کلید صبح (رباعیات مولانا): تفاوت میان نسخه‌ها

| کتابخانۀ دیجیتال نور =

'''کلید صبح''' با عنوان فرعی رباعیات مولانا، مجموعه ی رباعیاتی است که از [[مولانا]] در این کتاب جمع شده با مقدّمه و تصحیح استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]].

کتاب کلید صبح با مقدّمه ای مختصر آغاز شده است و در این مقدّمه به قدرت شعری [[مولانا]] و خواص شعری او اشاره شده است. در همین مقدّمه‌ی کوتاه در عین حال از محتوای آنچه که در رباعیات وی دیده می‌شود سخن گفته و گذشته از عاشقانه و عارفانه بودن آنها توجّه به جنبه‌های قرآنی و حدیثی آن داشته است. و به طور اجمال در خصوص رباعیات [[مولانا]] بیان داشته است: باری رباعیات مولانا نیز که کمتر مورد توجّه مشتاقان [[مولانا]] قرار گرفته در واقع از لحاظ مضمون و محتوی چیزی کم از غزلیات و مثنویهای او ندارد، نا آشنایی و یا کم آشنا بودن مشتاقان مولانا با این بخش از اشعار مولانا سبب شده که به [[دیوان کبیر]] و [[مثنوی]] گرایش بیشتری پیدا کنند و حال آن که در رباعیات نیز مولانا همان کسی است که به قوّت غزل سروده و به لطافت و نرمی‌مثنوی را. رباعیات مولانا هم، جامع فکر و تجربه و معرفت اوست در قالبی مختصرتر و قابل حفظ و ارائه. سیر و سلوک عرفانی، خودشناسی، معرفت، توحید، جهان‌شناسی، انسان‌شناسی، جامعه‌شناسی، پیامبرشناسی، ولی‌شناسی، حکمت و فلسفه، ادبیات و نکاتی از لطائف، نقد و تحلیلها، امثال و حکم و بسیاری دیگر از مفاهیم نابی که در دیگر آثار مولانا وجود دارد در اینجا نیز عیناً وجود دارد. امید است با نشر این اثر ارتباط و شناخت مردم ما با مولانای عزیز بیشتر شده و او را در این قالب هم که استادانه ظاهر شده است مورد عنایت و تفقّد قرار دهند<ref>مقدمه، صص 8-7</ref>.

کلید صبح که در بردارنده ی تمام رباعیات مولاناست فهرستی ندارد، بعد از مقدّمه‌ی کوتاه ولی پرمعنا که محتوای اثر را نشان می‌دهد رباعیات دیده می‌شود. وسط چین بودن رباعیات با شماره‌های مسلسل صورتی شکیل به کتاب داده است. تعداد رباعیاتی که در این کتاب جمع شده به 1983 می‌رسد. تعداد رباعیاتی که در انتهای [[دیوان کبیر]] [[مولانا]] به تصحیح استاد [[بدیع‌الزمان فروزانفر]] وجود دارد 1995 عدد است. یعنی 12 رباعی بیشتر از تصحیح استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]]. با این حال با توجّه به متأخّر بودن این تصحیح احتمالاً با اشرافی که استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] به متن و زبان و اندیشه‌های مولانا دارد چیزهایی در رباعیات تصحیح استاد [[بدیع‌الزمان فروزانفر]] بوده که به نظر ایشان دارای اشکال بوده است، قهراً برخی از آنها از مولانا نبوده و مستنسخین به دلخواه یا به خطا وارد رباعیات مولانا کرده‌اند که از این اشکالات در دیگر اشعار هم دیده می‌شود.

مسلّماً طرز نگاه مولوی شناسان به آثار [[مولانا]] به مانند خودشان مختلف است، هر یک از بابتی به اشعار [[مولانا]] می‌نگرند، منتها باید برای این نگرش خود دلیل کافی داشته باشند. اگر مثلاً می‌گویند که این شعر مال [[مولانا]] نیست باید بسیاری چیزها را در عدم وجود او و عدم انتساب او به [[مولانا]] در نظر بگیرند و به بیان آورند. وقتی به نسخه‌های گوناگون [[مثنوی معنوی]] با تصحیح مثنوی پژوهان مختلف نظر می‌کنیم این اختلاف در گزارش را به عیان می‌بینیم. و این به خاطر نوع خوانش و نوع درکی است که از ابیات [[مولانا]] دارند و اگر این خوانش و دانش را نادیده بگیریم باید نسخه ای واحد داشته باشیم ولی وجود نسخه‌های مختلف دلالت بر اجتهادات مصحّحان آن دارد. در اینجا نیز لا اقل بین دو نسخه ی موجود که یکی در انتهای [[دیوان کبیر]] وجود دارد و یکی هم نسخه‌ی کلید صبح اختلافات متعدّدی در پذیرش رباعیات و یا الفاظ آن وجود دارد، همین که تعداد 12 رباعی در تصحیح استاد [[فروزانفر، بدیع‌الزمان|بدیع‌الزمان فروزانفر]] بیش از نسخه‌ی کلید صبح است همین نشان از اختلاف دید و نظر دو پژوهشگر نامی‌در عرصه ی مولوی شناسی است. آنچه که مسلّم است استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] متن تصحیحیِ استاد [[بدیع‌الزمان فروزانفر]] را دیده است و با این وجود اختلافاتی با نسخه ی تصحیحیِ وی داشته که در متن خود اعمال کرده است.

گرچه نویسنده از سختی ها و مرارتهای تصحیح رباعیات مولانا در مقدّمه چیزی را بیان نکرده است ولی مسلّم است که کار تصحیح آنهم به نوعی که وی اعتقاد دارد امری طاقت فرسا و دشوار است. با این وجود ارائه ی نسخه ای که به نظر جامع می‌آید را در کار کرده است ولی شاید اگر فرصتی دیگر برای بازنگری مجدّد وجود داشته باشد در برخی رباعیات نیز تجدید نظری داشته باشد.

این اختلاف که در دو نسخه در تعداد یده می‌شود در چینش نیز قابل دیدن است و در واقع در صورت ظاهر گرچه هر دو نسخه به طرز شماره ای و الفبایی تنظیم شده‌اند ولی در انتخاب رباعی که کدام متقدّم و کدام متأخّر باشد به هیچ روی شباهتی با هم ندارند. مثلاً در نخستین رباعی [[دیوان کبیر]] آمده است: {{شعر}}

در حالی که نخستین رباعی [[کلید صبح]] چنین است: {{شعر}}

رباعی شماره 390 [[کلید صبح]]:  

{{ب|'' گر دامن وصل تو کشم، جنگی نیست ''|2='' ور طعنه ی عشقت شنوم، ننگی نیست ''}}

در صورت ظاهر فرق چندانی با هم ندارند ولی خوب که به کلمات آن دقّت می‌کنیم می‌یابیم که در انتهای مصراع سوّم با دو خوانش مواجه هستیم، در تصحیح استاد فروزانفر «می‌گریم» است و در تصحیح استاد محمّدی «می‌گیرم» و همین دو لفظ معنای عبارت و مراد کلّی رباعی را تغییر می‌دهد و اگر درست نظر کنیم شاید حق را به استاد محمّدی بدهیم، زیرا بعد از آوردن «می‌گیرم» در ابتدای مصراع آخر واژه ی «وصل» را می‌بینیم که با «می‌گیرم» معنای بهتری می‌یابد تا با «می‌گریم». غرض به چنگ آوردن وصل معشوق است ور نه اگر گریستن را لحاظ کنیم با واژه ی وصل که بعد از آن می‌آید هیچ همخوانی و مناسبت ندارد.

و در [[کلید صبح]]:  

و از این نوع اختلافات بسیار زیاد دیده می‌شود که قهراً اگر شعر درست دیده و خوانده نشود در فهم درست مطلب نیز اشکالاتی پدیدار خواهد شد. لذا از جهات عدیده تصحیح استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] می‌تواند ترجیح داشته باشد و البتّه این بدان معنا نیست که دانش و زحمات بسیار زیاد استاد فروزانفر را نادیده بگیرم.

[[پیشینه ی عرفان و تصوّف مولانا]]