أوضح المسالك إلی معرفة البلدان و الممالك: تفاوت میان نسخه‌ها

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر

أوضح المسالك إلی معرفة البلدان و الممالك (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۹ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۲۷

۳٬۶۳۶ بایت اضافه‌شده ، ‏۲۹ اکتبر ۲۰۲۳

جز

جایگزینی متن - '↵↵|' به ' |'

A-esmaili

دیوان‌سالاران، مدیران

۱۵٬۵۱۸

ویرایش

@@ خط ۲۱: / خط ۲۱: @@
 | مکان نشر =بیروت - لبنان
 | سال نشر = 1427 ق
 | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE10076AUTOMATIONCODE
 | چاپ =1
 | تعداد جلد =1
-| کتابخانۀ دیجیتال نور =6151
+| کتابخانۀ دیجیتال نور =10076
 | کتابخوان همراه نور =10076
 | کد پدیدآور =
@@ خط ۳۱: / خط ۳۰: @@
 | پیش از =
 }}
 '''أوضح المسالك إلی معرفة البلدان و الممالك'''، کتابى است به زبان عربى در جغرافياى رياضى.
@@ خط ۴۰: / خط ۳۸: @@
 ==ساختار==
-کتاب؛ مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم محقق، دو جدول كه به معرفى حساب جمل به ترتيب مغربى و مشرقى مى‌پردازد، مقدمه‌اى به قلم مؤلف و پنج بخش ذيل است:
+کتاب؛ مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم محقق<ref>[https://noorlib.ir/book/view/10076/%D8%A3%D9%88%D8%B6%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%A7%D9%84%DA%A9-%D8%A5%D9%84%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%84%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D8%A7%D9%84%DA%A9?pageNumbe ر.ک: مقدمه محقق، ص9]</ref>، دو جدول كه به معرفى حساب جمل به ترتيب مغربى و مشرقى مى‌پردازد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/10076/%D8%A3%D9%88%D8%B6%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%A7%D9%84%DA%A9-%D8%A5%D9%84%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%84%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D8%A7%D9%84%DA%A9?pageNumber=22&viewType=html ر.ک: همان، ص22]</ref>، مقدمه‌اى به قلم مؤلف<ref>[https://noorlib.ir/book/view/10076/%D8%A3%D9%88%D8%B6%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%A7%D9%84%DA%A9-%D8%A5%D9%84%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%84%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D8%A7%D9%84%DA%A9?pageNumbe ر.ک: همان، ص29]</ref> و پنج بخش ذيل است:
 بخش اول: درياها.
@@ خط ۵۳: / خط ۵۱: @@
 ==گزارش محتوا==
-چنانكه مؤلف در مقدمه کتاب يادآور شده، وى در نگارش این کتاب بر «تقویم البلدان» ابوالفداء، حكمران حَماه كه در سال 721ق. نگاشته شده، متمركز شده است. ابن سپاهى زاده این کتاب را جزو بهترين آثارى كه در علم جغرافيا نگاشته مى‌داند؛ چرا كه معتقد است این کتاب بين آثار متقدمان و نيز جغرافيا دانان متأخر گرد آورده است.
+چنانكه مؤلف در مقدمه کتاب يادآور شده، وى در نگارش این کتاب بر «[[تقويم البلدان|تقویم البلدان]]» ابوالفداء، حكمران حَماه كه در سال 721ق. نگاشته شده، متمركز شده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/10076/%D8%A3%D9%88%D8%B6%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%A7%D9%84%DA%A9-%D8%A5%D9%84%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%84%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D8%A7%D9%84%DA%A9?pageNumbe ر.ک: همان، ص30]</ref>. [[بروسوی، محمد بن علی|ابن سپاهى زاده]] این کتاب را جزو بهترين آثارى كه در علم جغرافيا نگاشته مى‌داند؛ چرا كه معتقد است این کتاب بين آثار متقدمان و نيز جغرافيا دانان متأخر گرد آورده است.
 به جهت این ارتباط تنگاتنگ ما بين اوضح المسالك و کتاب تقویم البلدان لازم است، اشاره شود كه تقویم البلدان به دو بخش اصلى تقسيم مى‌گردد:
-بخش نخست، مقدمه کتاب است كه درباره تقسيمات زمین، خط استواء، اقليم‌هاى هفتگانه، قسمت‌هاى آبادان زمین و مساحت هر یک مطالب مهمى را بيان مى‌دارد.
+بخش نخست، مقدمه کتاب است كه درباره تقسيمات زمین، خط استواء، اقليم‌هاى هفتگانه، قسمت‌هاى آبادان زمین و مساحت هر یک مطالب مهمى را بيان مى‌دارد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/10096/%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%84%D8%AF%D8%A7%D9%86?pageNumber=5&viewType=html ر.ک: تقویم البلدان، مقدمه، ص5]</ref>.
-بخش بعدى، كه طولانى‌تر است، خود مشتمل بر 28 قسمت است كه در هر قسمت درباره یکى از اقاليم سبعه و اخلاق و عادات ساكنان آن و نيز آثار باستانى موجود در آنها و... سخن گفته شده است.
+بخش بعدى، كه طولانى‌تر است، خود مشتمل بر 28 قسمت است كه در هر قسمت درباره یکى از اقاليم سبعه و اخلاق و عادات ساكنان آن و نيز آثار باستانى موجود در آنها و... سخن گفته شده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/10096/%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%84%D8%AF%D8%A7%D9%86?pageNumber=14&viewType=html ر.ک: همان، ص14]</ref>.
-ابن سپاهى زاده در این کتاب به همان روش کتاب ابوالفداء به معرفى شهرها، البته به ترتيب حروف الفبا مى‌پردازد و در ضبط دقيق اسامى از کتاب‌هاى لغت و انساب نظير: الصحاح؛ جوهرى، العباب الزاخر و اللباب الفاخر؛ صنعانى، [[القاموس المحيط]]؛ فيروزآبادى و...بهره مى‌برد كه با این كار زحمت خواننده را در دستيابى به ضبط دقيق شكل اسامى، كه بى‌توجهى بدان باعث بروز تحريف و افتادگى در آثار بسيارى از جغرافيا نویسان شده، كم كرده است. هرچند در بسيارى موارد آنچه را كه در تقویم البلدان آمده، مغفول گذارده و بابى را بدان اختصاص نداده است و لو از آنها در خلال ديگر مطالب ياد كرده است. سپاهى زاده جز اينكه کتاب را در قالب تازه عربى ريخته، قسمت‌هایى از این کتاب را نيز به تركى برگردانده است.
+[[بروسوی، محمد بن علی|ابن سپاهى زاده]] در این کتاب به همان روش کتاب ابوالفداء به معرفى شهرها، البته به ترتيب حروف الفبا مى‌پردازد و در ضبط دقيق اسامى از کتاب‌هاى لغت و انساب نظير: الصحاح؛ جوهرى، العباب الزاخر و اللباب الفاخر؛ صنعانى، [[القاموس المحيط]]؛ فيروزآبادى و...بهره مى‌برد كه با این كار زحمت خواننده را در دستيابى به ضبط دقيق شكل اسامى، كه بى‌توجهى بدان باعث بروز تحريف و افتادگى در آثار بسيارى از جغرافيا نویسان شده، كم كرده است. هرچند در بسيارى موارد آنچه را كه در تقویم البلدان آمده، مغفول گذارده و بابى را بدان اختصاص نداده است و لو از آنها در خلال ديگر مطالب ياد كرده است. سپاهى زاده جز اينكه کتاب را در قالب تازه عربى ريخته، قسمت‌هایى از این کتاب را نيز به تركى برگردانده است.
-مؤلف، در مقدمه کتاب به منابعى كه از آنها در نگارش این کتاب سود جسته، منابعى كه عمدتاً همان منابع تقویم البلدان هستند، اشاره مى‌كند كه از آن جمله‌اند: نزهة المشتاق؛ شريف [[ادریسی، محمد بن محمد|ادريسى]]، المسالك و الممالك؛ ابن خردادبه، القانون المسعودى؛ [[ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد|ابوريحان بيرونى]] و...
+مؤلف، در مقدمه کتاب به منابعى كه از آنها در نگارش این کتاب سود جسته، منابعى كه عمدتاً همان منابع تقویم البلدان هستند، اشاره مى‌كند كه از آن جمله‌اند: نزهة المشتاق؛ شريف [[ادریسی، محمد بن محمد|ادريسى]]، المسالك و الممالك؛ ابن خردادبه، القانون المسعودى؛ [[ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد|ابوريحان بيرونى]] و...<ref>[https://noorlib.ir/book/view/10076/%D8%A3%D9%88%D8%B6%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%A7%D9%84%DA%A9-%D8%A5%D9%84%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%84%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D8%A7%D9%84%DA%A9?pageNumbe ر.ک: مقدمه، ص 32]</ref>
-در بخش نخست كه به معرفى درياها اختصاص دارد، مؤلف از پنج درياى: محيط، چين، روم، نِيطِش و خزر به عنوان درياهاى بزرگ ياد مى‌كند و به معرفى ساير درياها و طول و عرض جغرافيايى هر یک مى‌پردازد. برخى از این درياها عبارتند از: درياى قلزم، فارس، اخضر، اقيانوس و....
+در بخش نخست كه به معرفى درياها اختصاص دارد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/10076/%D8%A3%D9%88%D8%B6%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%A7%D9%84%DA%A9-%D8%A5%D9%84%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%84%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D8%A7%D9%84%DA%A9?pageNumbe ر.ک: همان، ص34]</ref>، مؤلف از پنج درياى: محيط، چين، روم، نِيطِش و خزر به عنوان درياهاى بزرگ ياد مى‌كند و به معرفى ساير درياها و طول و عرض جغرافيايى هر یک مى‌پردازد. برخى از این درياها عبارتند از: درياى قلزم، فارس، اخضر، اقيانوس و....
-در بخش دوم، درياچه‌ها و طول و عرض جغرافيايى آنها معرفى گرديده است. برخى از این درياچه‌ها عبارتند از: درياچه سودان، فيّوم، زُغَر، بانياس، دمشق، بقاع، أنطاكيه، تلا و.... مؤلف همچنين درباره برخى درياها و درياچه‌ها به نقل حكايات شگفت مى‌پردازد.
+در بخش دوم، درياچه‌ها و طول و عرض جغرافيايى آنها معرفى گرديده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/10076/%D8%A3%D9%88%D8%B6%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%A7%D9%84%DA%A9-%D8%A5%D9%84%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%84%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D8%A7%D9%84%DA%A9?pageNumbe ر.ک: همان، ص60]</ref>. برخى از این درياچه‌ها عبارتند از: درياچه سودان، فيّوم، زُغَر، بانياس، دمشق، بقاع، أنطاكيه، تلا و.... مؤلف همچنين درباره برخى درياها و درياچه‌ها به نقل حكايات شگفت مى‌پردازد.
-در بخش سوم، به معرفى رودهاى بزرگى؛ چون: رود نيل در مصر، كه به گفته نویسنده در بين رودهاى جهان بى‌نظير است، رود أشبيليه، رود اردن، رود يرموك، رود جيحون، رود فرات، رود دجله و...پرداخته شده و طول و عرض جغرافيايى آنها بيان گرديده است.
+در بخش سوم، به معرفى رودهاى بزرگى؛ چون: رود نيل در مصر، كه به گفته نویسنده در بين رودهاى جهان بى‌نظير است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/10076/%D8%A3%D9%88%D8%B6%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%A7%D9%84%DA%A9-%D8%A5%D9%84%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%84%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D8%A7%D9%84%DA%A9?pageNumbe ر.ک: همان، ص70]</ref>، رود أشبيليه، رود اردن، رود يرموك، رود جيحون، رود فرات، رود دجله و...پرداخته شده و طول و عرض جغرافيايى آنها بيان گرديده است.
-در بخش چهارم به معرفى كوه‌هاى: القَمَر يا القُمر (به سكون میم)، دَرَن، طارق، جالوت، طور، جودى، دماوند و...پرداخته شده و طول و عرض جغرافيايى هر یک ذكر شده است.
+در بخش چهارم به معرفى كوه‌هاى: القَمَر يا القُمر (به سكون میم)، دَرَن، طارق، جالوت، طور، جودى، دماوند و...پرداخته شده و طول و عرض جغرافيايى هر یک ذكر شده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/10076/%D8%A3%D9%88%D8%B6%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%A7%D9%84%DA%A9-%D8%A5%D9%84%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%84%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D8%A7%D9%84%DA%A9?pageNumber=97&viewType=html ر.ک: همان، ص97]</ref>.
-در بخش پنجم، از دو اقليم نام برده شده است: اقليم حقيقى كه شامل اقاليم هفتگانه است و اقليم عرفى كه شامل هر سرزمینى است كه خود شمار زيادى از اماكن و شهرها را در بر دارد؛ مانند: شام و عراق و غيره. به گفته مؤلف، گاهى اقليمى عرفى بخشى از یک اقليم حقيقى و يا جزئى از دو اقليم حقيقى و يا بيشتر است؛ مانند شام كه بخشى از آن جزء اقليم سوم از اقاليم سبعه است و بخشى ديگر جزيى از اقليم چهارم از اقاليم سبعه. يا مانند چين كه مى‌گویند چون عرض جغرافيايى آن از طولش بيشتر است، مشتمل بر رؤوس اقاليم شرقى و حتى اطراف اقاليم سبعه نيز مى‌باشد.
+در بخش پنجم، از دو اقليم نام برده شده است: اقليم حقيقى كه شامل اقاليم هفتگانه است و اقليم عرفى كه شامل هر سرزمینى است كه خود شمار زيادى از اماكن و شهرها را در بر دارد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/10076/%D8%A3%D9%88%D8%B6%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%A7%D9%84%DA%A9-%D8%A5%D9%84%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%84%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D8%A7%D9%84%DA%A9?pageNumbe ر.ک: همان، ص112]</ref>؛ مانند: شام و عراق و غيره. به گفته مؤلف، گاهى اقليمى عرفى بخشى از یک اقليم حقيقى و يا جزئى از دو اقليم حقيقى و يا بيشتر است؛ مانند شام كه بخشى از آن جزء اقليم سوم از اقاليم سبعه است و بخشى ديگر جزيى از اقليم چهارم از اقاليم سبعه. يا مانند چين كه مى‌گویند چون عرض جغرافيايى آن از طولش بيشتر است، مشتمل بر رؤوس اقاليم شرقى و حتى اطراف اقاليم سبعه نيز مى‌باشد.
 به گفته مؤلف، جمهور جغرافيا دانان، مبدأ طول جغرافيايى را از ساحل درياى غربى (اقيانوس اطلس) و جزاير خالدات، و عرض جغرافيايى را از خط استوا در نظر گرفته‌اند. اما يادآور مى‌شود كه در ترتيب اقاليم به حسب عرض جغرافيايى آنها اختلاف نظر وجود دارد؛ يعنى برخى مبدأ اقليم نخست را خط استوا و آخر اقليم هفتم را منتهاى قسمت معموره زمین دانسته‌اند؛ اما ديدگاه محققان، كه مؤلف خود آن را برگزيده است، این است كه ابتداى اقليم نخست عرض دوازده درجه و دو سوم درجه و انتهاى اقليم هفتم عرض پنجاه درجه و یک سوم درجه است. مؤلف نيز مبدأ عرض جغرافيايى اقاليم سبعه را بر اساس همین ديدگاه مختار مرتب ساخته است؛ اما درباره مبدأ طول جغرافيايى اقاليم همان نظر جمهور را پذيرفته است.
@@ خط ۸۶: / خط ۸۴: @@
 ==وضعيت کتاب==
 کتاب؛ مشتمل بر پاورقى‌هایى به قلم محقق، آقاى المهدى عبدالرواضية و فهرست‌هاى ذيل مى‌باشد:
@@ خط ۹۴: / خط ۹۱: @@
 ==منابع مقاله==
+# كحاله، عمر رضا، معجم المؤلفين، ج11، ص12.
+# ربيعى، منيژه، دانشنامه جهان اسلام، ج7، ص868.
+# كراچكوفسكى، ايگناتى يولیانوویچ، تاريخ نوشته‌هاى جغرافيايى در جهان اسلامى، ترجمه: [[پاینده، ابوالقاسم|ابوالقاسم پاينده]]، ص307 - 309.
+# مقدمه محقق.
+# مقدمه مؤلف.
+# متن کتاب.
-- كحاله، عمر رضا، معجم المؤلفين، ج11، ص12.
+==پانويس ==
+<references />
-- ربيعى، منيژه، دانشنامه جهان اسلام، ج7، ص868.
-- كراچكوفسكى، ايگناتى يولیانوویچ، تاريخ نوشته‌هاى جغرافيايى در جهان اسلامى، ترجمه: [[پاینده، ابوالقاسم|ابوالقاسم پاينده]]، ص307 - 309.
+==منابع مقاله==
+مقدمه و متن کتاب
-- مقدمه محقق.
-- مقدمه مؤلف.
+==وابسته‌ها==
+{{وابسته‌ها}}
-- متن کتاب.
+[[تقويم البلدان]]
 [[رده:کتاب‌شناسی]]
 [[رده:جغرافیا (عمومی)، اطلس، نقشه]]
 [[رده: تاریخ جغرافیا]]
+[[رده:اردیبهشت (1401)]]