ابن سیدالناس، محمد بن محمد: تفاوت میان نسخه‌ها

ابو الفتح در قاهره زاده شد و هنوز كودكى بيش نبود كه در مجالس درس عالمان آنجا شركت مى‌جست. در اجازه نامه‌اى كه وى به صلاح الدين خليل بن ايبك صفدى داده، به صراحت گفته است كه در 675 ق1276/ م در حالى كه چهار ساله بود، همراه پدر خود در مجالس حديث جمعى از علما شركت مى‌كرد كه از آن جمله شمس الدين محمد بن ابراهيم مقدسى را نام برده است (صفدى، وافى، 309/1). وى همچنين در بسيارى از صفحات عيون الاثر خود شمارى از استادان و عالمانى را كه در چهار يا پنج سالگى همراه پدر خود در درس آنان شركت كرده، نام برده است كه ابو عبد الله محمد بن نصر قرشى، امير سيف الدوله ابو عبد الله محمد بن غسان انصارى، ابوالعباس احمد بن يوسف صوفى سخاوى، ابو الفضل عبد الرحيم بن يوسف بن يحيى موصلى و ابو محمد عبد العزيز بن عبد المنعم حرّانى از آن جمله‌اند (28/1، 36، 60، 81). در 685 ق1286/ م نزد ابوبكر محمد بن احمد قسطلانى به قرائت و استماع حديث پرداخت و از استادان ديگرى نيز در مصر، اسكندريه، شام و حجاز و ديگر ولايات استماع حديث كرد (صفدى، وافى، 290/1). او اصول فقه را نزد ابو الفتح محمد بن على بن وهب قشيرى و نحو را نزد ابن نحاس آموخت (همو، اعيان، 51/11) و فقه را از ابن دقيق العيد فرا گرفت (ابن وردى، 434/2). به گفتۀ ذهبى شمار استادان وى نزديك به 1000 تن بوده است (صفدى، وافى، 291/1). جمعى از محدثان حجاز، عراق، شام، افريقيه و اندلس به او اجازۀ نقل حديث داده‌اند (همان، 309/1-310) و [[ابن کثیر، اسماعیل بن عمر|ابن كثير]] او را در حديث، فقه، نحو، سيره، تاريخ و فنون ديگر سرآمد اقران دانسته است (169/14). وى اغلب با بزرگان معاشرت مى‌كرد (صفدى، وافى، 291/1؛ابن حجر، 477/5)، ولى نوشته‌اند كه با سفيهان و شراب خواران نيز حشر و نشر داشت و از اين رو مورد ملامت قرار مى‌گرفت (ابن قاضى شهبه، 392/2).

ذهبى او را در آنچه نقل كرده، ثبت و صاحب بصيرت نوشته (تذكرة، 1503/4) و در سيره و رجال و لغت فردى آگاه به شمار مى‌آورده است (همو، ذيول، 99/4). ابن سيد الناس در شعر و ادب نيز از استعدادى وافر برخوردار بود، چنانكه صفدى اشعار وى را مورد ستايش قرار داده است (وافى، 293/1). اشعار وى در مدح پيامبر (ص) و بزرگان قاهره و دوستانش و در خصوص مطالب متنوع ديگر است. وى خود برخى از اشعارش را براى صفدى خوانده است (صفدى، وافى، 302/1-305). صفدى ابيات بسيارى از او را در وافى (293/1-300) و اعيان (66/1-92) آورده كه به صورت مكاتبۀ بين آنان رد و بدل شده است. ابن شاكر در عيون (486-488) و فوات (288/3-292) و سبكى (270/9-272) و ابن حجر (480/5-481) و مقرى (596/2) نيز بسيارى از اشعار وى را نقل كرده‌اند. او در خط نيز استادى ماهر و زبردست (ذهبى، ذيول، 9/4) و در قرائت و كتابت بسيار سريع بود، چنانكه كلام الله مجيد را در يك جمعه نوشت و كتاب سيرۀ خود را در عرض 20 روز به پايان برد (صفدى، وافى، 290/1-293).

ابن سيد الناس در كنار مطالعات علمى سمت استادى مدرسۀ ظاهريه و ابن حليقه (در كنار بركة الفيل) و مسجد الرصد را نيز به عهده داشت و خطيب جامع الخندق نيز بود و از اين راه حقوقى دريافت مى‌كرد. وى از شهر صفد و گويا از حلب نيز مستمرى داشت (همان، 291/1-292). جمع بسيارى از شاميان و مصريان و غير آنها از وى استماع حديث كرده و در درس وى شركت كرده‌اند (همو، اعيان، 51/11). از مشاهير شاگردان وى مى‌توان شمس الدين ذهبى را نام برد كه در تذكرة الحفاظ (1503/34) ابن سيد الناس را در شمار شيوخ خود نام برده است. صفدى نيز كتابهاى ابن سيد الناس را در نزد وى قرائت و استماع كرده است (صفدى، وافى، 292/1، 293، 305-310).

ابن سيد الناس به مرگ ناگهانى در قاهره درگذشت (ذهبى، تذكرة، 1503/4؛همو، ذيول، 99/4). جمع بسيارى از قضات، امرا، فقها و لشكريان و ديگر مردم در تشييع جنازۀ وى شركت كردند و قاضى القضات جلال الدين قزوينى بر وى نماز گزارد و او را در قرافه به خاك سپردند (صفدى، اعيان، 53/11). صفدى كه آن هنگام در دمشق به سر مى‌برد، چكامه‌اى بلند و سوزناك در رثاى وى سرود (وافى، 300/1-302). ابن سيد الناس داراى كتابخانه‌اى مهم و غنى بوده است كه غالب آنها به وسيلۀ پدرش از تونس به مصر آورده شده بود (همان، 292/1). او از يادداشتهاى پدر بزرگ خويش مخصوصا در تدوين كتاب معروف خود عيون الاثر استفاده كرده و به اين مطلب در همين كتاب اشاره كرده است (302/1).

ابن حجر عسقلانى، احمد بن على، الدرر الكامنة، حيدر آباد دكن، 1396 ق/ 1976 م؛ابن سيد الناس، محمد بن محمد، عيون الاثر فى فنون المغازى و الشمائل و السير، بيروت، 1974 م؛ابن شاكر كتبى، محمد، عيون التواريخ، نسخۀ عكسى موجود در مركز؛همو، فوات الوفيات، به كوشش احسان عباس، بيروت، 1973 م؛ابن قاضى شهبه، ابو بكر بن احمد، طبقات الشافعية، به كوشش عبد العليم خان، حيدر آباد دكن، 1399 ق/ 1979 م، ابن ثير، البداية، ابن وردى، عمر بن مظفر، تتمة المختصر فى اخبار البر، به كوشش احمد رفعت بدراوى، بيروت، 1389 ق1970/ م؛ازهريه، فهرست؛اسنوى، عبد الرحيم بن حسن، طبقات الشافعية، به كوشش عبد الله الجبورى، بغداد، 1391 ق؛ بغدادى، ايضاح؛خديويه، فهرست؛ذهبى، شمس الدين محمد، تذكرة الحفاظ، بيروت، 1377 ق؛همو، ذيول العبر، به كوشش محمد سعيد بن بسيونى زغلول، بيروت، 1405 ق/ 1985 م؛سبكى، عبد الوهاب بن على، طبقات الشافعية الكبرى، به كوشش محمود محمد الطناحى و عبد الفتاح محمد الحلو، قاهره، 1383 ق1964/ م؛صفدى، خليل بن ايبك، اعيان العصر (خطى)، شم‍ 1217، احمد ثالث، تركيه؛همو، الوافى بالوفيات، به كوشش هلموت ريتر، ويسبادن، 1381 ق1962/ م؛لطفى، عبد البديع، فهرس المخطوطات المصورة (التاريخ)، عراق، 1956 م، محمد عزت عمر، فهرس المخطوطات المصورة، (ملحق)، حلب، 1404 ق1986/ م؛مقرى تلمسانى، احمد بن محمد، نفح الطيب، به كوشش احسان عباس، بيروت، 1388 ق1968/ م، منجد، صلاح الدين، المخطوطات العربية فى فلسطين بيروت، دار الكتب الجديد؛نقشبندى، اسامة ناصر، مخطوطات الادب فى المتحف العراقى، عراق، معهد المخطوطات العربية؛نيز: