محسن الأمين العاملي و منهجه في كتابة التاريخ أعيان الشيعة أنموذجاً: تفاوت میان نسخه‌ها

'''محسن الأمين العاملي و منهجه في كتابة التاريخ أعيان الشيعة أنموذجاً'''، پایان‌نامه دکترای اسماعیل طه معتوک الجابری با موضوع شیوه علامه محسن امین عاملی در نگارش تاریخ با تأکید بر أعيان الشيعة است. این اثر به‌مناسبت اولین همایش بین‌المللی میراث مشترک ایران و عراق منتشر شده است.  

در فصل اول با عنوان «محسن امین عاملی، محیط، رشد و عوامل شکل‌گیری تفکر او»، اوضاع اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی جبل عامل - محل تولد سید امین - ‌و تأثیرات این محیط در اشتیاق او به علم و معرفت و تلاش در تکمیل مطالعات دینی تا رسیدن به درجه اجتهاد مورد بحث قرار گرفته است<ref>ر.ک: مقدمه، ص12</ref>‏.  

در جداول دیگری به اساتید، شاگردان، مهم‌ترین علمایی که سید امین به آنها اجازه روایت داده و نیز علمای بزرگ خاندان امین اشاره شده است<ref>ر.ک: همان، ص49-40</ref>‏.  

بررسی تفکرات سید امین، از جمله مباحث این فصل است. سید امین با دیگر علمای اصلاحگر پیش از خود که مواضع سیاسی در جامعه خویش داشتند، متفاوت بود؛ آنان از نظرگاه سیاسی موضع می‌گرفتند، ولی او علی‌رغم عدم اشتغال به سیاست و عدم تخصص در آن، از دیدگاه فقهی موضع می‌گرفت – نه صرفا از نظرگاه سیاسی یا به‌عنوان یک مصلح اجتماعی - بنابراین مواضع وی با سیاست در مراحل مختلفش موافق درمی‌آمد؛ درحالی‌که آن مواضع مستند به «قاعده فقهی» بود. در واقع ایستادن در برابر تجزیه مسلمین به‌وسیله استعمار، یک وظیفه دینی لازم برای او بود و این مواضع اثر مهمی در استحکام حرکت ملی و آمادگی آن برای مبارزه علیه استعمار داشت.

دیدگاه‌های سیاسی سید امین به ایام سیطره عثمانی بر سوریه و لبنان بازمی‌گردد؛ زمانی‌که دولت عثمانی با آلمان بر ضد انگلیس، فرانسه و ایتالیا وارد جنگ شد. پس وی وظیفه واجب دینی خود دانست که در برابر دولی که بخشی از وطن عربی را اشغال می‌کردند بایستد؛ افزون بر این با توجه به شرایط زمان و مکان، ایستادگی با دولت عثمانی ایستادگی با اسلام در برابر کفر بود<ref>ر.ک: همان، ص93-92</ref>‏.  

در فصل سوم، اسباب گرایش سید امین به تألیف «أعيان الشيعة» و اهمیت آن در بین کتب تراجم و رجال مطرح شده است. این کتاب یک دائرةالمعارف فکری - عقیدتی است که شرح حال دانشمندان معروف در بسیاری از مؤسسات اجتماعی، سیاسی و نظامی را گردآوری نموده است.  

در این فصل، نویسنده، همچنین شیوه سید امین را در کتابت تاریخ، شیوه علمی دانسته است؛ او تنها به نقل وقایع بسنده نکرده است، بلکه به شیوه تحلیل و تعلیل اطلاعات روی آورده است. شیوه علمی سید امین در کتابت تاریخی، سهل و ممتنع و به‌دور از عبارات مغلق است<ref>ر.ک: مقدمه، ص13</ref>‏.  

نویسنده کتاب را با فصل چهارم با عنوان «تبیین بررسی‌ها و موضوعات کتاب أعيان الشيعة»، به پایان رسانده است. در این فصل موضوعاتی که در ضمن شرح‌ حال اعیان و رجال آمده، تبیین شده است. سید امین بر بسیاری از آراء و افکاری که در شرح حال مترجمین آمده، تعلیقه زده است<ref>ر.ک: همان</ref>‏.  

منابعی که در این کتاب از آنها استفاده شده، متعدد و متنوع است که عمده آنها کتاب‌های سید امین است که در بیشتر تحقیقات از آنها استفاده گردیده است؛ زیرا بالغ بر 27 مصدر است که «أعيان الشيعة» مقدم بر همه و منبع اصلی در فصل‌های دوم و سوم و چهارم است. اسناد رسمی و نیمه‌رسمی برداشت‌شده از «مكتبة الأسد» در دمشق، «مجمع العلمي العربي» در دمشق، «مدرسة المحسنية» و «مكتبة السيد محسن الأمين» در سوریه، مطالب اصلی فصل اول کتاب را تشکیل می‌دهد. علاوه بر آن، نویسنده در این فصل، از کنفرانس بررسی افکار سید محسن امین که توسط مشاور فرهنگی ایران در سوریه برگزار شده، استفاده کرده است؛ چراکه مشتمل بر مباحث متعدد تخصصی است که توسط گروهی از اندیشمندان، روشنفکران و دانشگاهیان سوریه و لبنان نوشته شده است<ref>ر.ک: همان، ص14-13</ref>‏.  

در فصل دوم و سوم، فراوان از کتب عربی و ترجمه‌شده به زبان عربی و به‌طور خاص از کتب تراث اسلامی استفاده شده است. همچنین در معرفی اعلام از موسوعات و معاجم استفاده شده که مهم‌ترین آنها موسوعه خیرالدین زرکلی و موسوعه طبقات الفقهاء شیخ جعفر سبحانی و المنجد في الأعلام لوئیس معلوف است<ref>ر.ک: همان</ref>‏.  

معانی الفاظ، معرفی اعلام، آدرس مطالب و ارجاعات فراوان برای استفاده محققین در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است.  

در ملحقات کتاب، تصاویری از اجازات سید امین، فهارس 57 کتاب سید امین به‌ترتیب زمان چاپ، جلدهای أعيان الشيعة در چاپ اول، فهرست مفصل مصطلحات ذکرشده در أعيان الشيعة به‌ترتیب جلد و با ذکر صفحه، فهرست مؤلفین به‌ترتیب جلد و با ذکر صفحه و تقریظ‌های کتاب ارائه شده است. پس از آن نیز مصادر و مراجع و فهارس جداول و مطالب ذکر شده است.  

<references/>