|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| == سهروردی دانای حکمت باستان ==
| |
|
| |
|
| {{جعبه اطلاعات کتاب
| |
| | تصویر =
| |
| | عنوان = سهروردی دانای حکمت باستان
| |
| | عنوان‌های دیگر =
| |
| | پدیدآوران =
| |
| [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] (نویسنده)
| |
| | زبان =فارسي
| |
| | کد کنگره = 9س3م/772 BBR
| |
| | موضوع = فلسفه. فلسفه اشراق. فلسفه اسلامی. نقد و تفسیر.
| |
| | ناشر = انتشارات پازینه
| |
|
| |
| | مکان نشر =ایران ـ تهران
| |
| | سال نشر = 1385 ش
| |
|
| |
| | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE0000AUTOMATIONCODE
| |
| | چاپ =1
| |
| | شابک =2-20-9922-964
| |
| | تعداد جلد =1
| |
| | کتابخانۀ دیجیتال نور =
| |
| | کتابخوان همراه نور =
| |
| | کد پدیدآور =
| |
| | پس از =
| |
| | پیش از =
| |
| }}
| |
|
| |
| '''سهروردی دانای حکمت باستان''' نوشته‌ی استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] کتابی است نقدی تحلیلی که به شرح زندگی، سلوک عقلی ـ عرفانی و اندیشه‌های فیلسوف ـ عارفِ شهیر، شیخ اشراقی، [[سهروردی، یحیی بن حبش|شهاب‌الدّین یحیی بن حبش سهروردی]] می‌پردازد.
| |
|
| |
| [[سهروردی، یحیی بن حبش|سهروردی]] یکی از بزرگترین فیلسوفان جهان اسلام است، گرچه تا دو سه دهه پیش چندان شناخته شده نبود ولی اکنون با پژوهشها‌ی مکتوب کم کم مورد شناخت بهتر قرار گرفته است. آثار این فیلسوف نامی‌را قبلاً پروفسور [[هانری کوربن]] و پروفسور [[نصر، سید حسین|سیّد حسین نصر]] جمع آوری، تدوین و منتشر کرده بودند و اغلب مقالات و کتابها نیز بر همان مأخذ تکیه داشت. کتاب حاضر نیز در همین راستا مورد پژوهش واقع شده و به شرح اندیشه و آثار [[سهروردی، یحیی بن حبش|سهروردی]] اهتمام نموده است. ولی گفتنی است که از این نویسنده، [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] کتابی دیگر با عنوان [[سهروردی مفسر آیات نور]] نیز به انتشار رسیده است ولی در این کتاب، یعنی سهروردی دانای حکمت باستان، مطالبی وجود دارد که در آن کتاب به اجمال مورد توجّه قرار گرفته
| |
|
| |
| نویسنده ی این اثر در کارنامه ی سهروردی پژوهی خود آثار متعدّدی دارد. وی در دهه‌ی شصت کتاب دیگری را به انتشار رسانده با نام [[جدال تاریخی عقل و عشق]] که بعدها با اصلاح و تغییراتی مختصر با عنوان [[چالش درون]] توسّط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‌منتشر شد. در آنجا در بین مقالات متعدّد یکی هم مربوط به همین شیخ اشراق است و بدین منوال کارنامه‌ی سهروردی شناسی یا [[سهروردی، یحیی بن حبش|سهروردی]] پژوهشی این نویسنده چنان است که از دهه‌ی شصت تا کنون را در بر می‌گیرد. در کنار اینها باید از کتاب [[هشت رساله‌ی سهروردی|هشت رساله سهروردی]] این نویسنده هم یاد کنیم که در کار سهروردی شناسی، کار او را تکمیل می‌کند. هشت رساله مربوط به رساله‌های مختصر، رمزی و اغلب عرفانی [[سهروردی، یحیی بن حبش|سهروردی]] است که به اهتمام و اصلاح وی به انتشار رسیده و تا کنون شش چاپ از آن در دست است.
| |
|
| |
|
| |
| == ساختار ==
| |
|
| |
| کتاب [[سهروردی دانای حکمت باستان]] اثری است یک جلدی و با 540 صفحه که اختصاصاً به معرّفی این فیلسوف اشراقی می‌پردازد و از سیر و سلوک عقلی، آراء و‌اندیشه‌های خاص او می‌گوید. زندگی پر فراز و نشیب او را می‌کاود و در دقایق زندگیِ او ما را شریک و همراه سفرهای صوری و معنوی می‌گرداند. در طول کتاب با مقولات زیادی مواجه می‌شویم که شاید کمتر شنید‌ه یا دیده شده باشد، قلم نویسنده در این کتاب به مانند مجموعه مشاهیر عرفان و فلسفه چنان است که گویی با یکایک آنان زیسته است و به همین منوال ما را به همراه ایشان به سفری معنوی می‌برد تا از ورای زمان حظّی معنوی از ایشان داشته باشیم.
| |
|
| |
| در آغاز اثر فهرست مطالب درج شده است که هیچ شمراه و باب و بخش و فصلی ندارد ولی با عناوین برجسته هر قسمت مشخّص شده و برای هر کدام زیرمجموعه هایی وجود دارد که در مجموع فهرستی تفصیلی در چهار صفحه را به نمایش در آورده است. فهرست کلّی بدون در نظر داشتن زیرمجموعه ها چنین است: مقدّمه، زندگی شیخ اشراق، شخصیت شیخ اشراق، آراء و اندیشه های شیخ اشراق، سهروردی و عقل و عشق، سهروردی و حکمت و حکیم راستین، حکت اشراق، سهروردی و عرفان و تصوّف، آثار و نوشته ها، خاتمه. در انتهای اثر هم دو بخش کتابنامه و نیز نمایه وجود دارد. قبل از مقدّمه نیز دو عنوان دیده می شود یکی دعای شیخ اشراق است که آغازگر مطالب است و دو دیگر آیه ی نور که در سروره نور آیه 35 می درخشد و این آیه از بابت اشراقی بودن و یا به تعبیری بهتر زمینه ی اشراقی سهروردی را یادآور می شود تا اساس حکمت او معلوم شود بر چه پایه ای استوار گشته است.
| |
|
| |
| کتاب دارای پاورقی های متعدّدی است که در برخی صفحات دیده می شود که کمتر توضیحی در باره ی مطلبی است، بلکه بیشتر سند مطالب است که اغلب مربوط به آثار سهروردی است. دو مطلب دیگر که در پاورقی ها قال ذکر است، یکی مشخص کردن سند آیات قرآنی است و یکی هم مشخّص نمودن اسناد روایی و حدیثی است که این دو مورد، یعنی قرآن و حدیث در آثار سهروردی بسیار مورد استفاده قرار گرفته است.
| |
|
| |
|
| |
| == گزارش محتوا==
| |
|
| |
| کتاب [[سهروردی دانای حکمت باستان]] نوشته‌ی استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] است که با دقّت تمام به بررسی زندگی و افکار فلسفی شیخ اشراق می‌پردازد. کتاب حاضر به زبان بسیار ساده سعی در بهتر شناساندن این فیلسوف نابغه و یزرگ اشراقی داشته است. لفظ دانای حکمت باستان به نوعی با سخنان شیخ نیز هماهنگ است، چه وی سرچشمه های حکمت اشراق را عموماً در ایران باستان جستجو می کند و به اسامی برخی از ایشان نیز اشاره می کند، هر چند که نه [[سهروردی، یحیی بن حبش|سهروردی]] در این باره سندی ارائه داده است و نه دیگران برای آن سندی نشان داده اند. صرفاً شهرت دارد که سرچشمه ی اصلی حکمت و فلسفه ی اشراق ایران باستان است ولی در ظاهر هیچ نشانی از این بابت در دست نیست، بدیهی است که صرف شهرت دلالتی بر اصل مطلب ندارد و این که سهروردی هم واقعاً به منبعی دست یافته باشد ظاهراً چندان قوی به نظر نمی رسد، زیرا می توانست دیگران را در آن سند سهیم کند، امّا مقوله ی دیگری هست که اثبات آن دشوار است و آن اینکه وی در حالتهای خلسه و جذبه های روحانی و معنوی به این مکاشفه رسیده باشد و آن را اصل در نظر آورده باشد.
| |
|
| |
| نویسنده در بخش زندگی شیخ اشراق نوشته است: طبق آنچه که برخی آثار به مانند: [[نزهة الارواحِ]] [[شهرزوری، محمد بن محمود|شهرزوری]]، [[وفيات الأعيان و أنباء أبناء الزمان|وفیات الاعیان]]، [[ابن خلکان، احمد بن محمد|ابن خلکان]]، [[عيون الأنباء في طبقات الأطباء (خزرجی)|طبقات الاطبّاء]]، [[ابن ابی‌اصیبعه، احمد بن قاسم|خزرجی]]، [[معجم الأدباء (یاقوت حموی)|معجم الادباء]]، [[یاقوت حموی]] نوشته اند: شیخ [[شهاب‌الدّین یحیی‌بن حبش‌بن امیرک ابوالفتوح سهروردی]]، فیلسوف بزرگ اشراقی که با نام‌های: شیخ اشراق، شیخ مقتول و شیخ شهید نیز شهرت یافته است در سال549 هجری قمری در منطقه‌ی سهرورد از توابع شهر زنجان به دنیا آمده و به مانند همه‌ی مشاهیر بزرگ، مقدّماتی را در علوم و دانش‌های مقدّماتی طی کرده و نکته‌هائی از دانش¬های ادبی و دینی را از هر دست فرا گرفته است. و در بسیاری از علوم هم به واسطه ی علاقه و استعداد و همّت، دستی بلند یافته و به نوعی صاحب نظر گشته بود. برخی از درس‌ها و اساتیدی که او دیده بود در منابع علمی و تذکره‌ها ثبت گشته است. برخی از این مطالب و اطلاعات نيز در لابلاي نوشته‌ها و گفته‌های خود سهروردي ثبت و درج گشته است. یعنی هم آثار شیخ اشراق و هم نوشته‌های دیگران مقداری اطّلاعات را در خصوص سلوك عرفاني، زندگی و علم‌های فراگرفته‌ی او در اختیار ما قرار می‌دهند که برای شناخت او بسیار مهمّ و قابل اهمیّت است، هرچند كه آن اطّلاعات چندان زياد نيست و البتّه در برخي موارد هم كم دقّت است و يا راوي آن يكي بيش نيست و از اين جهت پذيرش مطلب را براي ما سخت و دشوار مي سازد. از اين رو راه ما را ناهموار و شناخت ما را درباره ي او مقداري دشوار مي كند. طبق برخی از نوشته‌ها برای شیخ سه تاریخ را هم قید کرده‌اند که البتّه یکی بیش را نمی‌توان جهت ولادت و آغاز زندگی او در نظر گرفت. این تاریخ ها البتّه که به تمامی درست نیست و نمی‌توان آن‌ها را به جهت زمان بندی در زندگی شیخ مورد پذیرش قرار داد. از طرفی هم با سنوات عمر شیخ که آن را 38 سال قمری گفته‌اند جور در نمی‌آمد. و لذا پذیرش برخی از این سنوات ما را در این باره نیز دچار اشکال می گرداند<ref>مقدّمه، صص 22-21</ref>.
| |
|
| |
| نویسنده در ادامه ی زندگی شیخ اشراق شرح حالی از وی را به قلم [[شهرزوری، محمد بن محمود|شهرزوری]] وارد کرده است که این شرح احوال قدیمیترین در این باره محسوب می شود<ref>مقدّمه، ص 42-32</ref>. مقدّمه ی دیگر با عنوان شخصیّت شیخ اشراق قابل تأمّل است در صفحه ی دوّم این مقدّمه، یعنی صفحه ی 44 از سه سهروردی بزرگ نشان می دهد، یکی همین فیلسوف اشراقی است که کتاب برای او نوشته شده است و دو سهروردی دیگر هر دو عارفان بزرگی در طبقات صوفیه هستند، به هر جهت ممکن است که برخی از بابت نشناختن این سه چهره ی همنام در ذکر حکایات و روایات دچار اشکال بشوند که از قضا استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] در همین مقدّمه به یکی دو مورد هم اشاره می کند. به هر جهت این سه سهروردی بزرگ که نباید با هم خلط شوند چنین است:
| |
| # یحیی بن حبش بن امیرک سهروردی، ملقّب به شهاب الدین و شیخ اشراق و شیخ مقتول و شهید و مکنی به ابوالفتوح، مقتول به سال 587 هـ ق.
| |
| # شیخ ابوالنجیب ضیاء الدین عبدالقاهربن عبدالله سهروردی، از عارفان به نام تاریخ تصوّف اسلامی، متوفی به سال 563 هـ ق.
| |
| # شهاب الدین ابوحفص عمر سهروردی، متوفی به سال 632 هـ ق.
| |
|
| |
| نویسنده در ادامه به ناشناخته بودن شیخ اشراق اشاره می کند و در این باره چند صفحه ای را توضیح می دهد، و به خاطره ای ناخوش اشاره می کند که یکی از ناموران در سخنرانی از احوال او وی را به بدترین وجه ممکن معرّفی کرده بود که با اعتراض نویسنده، [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] مواجه می شود. بعد از آن در عنوان تصحیح دو فکر خطا به دو نکته ی مهم تذکار می دهد: در اینجا دو فکر غلط در برخی نوشته‌ها درباره‌ی شیخ اشراق وجود دارد که باید به آن اشاره کرد و آن را اصلاح نمود: یکی این که برخی از این جهت که او به ایجاد حکمت اشراق دست زده است وی را از اساس مخالف حکمت مشّاء تلقّی کرده اند. واین البتّه با توجّه به آثار خود شیخ معلوم است که کاملاً بی‌اساس است. چه این که خود او در انتهای کتاب بزرگ‌اش، [[حکمة الاشراق]] گفته است که تنها کسی می‌تواند به اسرار این کتاب پی ببرد که با مشی و سلوک فکریِ مشّائیان کاملاً آشنا باشد. و این نکته به خوبی، غلط بودن نظر آن کسانی که وی را دربست مخالف فلسفه‌ی مشّاء دانسته‌اند معلوم می‌سازد. و غلط دیگر که باید به آن اشاره‌کرد اینکه برخی پنداشته‌اند شیخ اشراق در آخر عمر و پیش از مرگ به حکمت مشّاء بازگشته است و از اندیشه‌های اشراقیِ خود کاسته و یا دست شسته است. این هم براساسی نیست، چه آثاری که در دوران آخر عمر وی به رشته‌ی تحریر درآمده نیز به منزله‌ی تأیید و تثبیت افکار اشراقیِ اوست<ref>مقدّمه، ص 53</ref>.
| |
|
| |
| نویسنده در بخش تأثیر سهروردی بر شخصیتها ی علمی، ادبی و حکمای بعد از خود نام برخی از بزرگان را که از وی یاد کرده و تحت تأثیرش بوده اند را نام برده است که از جمله می توان به این اشخاص اشاره کرد: [[امام فخر رازی]]، شیخ [[اوحدالدین کرمانی]]، [[عبدالرزاق کاشانی]]، [[محمدبن ابی جمهور]]، [[علامه حلی]]، [[ابن کمونه]]، [[جلال الدین دوانی]]، [[غیاث الدن منصور شیرازی]]، [[شیخ بهایی]]، [[میرداماد]]، [[ملا صدرای شیرازی]]، [[فیض کاشانی]] و [[ملا هادی سبزواری]]. برخی از ایشان حتّی برخی از کتابهای شیخ اشراق را شرح کرده و بر آن تفسیر نوشته اند.
| |
|
| |
| استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] با دقّت و شناخت زیادی که در عرفان و فلسفه دارد در این کتاب در بخش تصحیح یک خطای بزرگ چالشی با استاد بزرگ فلسفه، پروفسور [[سید حسین نصر]] دارد که بر اندیشه ی ایشان در خصوص شیخ اشراق ایرادی مهم می گیرد که قهراً برای هر نکته دانی مهم و ارزنده است و نیز اشاره ای به شهید [[مرتضی مطهری]] می کند که حکایت شیخ اشراق را با سهروردی دیگری که از وی به عنوان عارف یاد کرده است خلط کرده و دچار مشکل شده است<ref>مقدّمه، صص 73-73</ref>.
| |
|
| |
| در بخش آراء و اندیشه های شیخ اشراق که از صفحه ی 77 آغاز می شود و تا صفحه ی 240 ادامه می یابد به مسائل مهمّی از آراء و اندیشه های او توجّه شده است. اندیشه ها و طریقه ی مشائیان، واجب الوجود، مقوله های فلکی و فرشته شناسی، عوالم سه گانه، عقل اوّل، عقل فعّال، ماه و خورشید، نفس ناطقه، حواس انسانی، مسئله ی سکینه و قطب از مواردی است که به دقّت با استناد به آثار او بدان پرداخته شده است و طبیعتاً همین مقولات اساس فکر [[سهروردی، یحیی بن حبش|سهروردی]] را تشکیل می دهد.
| |
|
| |
| در بخش سهروردی و عقل و عشق نیز مطالب مهمّی مدّ نظر قرار گرفته است، از جمله مسئله ی عقول عشره، تعریف و حقیقت عشق، عشق به خدا، خدا نخستین عاشق و معشوق، و مسأله ای به نام طباع تام. در مقوله ی حکمت و حکیم راستین نیز مراتب حکمت و حکیم ذکر شده، [[سهروردی، یحیی بن حبش|سهروردی]] را جامع ذوق و بحث دانسته، تعریفی از حکیم واقعی به دست داده، از حکمت باستان سخن گفته و یادی از ستونهای قدیم کرده به مانند: [[آغاذیمون]]، [[هرمس]]، [[اسقلبیوس]]، [[انباذقلس]]. اشاراتی به علمای الهی و نیز نبوّت خاتم را در انتها مورد بحث قرار داده است. مسلّماً آنچه که در آن باره زیاد سخن رفته حقیقت حکیم است که شیخ اشراق حکیم واقعی را تنها با انسلاخ تأیید می کند و تا کسی به این مرحله راه نیافته باشد در نظر او به حقیقت حکمت راه نیافته و کلمه ی فیلسوف یا حکیم بر وی اطلاق نمی شود.
| |
|
| |
| تقسیمی‌که شیخ اشراق در آثار خود از جمله در [[حکمة الإشراق|حکمة الاشراق]] در خصوص انواع و مراتب و طبقات افراد در امر حکمت آورده نیز بسیار مهم و قابل توجّه است. این طبقات هشتگانه به زعم [[سهروردی، یحیی بن حبش|سهروردی]] چنین است:
| |
| # حكيم الهي كه متوغّل و فرورفته ي در تألّه مي باشد و گرداگرد بحث و حكمت بحثي نمي گردد.
| |
| # حكيم بحّاث كه گرد تألّه و حكمت الهي نگردد.
| |
| # حكيم متوغّل در تألّه و بحث هر دو.
| |
| # حكيم متوغّل در تألّه و متوسّط در بحث و يا ناتوان در آن.
| |
| # حكیم متوغّل در بحث و حكمت بحثي، متوسّط در تأله و يا ناتوان در آن.
| |
| # دانشجوی و طالب تألّه و بحث.
| |
| # طالب و جوينده‌ی تأله تنها.
| |
| # طالب و جوينده‌ي بحث تنها <ref>متن، ص 316</ref>.
| |
|
| |
| در فصل مربوط به حکمت اشراق نیز از آنچه که قوام حکمت اشراق بر آن بنا شده است سخن گفته و آراء شیخ را با استناد به آثارش مورد بررسی قرار داده است. از جمله مسائلی که در این فصل مورد توجّه قرار گرفته می توان به اینها اشاره کرد: اصطلاح حکمت اشراق، اساس حکمت اشراق، منابع حکمت اشراق. که این هر سه بسیار مهم و در حکم پایه برای بحث حکمت اشراق است. و بعد بیان می کند که حکمت اشراق جامع فلسفه و عرفان و دین است، و البتّه جادارد به جای جامع بودن بگوید که برخوردار از این هر سه است، زیرا فلسفه از بابت فلسفه بودن بر دین تفوّق نمی یابد، مگر آن که دین را معادل حکمت الهی فرض کنیم و در این صورت حکمت اشراق می شود بخشی از این حکمت الهی. استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] که خود از علاقمندان به شیخ اشراق است پایه های حکمت اشراق را در قرآن و حدیث می جوید و در این نوشتار هم در همین فصل بابی دارد تحت عنوان قرآن پایه ی حکمت اشراق و در تأکید و تکمیل در بابی دیگر می افزاید: حکمت اشراق فلسفه ای کاملاً دینی و عرفانی است<ref>متن، صص 363 و 373</ref>.
| |
|
| |
| در فصل سهروردی و عرفان و تصوّف [[سهروردی، یحیی بن حبش|سهروردی]] را در کنار فیلسوف بودن عارفی می داند که هم سیر و سلوک کرده و هم ریاضت و خلوت را تجربه نموده است. در این فصل از ربط [[سهروردی، یحیی بن حبش|سهروردی]] به صوفیان بزرگ یاد می کند که در آثار شیخ حضوری پر رنگ دارند و در واقع از منظر او همینها فیلسوفان راستین و واقعی هستند. و از مقوله هایی که او بدان پای میفشرد و آن را به تجربه دریافته بود ذکر و سماع بود و با خلوت و ریاضت نیز بسیار خو داشت. آخرین بخش کتاب هم معرّفی آثار شیخ است که از بابت محتوای آن به دقّت بحث شده است.
| |
|
| |
|
| |
| ==ویژگیها==
| |
| کتاب سهروردی دانای حکمت باستان به مانند دیگر آثاری که از استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] که در مجموعه مشاهیر عرفان و فلسفه به انتشار رسیده در راستای معرّفی درست بزرگانی است که اندیشه و راه درست زیستن را از طریق سلوک و‌اندیشه برای ما باقی گذاشته‌اند. در این کتاب هم نکات مهمی‌‌وجود دارد که به آن اشاره میشود:
| |
| # کتاب دیدگاهی نقدی دارد و در نقد نیز با استدلال و استنادات اصلی وارد بحث شده است.
| |
| # متن کتاب روان و با دقّت نوشته شده است.
| |
| # معرّفی تام و تمام و همه جانبه از این فیلسوف صورت پذیرفته است.
| |
| # کتاب مستند به آثار خود فیلسوف است و در شرح و تفسیر بیشتر به منابع مهم فلسفه ارجاع شده است.
| |
| # تئوری فیلسوف ـ عارف بودن [[سهروردی، یحیی بن حبش|سهروردی]] به شکلی که در این کتاب و دیگر کتاب نویسنده، یعنی [[سهروردی دانای حکمت باستان]] وجود دارد از ابتکارات وی بوده و بسیار قابل تأمّل است.
| |
| # نویسنده در این اثر به مانند دیگر آثار خود صراحتی در گفتار دارد و نقدهایی مهم و کارساز را برای خواننده ارائه میدهد. از جمله چالش با پروفسور [[سید حسین نصر]] و استاد [[مرتضی مطهری]].
| |
| # استفاده از منابع گسترده و معرّفی اندیشه‌های [[سهروردی، یحیی بن حبش|سهروردی]] و به کار گیری نقل و نقد از او در از دیگران در باره‌ی او از امتیازات این اثر است.
| |
| # وجود پاورقی ها که آدرس آیه، حدیث و متن مورد نظر را میدهد از قسمتهای مهم کتاب است که کار دسترسی خواننده را به اصل آسان می‌کند.
| |
|
| |
|
| |
| ==وضعیت کتاب==
| |
| سهروردی دانای حکمت باستان، تألیف استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]]
| |
|
| |
| کتاب در یک جلد با مقدّمه‌ای مشروح و کارساز نوشته شده است. متن کتاب فارسی است و دارای 540 صفحه است. کتاب حاضر در قطع رقعی و با جلد نرم و کاغذ مرغوب منتشر شده. در آغاز، فهرست مطالب درج شده و در انتهای اثر هم فهرست جامعی از منابع و مأخذ و همینطور نمایه‌ی کامل دیده میشود.
| |
|
| |
| ==پانویس ==
| |
| <references />
| |
|
| |
| ==منابع مقاله==
| |
| مقدّمه و متن کتاب
| |
|
| |
| ==وابسته‌ها==
| |
| {{وابسته‌ها}}
| |
|
| |
| [[حکمة الإشراق]]
| |
|
| |
| [[سهروردی مفسر آیات نور]]
| |
|
| |
| [[هشت رساله‌ی سهروردی]]
| |
|
| |
| [[جدال تاریخی عقل و عشق]]
| |
|
| |
| [[مکتب عرفانی تبریز]]
| |
|
| |
| [[تأویلات باطنی در شهود معنوی رنگ و نور]]
| |
|
| |
| [[نوریه]]
| |
|
| |
| [[من و جهان فلسفه]]
| |
|
| |
| [[فلسفه ناپدیدار]]
| |
|
| |
| [[تمهیدی بر معرفت نفس]]
| |
|
| |
|
| |
| [[رده:کتاب‌شناسی]]
| |
|
| |
| [[رده:فلسفه، مذهب و روانشناسی]]
| |
|
| |
| [[رده:فلسفه اسلامی]]
| |
|
| |
| [[رده:عصر صاحب نظران فلسفه اسلامی]]
| |
| [[رده:شهریور(1400)]]
| |
| [[رده:مقالات کاربران]]
| |
