مناهج الأدلة في عقائد الملة: تفاوت میان نسخه‌ها

'''مناهج الأدلة في عقائد الملة'''، یا با عنوان کامل‌تر «الكشف عن مناهج الأدلة في عقائد الملة وتعريف ما وقع فيها بحسب التأويل من الشبه المزيغة والبدع المضلة»، اثر ابوالولید محمد بن احمد بن محمد اندلسى مالکى ابن رشد غرناطی، معروف به ابن رشد حفید، کتابی است یک جلدی به زبان عربی در موضوع کلام اسلامی، که حاوی عقاید مؤلّف، در مسائل توحید است.

ابن رشد در مقدمه کتاب، هدفش را از تألیف این اثر، تطبیق حکمت بر شریعت می‌شمارد. او شریعت را به دو حالت ظاهری و مؤول (تأویل‌شده) تقسیم مى‌کند و معتقد است: شریعت ظاهری، براى مردم عادى است و شریعت تأویل‌یافته، مخصوص علما. او کلامى از امیرالمؤمنین(ع) نقل مى‌کند که حضرت فرمود: «حدثوا الناس بما يفهمون أ تريدون أن يكذب اللّه ورسوله». به نظر ابن رشد، علما حق ندارند برای جمهور مردم از تأویل شریعت سخن بگویند<ref>ر.ک: متن کتاب، ص35</ref>.

نسخه حاضر از این اثر، با تعلیقات و حواشی شیخ محمد عبدالرحمن شاغول اشعری، با مشارکت دو ناشر: «المكتبة الأزهرية للتراث» و «الجزيرة للنشر والتوزيع»، در مصر به چاپ رسیده است. تاریخ نشر این نسخه مشخص نیست. به‌جز این نسخه، نسخه‌های متعدد دیگری از این اثر – به‌صورت جداگانه یا همراه با کتاب‌های دیگر ابن رشد - ‌به چاپ رسیده است؛ مثلا یکی از این نسخه‌ها، کتاب «فلسفة ابن رشد» است که توسط المكتبة المحمودية التجارية مصر به چاپ رسیده که در این اثر، کتاب حاضر، یعنی «الكشف عن مناهج الأدلة في عقائد الملة وتعريف ما وقع فيها بحسب التأويل من الشبه المزيغة والعقائد المضلة» به‌همراه کتاب دیگر ابن رشد، یعنی «فصل المقال في ما بين الحكمة والشريعة من الاتصال» و نقد ابن تیمیه بر فلسفه ابن رشد به چاپ رسیده است.

اما نسخه‌های دیگری هم از این اثر هست که به‌صورت مستقل در قالب یک کتاب به چاپ رسیده؛ مانند نسخه‌ای که با عنوان «الكشف عن مناهج الأدلة في عقائد الملّة أو نقد علم الكلام ضدّا على الترسيم الإيديولوجي العقيدة ودفاعا عن العلم وحرية الاختيار في الفكر والفعل»، با مدخل و مقدمه و شرح محمد عابد جابری، توسط انتشارات «مركز دراسات الوحدة العربية» در مارس 1998م، در بیروت به چاپ رسیده است. در نسخه مركز الدراسات، محمد عابد جابری یک مدخل با عنوان «كتاب في نقد علم الكلام دفاعا عن العلم وحرية الإرادة»، بر کتاب نوشته که در آن به علم کلام و متکلمین مختلف در مغرب اسلامی و مشرق آن اشاره کرده است و فتوای ابن رشد جَدّ (جد این ابن رشد نویسنده کتاب) را درباره عقیده اشاعره ذکر کرده است<ref>ر.ک: محمد عابد جابری، ص11-62</ref>. او سپس مقدمه‌ای تحلیلی با عنوان «ابن رشد وتصحيح العقيدة»، در سه فصل بر کتاب نوشته است<ref>ر.ک: همان، ص63-88</ref> و پس از این موارد، مصطفی حنفی، مقدمه کوتاهی بر کتاب نوشته و در آن درباره محتوای مطالب کتاب و نسخه‌های خطی استفاده‌شده و غیره توضیح داده است<ref>ر.ک: همان، ص89-94</ref>.

درهرحال نسخه مركز الدراسات الوحدة العربية، با مقدمه مفصلی بر کتاب که نزدیک به صد صفحه می‌شود، چاپ شده، ولی در نسخه حاضر (نسخه المكتبة الأزهرية)، مقدمه کتاب، کوتاه‌تر است و از صفحه 3 تا 30 را به خود، اختصاص داده و صفحه 30 آن، اختصاص به ارائه ترجمه از ابن رشد دارد. همچنین صفحات 31 و 32 این نسخه، به‌ترتیب حاوی رونوشت تصاویر جلد نسخه خطی دارالكتب المصرية و صفحه اول نسخه خطی کتابخانه مذکور است. هر دو نسخه، حاوی پاورقی‌های ارزشمندی هستند. به‌لحاظ ظاهر چاپی، هر دو نسخه تقریبا در یک سطح هستند و البته نسخه چاپ بیروت مركز الوحدة العربية، به‌لحاظ فونت، بهتر است. با توجه به اینکه معمولا در نسخه‌های قدیمی، تاریخ چاپ کتاب ذکر نمی‌شده و این امر در کتاب‌های جدیدتر مرسوم نیست، می‌توان نسخه «المكتبة الأزهرية للتراث» که با همکاری «الجزيرة للنشر والتوزيع» در مصر چاپ شده را قدیمی‌تر از نسخه «مركز الدراسات الوحدة العربية» دانست که چاپ لبنان است؛ چون نسخه چاپ مصر بدون تاریخ است، ولی نسخه چاپ لبنان در 1998م، به چاپ رسیده است.