انسان در تعادل: تفاوت میان نسخه‌ها

'''انسان در تعادل''' تألیف [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] است که به معرّفی انسان و چگونگی انحراف از تعادل و نحوه ی بازگشت به آن را مورد نقد و تحلیل فلسفی قرار داده است. این کتاب نیز چونان دیگر آثار انسان شناسیِ مؤلّف کاری نو در خور است. نویسنده در این رساله رویکردی دینی فلسفی دارد و موقعیّت انسان را چنانکه هست و چنانکه باید باشد مورد بررسی قرار می دهد، مبنای تحلیل او آیات قرآن است که خلقت انسان را در تعادل مورد نظر قرار داده و لذا شرحی آنتروپولوژیک با سویه ای عرفانی ـ فلسفی را در این کتاب شاهدیم.  

نویسنده، در همین راستا پژوهشهای دیگری هم دارد که کار او را در این باره تکمیل می کند. نمونه‌هایی از آثار او در این خصوص عبارتند از: [[تمهیدی بر معرفت نفس]]، [[انسان ساختگی]]، [[صنعت پنهان]] و [[تمهیدی بر معرفت نفس]]. چنانکه از عناوین آثار پیداست رویکردی انسان شناسانه دارد. البتّه این رویکرد در دیگر آثار متعدّد این نویسنده قابل دیدن است، کما اینکه در مجموعه کتابهای مشاهیر عرفان و فلسفه نیز بزرگان این دو رشته را با همین نظر دنبال کرده و به نگارش در آورده است.

کتاب انسان در تعادل اثری یک جلدی و به زبان فارسی است، در نوشتار این نویسنده، به ویژه در این کتاب چیزی از مغلق نویسی و ابهام زایی نمی بینیم و نگارشی ساده و روان را در کار تإلیف کرده است.

نخستین فصل که مقدّمه و پیدا و پنهان انسان است با یک رباعی فلسفی از خودِ نویسنده آغاز شده که پیدا و پنهان انسان را هم از همین رباعی گزینش کرده است، غیر از آن نخستین عبارت این کتاب که زمینه ی بحث را نشان می دهد چنین است: آنتروپولوژی anthropology یا انسان شناسی امری است دیرینه که به بررسی هویّت و حقیقت انسان می پردازد، از کِی بودن آن معلوم نیست ولی اگر آدم ابوالبشر را نخستین انسان متفکّر و خردمند تلقّی کنیم، باید بگوییم که این نوع از معرفت یا دانش از زمان او، یعنی حدود هفت هزار سال پیش آغاز شده است. چه، کسی مثل آدم که متعلّم به تعلیم ربوبی بوده، نمی تواند از خود غافل بوده باشد. آنچه که در نخستین ماجرای عالم بشری در داستانهای دینی و کتابهای مقدّس رخ داده که چالش ابلیس و آدم است، تمام کردارها و گفتمانی که در آنجا صورت گرفته نشان از همین امر دارد. از گشت و گذار در باغ بهشت سان تا محدود شدنِ ایشان، از تقریب به شجره ی ممنوعه و بحث و مناظرات و درگیریهایی که به هبوط و توبه ی آدم انجامید، همه در راستای معرفت نفس و شناخت حقیقت و هویّت انسان بود. <ref>مقدمه، صص 8-7</ref>.

نویسنده [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] در بخشی دیگر از مقدّمه نگرش خود را در باره ی «تعادل» به روشنی بیان می کند: تعادل، برازندة حقیقت انسان و انسان حقیقی است. اگر تعادل را از انسان حذف کنید او هر چیزی می تواند باشد جز انسان. طبیعتاً مراد از انسان، همین موجود متعادل است که اگر از تعادل خارج شود، می تواند بسیاری چیزها باشد که در طبیعت هم وجود دارد ولی انسان نیست. انسان به تعادل انسان است و اگر این تعادل در معادله ی زیستن و زندگی، در تداومِ خود حضوری پر رنگ داشته باشد، تقویم انسانی شکل گرفته و فرد به کمال خود رسیده است. کمال انسان را باید در انسان کامل دید و انسان کامل، انسانی است در اوج تعادل، بدون هیچ کجی و انحرافی، به سوی افراط و تفریط. اگر انسان کامل خلیفه ی حق باشد و مظهر اسماء و صفات الهی منظور شده باشد، بی تردید باید در اوج اعتدال واقع شده باشد و بدون اعتدال، هرگز نمی تواند در مدار عدل الهی از سوی او، نیابت و یا خلافت داشته باشد. نیز اگر در اوج اعتدال نباشد، نمی تواند به عدالت دعوت کند و اعتدال را در فرد و جامعه ایجاد نماید. <ref>مقدمه، صص 24-23</ref>.

تعادل انسان محوریّت این کتاب را تشکیل می دهد و تمام کتاب در صدد بیان همین مسئله است ولی آنچه که هست برای تبیین این مسئله راهی سخت را باید پیمود تا بتوان تعادل را چنانکه باید در جای خود نشاند. این مسیری است که مؤلف در پی طی کردن و به کرسی نشاندن آن است.

فصل نخست که از پیدا و پنهانِ انسان سخن می گوید مبنایی انسان شناختی دارد و نشان از کاوشی گسترده و عمیق از انسان، هست و بایدهای او را مدّ نظر قرار داده و چگونگی آن را خواسته است. نویسنده در بخشی از همین فصل گرایش و باور خود را در راه پژوهش انسان شناختی چنین بیان می کند: اگر برخی فلسفه ها انسان گرا هستند، ادیان تماماً انسان گرایند. گر چه هیچ دینی، انسان را به مانند پروتاگوراس Protagoras محک و ملاک حقّ و حقیقت و معیار ارزش ها نمی داند ولی انسان را مرکز تلاش خود کرده و بر قوام آن می چرخد، بدین معنا که هم برای او آمده و هم برای آن است تا انسان را به آسمان متوجّه کند، البتّه که کاری سخت و دشوار است، ولی نه به سختی کار فلاسفه در انکار و ابطال فکر آسمانی و متافیزیک <ref>مقدمه، ص 20</ref>. این مطلب نوع نگرش مؤلّف را به خوبی نشان می دهد، با آنکه انسان محوری را در دین و عرفان و فلسفه اصل می داند با این حال نگرشی پروتاگوراستیک ندارد و انسان را معیار همه چیز قلمداد نمی کند، بلکه وی را در راستای حقیقت بر می نهد و او را به طور حقیقی و در راه حقیقت می طلبد.

نویسنده در بخش دیگری از این فصل نگاه خود را به انسان چنین توضیح می دهد: به هر جهت من در این اثر از انسان سخن می گویم، و فکر فلسفی را هم چاشنیِ آن می کنم تا با حقیقت انسان مواجه شویم و چیزی را ناظر باشیم که بایسته است، و این کار را در کنار برخی دیگر کارها که در شناخت بهینه ی انسان در کار آنتروپولوژی امّا از طریق اونتولوژی و اپیستمولوژی مدّ نظر قرار داده¬ام، می نهم تا در این مجموعه کار را عمیق تر و ژرفتر در نظر آوریم و هر لحظه به انسان و انسانی تر شدن نزدیک و نزدیکتر شویم <ref>مقدمه، ص 20</ref>.

بخش دوّم کتاب از ارتباط میان انسان، عرفان و فلسفه سخن می گوید، در واقع انسان را منظر فلسفه و عرفان دنبال می کند تا در نقطه ای به تعریف واحد برسد. نویسنده خود این سه راهی که در پیش انسان است و انسان از آن طرق می تواند به خود بنگرد و به تحلیل خود بنشیند، یعنی دین، عرفان و فلسفه، عنوان ««سه گانه ی معنوی» می دهد <ref>متن، ص 37</ref>. در این فصل به مسئله ی اگزیستانسیالیسم و اومانیسم توجّه ویژه ای صورت گرفته و فلاسفه ای که از این بابت سخن گفته و صاحب اثر بوده اند مورد نقد قرار می گیرد. در همین راستا [[دکارت]] و اندیشه ی «می اندیشم پس هستم» را اصلی برای جستجو قرار می دهد. گاه با [[لئون مینار]]، نویسنده ی کتاب [[شناسایی و هستی]] در می افتد، گاه با [[ماکس شلر]] فیلسوف شهیر آلمانی چالش می کند. در مواردی نظریات [[کاسیرر]] فیلسوف فرهنگ را در معرض نقد قرار می دهد و در عین حال نکات برجسته ی هر یک را در تبیین نظریه ی خود بر می گزیند و در راستای کار خود قرار می دهد. مؤلّف [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] در بخشی از این فصل می نویسد: شناخت انسانِ کلّی، که بر عهدة فلسفه است، یاری گر خوبی برای کشف دقایقی از حقایق وجودیِ اوست. انسان از این بابت که هست، هستیِ او نیز قابل طرح و بررسی است و اگر به گونه ی اگزیستانسیل به او بنگریم، او را باید انسانِ وجودی قلمداد کنیم و انسانیّت او را در قالب وجود داشتن و اعتبار وجودش بسنجیم. گرچه در جنبة وجودی هرچه که کشف شود، در پنهان داشتن او کوشیده است، زیرا چیزی از او کشف نمی¬شود، هرچه که کشف شود او نیست، هر چند که در بارة اوست، این خاصیّتِ وجود است که مدام در حجاب، از فکر و عقل باشد. این همان چیزی است که یاسپرس، به آن «وجود احاطی» می گوید. وجود همواره محیط بر ماست و ما هرچه را که از وجود بتوانیم مورد شناسایی قرار بدهیم، همان بخش شناخته شـدة وجـودی بـه مـا می¬گوید، من وجود نیستم و این چیزی است که باید در خصوص وجود انسان نیز مورد فهم قرار داد. <ref>متن، صص 65-64</ref>.