنظر، لغات و واژگان، به‌صورت سیاه‌تر از کلمات دیگر چاپ شده و به این طریق، عنوان‌های لغت، متمایز از سایر موارد هستند و به‌سهولت، قابل دیدن‌اند<ref>همان، ص198</ref>.
همچنین در این فرهنگ، از وجود علائم اختصاری بهره برده شده و با این کار، به موجز و مختصر کردن کار تا حد امکان، کمک گردیده است. بعد از مشخص شدن حرف الفبایی موردنظر، لغات و واژگان، به‌صورت سیاه‌تر از کلمات دیگر چاپ شده و به این طریق، عنوان‌های لغت، متمایز از سایر موارد هستند و به‌سهولت، قابل دیدن‌اند<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/102981/198 همان، ص198]</ref>.


بعد از ذکر عنوان کلمه، حروف آوایی (لاتین واژه) در داخل دو پرانتز قرار گرفته است. مؤلف هویت دستوری و نیز اصل لغات را با علائم قراردادی نشان داده و مشخص کرده است که در کدام دسته قرار دارد. در این شیوه، «مانند لغت‌نویسان اروپایی، نوع کلمه را تعیین کرده» است<ref>همان</ref>.
بعد از ذکر عنوان کلمه، حروف آوایی (لاتین واژه) در داخل دو پرانتز قرار گرفته است. مؤلف هویت دستوری و نیز اصل لغات را با علائم قراردادی نشان داده و مشخص کرده است که در کدام دسته قرار دارد. در این شیوه، «مانند لغت‌نویسان اروپایی، نوع کلمه را تعیین کرده» است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/102981/198 همان]</ref>.


در بیان ویژگی و هویت دستوری و ریشه‌ای و منشأ لغات، بعد از عنوان واژه و صوت آوایی، ابتدا نوع دستوری لغت و بعد ویژگی ریشه‌ای واژه و پس از آن، معانی لغت ذکر گشته است. بعدازآن، معنی یا معانی مرتبط با لغت، بیان شده است. بعد از هر معنی، نقطه‌ای قرار داده شده و به این شیوه، هر معنی از دیگری جدا شده است. در مواردی که معنای مرتبط با لغت، متعدد باشد، بعد از هر نقطه، حرف «و» آمده و معنی جدید ذکر گشته است، به این طریق، به تعداد هر نقطه، معنی وجود دارد<ref>ر.ک: همان، 198- 199</ref>.
در بیان ویژگی و هویت دستوری و ریشه‌ای و منشأ لغات، بعد از عنوان واژه و صوت آوایی، ابتدا نوع دستوری لغت و بعد ویژگی ریشه‌ای واژه و پس از آن، معانی لغت ذکر گشته است. بعدازآن، معنی یا معانی مرتبط با لغت، بیان شده است. بعد از هر معنی، نقطه‌ای قرار داده شده و به این شیوه، هر معنی از دیگری جدا شده است. در مواردی که معنای مرتبط با لغت، متعدد باشد، بعد از هر نقطه، حرف «و» آمده و معنی جدید ذکر گشته است، به این طریق، به تعداد هر نقطه، معنی وجود دارد<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/102981/198 ر.ک: همان، 198- 199]</ref>.


مؤلف معانی‌ای را که از کتب لغت مختلف آورده، گاه عین معنی را ذکر کرده و گاه به طور موجز و خلاصه، آن را آورده است، ولی این بدان معنی نیست که مفهوم را عوض نموده، بلکه تمام معانی را که ممکن است فرهنگی با اطناب در مورد لغتی آورده باشد، در «فرهنگ نفیسی» با رعایت اصل معنی و برداشت همان مفهوم در تعداد سطور کم‌تر بیان شده است و به اصطلاح «لب مطلب» را از معانی استخراج نمود است. هم‌چنین مؤلف سعی داشته که تقریباً تمام معناهای موجود درباره لغتی که نوشته می‌شود، بیاورد و چون در تنظیم این فرهنگ از کتب لغت زیادی بهره گرفته شده، به همین سبب، سعی وی این بوده که تمام معانی برداشت شده را به‌طور کامل بیاورد، ولی در نهایت ایجاز و خلاصه بودن؛ تا به این طریق بتواند تمام معانی مرتبط با واژه را در نهایت اختصار و کامل بودن و بدون حجیم شدن نامتعارف فرهنگ، بیان کند<ref>ر.ک: همان، ص199</ref>.
مؤلف معانی‌ای را که از کتب لغت مختلف آورده، گاه عین معنی را ذکر کرده و گاه به طور موجز و خلاصه، آن را آورده است، ولی این بدان معنی نیست که مفهوم را عوض نموده، بلکه تمام معانی را که ممکن است فرهنگی با اطناب در مورد لغتی آورده باشد، در «فرهنگ نفیسی» با رعایت اصل معنی و برداشت همان مفهوم در تعداد سطور کم‌تر بیان شده است و به اصطلاح «لب مطلب» را از معانی استخراج نمود است. هم‌چنین مؤلف سعی داشته که تقریباً تمام معناهای موجود درباره لغتی که نوشته می‌شود، بیاورد و چون در تنظیم این فرهنگ از کتب لغت زیادی بهره گرفته شده، به همین سبب، سعی وی این بوده که تمام معانی برداشت شده را به‌طور کامل بیاورد، ولی در نهایت ایجاز و خلاصه بودن؛ تا به این طریق بتواند تمام معانی مرتبط با واژه را در نهایت اختصار و کامل بودن و بدون حجیم شدن نامتعارف فرهنگ، بیان کند<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/102981/199 ر.ک: همان، ص199]</ref>.


مؤلف در معانی لغات، انواع معانی حقیقی و مجازی را نیز بیان نموده و به ساده‌ترین زبان، وصف کرده است، مخصوصاً لغات تازی، همواره از آیات، احادیث و کلام فصحا، شواهد با خود دارد. قابل ذکر است که نویسنده اولویت معنی را رعایت نکرده است<ref>ر.ک: همان</ref>.
مؤلف در معانی لغات، انواع معانی حقیقی و مجازی را نیز بیان نموده و به ساده‌ترین زبان، وصف کرده است، مخصوصاً لغات تازی، همواره از آیات، احادیث و کلام فصحا، شواهد با خود دارد. قابل ذکر است که نویسنده اولویت معنی را رعایت نکرده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/102981/199 ر.ک: همان]</ref>.


در «فرهنگ نفیسی»، طبق ویژگی دستوری کلمه، لغت معنی شده است. برای مثال، اگر کلمه‌ای اسم است، بعد از مشخص شدن ماهیت دستوری واژه، معنی گردیده و یا اگر صفت است، با توجه به ماهیت صفتی بودن واژه، معنی شده است. هم‌چنین واژگانی که به نحوی ممکن است از لحاظ املای کلمه یکسان نوشته شوند، اما از نظر دستوری با هم تفاوت دارند نیز به صورت عنوان‌های مستقل و جداگانه بیان شده‌اند<ref>همان</ref>.
در «فرهنگ نفیسی»، طبق ویژگی دستوری کلمه، لغت معنی شده است. برای مثال، اگر کلمه‌ای اسم است، بعد از مشخص شدن ماهیت دستوری واژه، معنی گردیده و یا اگر صفت است، با توجه به ماهیت صفتی بودن واژه، معنی شده است. هم‌چنین واژگانی که به نحوی ممکن است از لحاظ املای کلمه یکسان نوشته شوند، اما از نظر دستوری با هم تفاوت دارند نیز به صورت عنوان‌های مستقل و جداگانه بیان شده‌اند<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/102981/199 همان]</ref>.


مؤلف، لغات عربی را به ترتیب حروف تهجی در ردیف خود نقل کرده است نه در ماده و ریشه آن، و ازآنجاکه بیش‌تر لغات فرهنگ نفیسی، عربی است به طور حتم می‌توان آن را نسبت به فرهنگ‌های قبل از آن کامل‌ترین اثر دانست<ref>ر.ک: همان، ص202</ref>.  
مؤلف، لغات عربی را به ترتیب حروف تهجی در ردیف خود نقل کرده است نه در ماده و ریشه آن، و ازآنجاکه بیش‌تر لغات فرهنگ نفیسی، عربی است به طور حتم می‌توان آن را نسبت به فرهنگ‌های قبل از آن کامل‌ترین اثر دانست<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/102981/202 ر.ک: همان، ص202]</ref>.  


نفیسی از لحاظ این‌که خود فردی عالم به علوم بوده است و طبیبی حاذق در کار خود محسوب می‌گشته، سعی کرده که اصطلاحات علمی و طبی مندرج در فرهنگ خود را به قابل‌فهم‌ترین صورت ممکن بیان کند و از پیچیدگی‌های خاص این حرفه بپرهیزد<ref>ر.ک: همان، ص206</ref>.
نفیسی از لحاظ این‌که خود فردی عالم به علوم بوده است و طبیبی حاذق در کار خود محسوب می‌گشته، سعی کرده که اصطلاحات علمی و طبی مندرج در فرهنگ خود را به قابل‌فهم‌ترین صورت ممکن بیان کند و از پیچیدگی‌های خاص این حرفه بپرهیزد<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/102981/206 ر.ک: همان، ص206]</ref>.


==وضعیت کتاب==
==وضعیت کتاب==
خط ۸۷: خط ۸۷:




[[کلیات دیوان الهی قمشه‌ای]]
[[رده:کتاب‌شناسی]]
[[رده:کتاب‌شناسی]]
[[رده:مقالات جدید]]
[[رده:زبان‌شناسی، علم زبان]]
[[رده:زبان و ادبیات شرقی (آسیایی)]]
[[رده:زبان و ادبیات فارسی]]
[[رده:زبانها و ادبیات ایرانی]]
[[رده:فروردین(1401)]]
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش