۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
المعجم الكبير: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
}} | }} | ||
'''المعجم الكبير'''، تألیف سلیمان بن احمد طبرانی (متوفی 360ق) و مفصل‌ترین اثر اوست. در این اثر شرح‌حال و احادیث صحابه گردآوری شده است. حمدی عبدالمجید سلفی و برخی از پژوهشگران دیگر، تحقیق و استخراج احادیث را به عهده داشته است. | '''المعجم الكبير'''، تألیف [[طبرانی، سلیمان بن احمد|سلیمان بن احمد طبرانی]] (متوفی 360ق) و مفصل‌ترین اثر اوست. در این اثر شرح‌حال و احادیث صحابه گردآوری شده است. حمدی عبدالمجید سلفی و برخی از پژوهشگران دیگر، تحقیق و استخراج احادیث را به عهده داشته است. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب مشتمل بر مقدمه محقق و 28 جلد است که سه جلد آخر به فهرست اختصاص یافته است. جلدهای 13، 14، 15، 16 و 21 کتاب مفقود بوده که پس از پیگیری‌های محققین، بخش‌هایی از جلدهای 13، 14 و 21 پیدا شده و به این طبع اضافه شده است. | کتاب مشتمل بر مقدمه محقق و 28 جلد است که سه جلد آخر به فهرست اختصاص یافته است. جلدهای 13، 14، 15، 16 و 21 کتاب مفقود بوده که پس از پیگیری‌های محققین، بخش‌هایی از جلدهای 13، 14 و 21 پیدا شده و به این طبع اضافه شده است. | ||
طبرانی روایات کتابش را بر اساس صحابه و به ترتیب حروف معجم مرتب نموده است. او نخست شرح‌حال مختصری از هر یک از صحابه ذکر کرده، در ادامه، احادیثی که نام این افراد در سلسله سند آنها آمده را نقل کرده است. شیوه وی در تألیف معجم را می‌توان تلفیقی از سنت تراجم‌نگاری و مسندنویسی دانست. | [[طبرانی، سلیمان بن احمد|طبرانی]] روایات کتابش را بر اساس صحابه و به ترتیب حروف معجم مرتب نموده است. او نخست شرح‌حال مختصری از هر یک از صحابه ذکر کرده، در ادامه، احادیثی که نام این افراد در سلسله سند آنها آمده را نقل کرده است. شیوه وی در تألیف معجم را می‌توان تلفیقی از سنت تراجم‌نگاری و مسندنویسی دانست. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
طبرانی عموماً به ذکر نقل احادیث بسنده کرده، خود توضیحی درباره محتوای احادیث نیاورده است و تنها در موارد اندکی که در نام فردی در سلسله سند اختلاف‌نظر وجود داشته، توضیحی افزوده است. طبرانی در تألیف المعجم الکبیر خود، از منابع متعددی بهره برده است؛ اما به شیوه متداول محدثان قرون میانه تنها طرق خود در نقل آثار را ذکر کرده و تنها با بررسی نام افراد مندرج در سلسله اسناد احادیث و مطالب آمده در شرح‌حال افراد، می‌توان منابع او را شناخت. شهر اصفهان که طبرانی در آنجا اقامت گزیده، در قرون میانه یکی از مراکز مهم اهل حدیث بوده و عالمان بنامی از اهل حدیث، چون خانواده ابن منده در آن شهر اقامت داشته‌اند. کتاب معجم الکبیر طبرانی نیز منعکس کننده نظام فکری اهل حدیث است و طبرانی در جای‌جای کتاب خود، به طرح مباحث اعتقادی اهل حدیث توجه نشان داده است. کتاب المعجم الکبیر طبرانی علاوه بر اهمیت مهمی که در تاریخ تدوین مجموعه‌های حدیثی اهل سنت دارد، به دلیل اشتمال بر اخبار تاریخی فراوانی در سیره نبوی، یکی از منابع با ارزش برای مطالعه سیره نبوی و تاریخ صدر اسلام است. دیدگاه معتدل طبرانی و نقل روایات متعدد در فضایل اهل‌بیت(ع) بی‌شک در تعدیل موضع تند رایج میان محدثان اصفهانی در قبال اهل‌بیت(ع) که به‌عنوان مرکزی از نواصب، شهره بوده‌اند، است<ref>ر.ک: رحمتی، محمدکاظم، ص50</ref>. | [[طبرانی، سلیمان بن احمد|طبرانی]] عموماً به ذکر نقل احادیث بسنده کرده، خود توضیحی درباره محتوای احادیث نیاورده است و تنها در موارد اندکی که در نام فردی در سلسله سند اختلاف‌نظر وجود داشته، توضیحی افزوده است. [[طبرانی، سلیمان بن احمد|طبرانی]] در تألیف المعجم الکبیر خود، از منابع متعددی بهره برده است؛ اما به شیوه متداول محدثان قرون میانه تنها طرق خود در نقل آثار را ذکر کرده و تنها با بررسی نام افراد مندرج در سلسله اسناد احادیث و مطالب آمده در شرح‌حال افراد، می‌توان منابع او را شناخت. شهر اصفهان که [[طبرانی، سلیمان بن احمد|طبرانی]] در آنجا اقامت گزیده، در قرون میانه یکی از مراکز مهم اهل حدیث بوده و عالمان بنامی از اهل حدیث، چون خانواده ابن منده در آن شهر اقامت داشته‌اند. کتاب معجم الکبیر طبرانی نیز منعکس کننده نظام فکری اهل حدیث است و [[طبرانی، سلیمان بن احمد|طبرانی]] در جای‌جای کتاب خود، به طرح مباحث اعتقادی اهل حدیث توجه نشان داده است. کتاب المعجم الکبیر طبرانی علاوه بر اهمیت مهمی که در تاریخ تدوین مجموعه‌های حدیثی اهل سنت دارد، به دلیل اشتمال بر اخبار تاریخی فراوانی در سیره نبوی، یکی از منابع با ارزش برای مطالعه سیره نبوی و تاریخ صدر اسلام است. دیدگاه معتدل [[طبرانی، سلیمان بن احمد|طبرانی]] و نقل روایات متعدد در فضایل اهل‌بیت(ع) بی‌شک در تعدیل موضع تند رایج میان محدثان اصفهانی در قبال اهل‌بیت(ع) که به‌عنوان مرکزی از نواصب، شهره بوده‌اند، است<ref>ر.ک: رحمتی، محمدکاظم، ص50</ref>. | ||
طبرانی در ضمن کتاب المعجم الکبیر و دیگر آثار خود، روایات فراوانی در فضایل علی(ع) نقل کرده است و در اثری جداگانه به نام کتاب فضائل علی رضی‌الله‌عنه مجموعه این روایات را در اثری مستقل گردآوری کرده است<ref>ر.ک: همان</ref>. | طبرانی در ضمن کتاب المعجم الکبیر و دیگر آثار خود، روایات فراوانی در فضایل علی(ع) نقل کرده است و در اثری جداگانه به نام کتاب فضائل علی رضی‌الله‌عنه مجموعه این روایات را در اثری مستقل گردآوری کرده است<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
| خط ۳۸: | خط ۳۸: | ||
# همچنین نوشته‌‌اند که مجلدی از آن در کتابخانه اسعد افندی و مجلد دیگری در کتابخانه کوبر یلی وجود دارد. پس از بررسی این دو نیز مشخص شد که یکی از آنها معجمی به قلم یکی از علمای خنفیه است که شرح‌حال مشایخش را نوشته و دیگری نیز در آن کتابخانه موجود نبود<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص22-21</ref>. | # همچنین نوشته‌‌اند که مجلدی از آن در کتابخانه اسعد افندی و مجلد دیگری در کتابخانه کوبر یلی وجود دارد. پس از بررسی این دو نیز مشخص شد که یکی از آنها معجمی به قلم یکی از علمای خنفیه است که شرح‌حال مشایخش را نوشته و دیگری نیز در آن کتابخانه موجود نبود<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص22-21</ref>. | ||
برخی بر آن‌اند که طبرانی در این کتاب پانصد و بیست هزار حدیث و اثر جمع‌آوری کرده که این رقم قطعاً با مبالغه و اغراق همراه است، به‌عکس می‌توان گفت که هدف طبرانی درج و ضبط همه روایات و آثار صحابه نبوده و ازاین‌جهت کتاب او با سایر مسانید تفاوت کلی دارد. طبرانی خود در بیان انگیزه و چگونگی تألیف آن می‌نویسد: «این کتاب جامع آثار تعدادی از راویان رسول خدا(ص)، از مردان و زنانی است که به آنها دست پیدا کرده‌ایم. این صحابیان را به ترتیب الف، ب، ت، ... مرتب کرده‌ام، لکن ابتدا به ذکر ده تن از صحابه‌ای پرداخته‌ام که خداوند از آنان راضی است، زیرا احدی بر آنان تقدم ندارد. از هر یک از صحابه یک، دو، سه یا بیشتر حدیث آورده‌ام. این موضوع بستگی به تعداد روایات وارده از سوی هر صحابی دارد. اگر آن صحابی در شمار افراد قلیل‌الروایه باشد همه روایات او را آورده‌ام و نیز درصورتی‌که فرد صحابی از کسانی بوده که در رکاب پیامبر(ص) به شهادت رسیده و یا عمر کوتاهی داشته است، با استفاده از کتب تاریخ و مغازی شرح‌حالی از او ذکر کرده‌ام تا به این طریق راویان پیامبر(ص) شناخته شوند و از اصحاب آن حضرت یادی به میان آید». | برخی بر آن‌اند که [[طبرانی، سلیمان بن احمد|طبرانی]] در این کتاب پانصد و بیست هزار حدیث و اثر جمع‌آوری کرده که این رقم قطعاً با مبالغه و اغراق همراه است، به‌عکس می‌توان گفت که هدف [[طبرانی، سلیمان بن احمد|طبرانی]] درج و ضبط همه روایات و آثار صحابه نبوده و ازاین‌جهت کتاب او با سایر مسانید تفاوت کلی دارد. [[طبرانی، سلیمان بن احمد|طبرانی]] خود در بیان انگیزه و چگونگی تألیف آن می‌نویسد: «این کتاب جامع آثار تعدادی از راویان رسول خدا(ص)، از مردان و زنانی است که به آنها دست پیدا کرده‌ایم. این صحابیان را به ترتیب الف، ب، ت، ... مرتب کرده‌ام، لکن ابتدا به ذکر ده تن از صحابه‌ای پرداخته‌ام که خداوند از آنان راضی است، زیرا احدی بر آنان تقدم ندارد. از هر یک از صحابه یک، دو، سه یا بیشتر حدیث آورده‌ام. این موضوع بستگی به تعداد روایات وارده از سوی هر صحابی دارد. اگر آن صحابی در شمار افراد قلیل‌الروایه باشد همه روایات او را آورده‌ام و نیز درصورتی‌که فرد صحابی از کسانی بوده که در رکاب پیامبر(ص) به شهادت رسیده و یا عمر کوتاهی داشته است، با استفاده از کتب تاریخ و مغازی شرح‌حالی از او ذکر کرده‌ام تا به این طریق راویان پیامبر(ص) شناخته شوند و از اصحاب آن حضرت یادی به میان آید». | ||
چنانکه از قسمت پایانی سخنان طبرانی فهمیده می‌شود روش طبرانی در تدوین معجم بزرگ خود به این صورت است که نخست روایات تاریخی موجود پیرامون شخصیت صحابیان را آورده و سپس به ذکر منقولات آنان از رسول خدا(ص) می‌پردازد. ازاین‌جهت کتاب طبرانی منبع مناسبی در شناخت سیره صحابه و اطلاع از تولد و وفات آنها و نیز شرکت آنان در غزوات و امور دیگر است، ضمن آنکه سهم صحابه را در نقل و نشر سنت رسول خدا(ص) تا اندازه‌ای نشان می‌دهد. به‌عنوان‌مثال معجم یاد شده با مسند ابوبکر آغاز می‌شود که شامل 42 روایت تاریخ درباره ابوبکر و 5 روایت نبوی به نقل از ابوبکر است. به دنبال آن در مسند عمر، 32 روایت درباره عمر و 10 حدیث به نقل از عمر ذکر شده است. پس از مسند عمر بن خطاب، مسند عثمان آغاز می‌شود که 54 حدیث تاریخی درباره عثمان و 5 حدیث نبوی به نقل از عثمان دارد. به همین ترتیب در مسند علی(ع) 22 حدیث طولانی در سیره امام(ع) وارد شده و به دنبال آن 12 حدیث نبوی از قول علی(ع) نقل شده است. با توجه به این مطالب، معجم بزرگ طبرانی قبل از آنکه اثری خاص روایات نبوی باشد، کتابی در شرح‌حال صحابه و برخی دیگر از بزرگان اسلام است و ازاین‌جهت شباهت فراوان با کتاب‌های طبقات ابن سعد و تاریخ طبری پیدا می‌کند. در معجم کبیر طبرانی ذکری از ابوهریره به‌عنوان مسند ابی هریره وجود ندارد، زیرا طبرانی تألیف مستقلی در این خصوص دارد. شمار آثار و روایات معجم كبیر طبرانی در حدود 25000 حدیث و اثر است. به عقیده برخی از صاحب‌نظران روایات کتاب را از جهتی می‌توان بر دو بخش تقسیم کرد: الف) روایاتی که در کتب سته یا لااقل یکی از این کتب وارد شده است که قاعدتاً اعتبار این روایات به اعتبار کتب سته بازگشت پیدا می‌کند؛ ب) روایاتی که خارج از کتب سته بوده و طبرانی آنها را در کتاب خود آورده است. در این قسم از روایات هرگونه حدیثی اعم از صحیح، حسن، ضعیف و... وجود دارد و بعدها هیثمی شمار از آنها را در مجمع الزواید گردآوری نمود<ref>معارف، مجید، ص165-167</ref>. | چنانکه از قسمت پایانی سخنان [[طبرانی، سلیمان بن احمد|طبرانی]] فهمیده می‌شود روش [[طبرانی، سلیمان بن احمد|طبرانی]] در تدوین معجم بزرگ خود به این صورت است که نخست روایات تاریخی موجود پیرامون شخصیت صحابیان را آورده و سپس به ذکر منقولات آنان از رسول خدا(ص) می‌پردازد. ازاین‌جهت کتاب طبرانی منبع مناسبی در شناخت سیره صحابه و اطلاع از تولد و وفات آنها و نیز شرکت آنان در غزوات و امور دیگر است، ضمن آنکه سهم صحابه را در نقل و نشر سنت رسول خدا(ص) تا اندازه‌ای نشان می‌دهد. به‌عنوان‌مثال معجم یاد شده با مسند ابوبکر آغاز می‌شود که شامل 42 روایت تاریخ درباره ابوبکر و 5 روایت نبوی به نقل از ابوبکر است. به دنبال آن در مسند عمر، 32 روایت درباره عمر و 10 حدیث به نقل از عمر ذکر شده است. پس از مسند عمر بن خطاب، مسند عثمان آغاز می‌شود که 54 حدیث تاریخی درباره عثمان و 5 حدیث نبوی به نقل از عثمان دارد. به همین ترتیب در مسند علی(ع) 22 حدیث طولانی در سیره امام(ع) وارد شده و به دنبال آن 12 حدیث نبوی از قول علی(ع) نقل شده است. با توجه به این مطالب، معجم بزرگ [[طبرانی، سلیمان بن احمد|طبرانی]] قبل از آنکه اثری خاص روایات نبوی باشد، کتابی در شرح‌حال صحابه و برخی دیگر از بزرگان اسلام است و ازاین‌جهت شباهت فراوان با کتاب‌های طبقات ابن سعد و تاریخ طبری پیدا می‌کند. در معجم کبیر طبرانی ذکری از ابوهریره به‌عنوان مسند ابی هریره وجود ندارد، زیرا [[طبرانی، سلیمان بن احمد|طبرانی]] تألیف مستقلی در این خصوص دارد. شمار آثار و روایات معجم كبیر [[طبرانی، سلیمان بن احمد|طبرانی]] در حدود 25000 حدیث و اثر است. به عقیده برخی از صاحب‌نظران روایات کتاب را از جهتی می‌توان بر دو بخش تقسیم کرد: الف) روایاتی که در کتب سته یا لااقل یکی از این کتب وارد شده است که قاعدتاً اعتبار این روایات به اعتبار کتب سته بازگشت پیدا می‌کند؛ ب) روایاتی که خارج از کتب سته بوده و [[طبرانی، سلیمان بن احمد|طبرانی]] آنها را در کتاب خود آورده است. در این قسم از روایات هرگونه حدیثی اعم از صحیح، حسن، ضعیف و... وجود دارد و بعدها هیثمی شمار از آنها را در مجمع الزواید گردآوری نمود<ref>معارف، مجید، ص165-167</ref>. | ||
گردآوری روایات رسیده از طریق اهل سنّت، برای تثبیت و تبیین فضایل و مناقب اهل‌بیت(ع) همواره مدنظر عالمان و محدثان شیعی بوده است. محقق و کتاب‌شناس بزرگ معاصر، مرحوم سید عبدالعزیز طباطبایی، در تداوم این رشته، اقدام به برنامه‌ریزی برای جمع‌آوری همه احادیث فضایل، مناقب، مثالب و اکاذیب در تمام کتاب‌های حدیثی اهل سنّت کرد؛ ولی افسوس که در آستانه گردآوری آنها به دیار باقی شتافت. محقق محترم، آقای هادی قُبَیسی عاملی توفیق یافته است که نشانی احادیث مربوط به موضوع‌های یاد شده را در سه «معجم» کبیر، اوسط و صغیر سلیمان بن احمد طَبَرانی، محدث بزرگ اهل سنّت(م360ق) یافته و با جمع‌آوری، تدوین و ارائه موضوعی آنها نمونه‌ای را از طرح مرحوم سید عبدالعزیز طباطبایی ارائه کند<ref>ر.ک: قبیسی عاملی، هادی، ص44-43</ref>. | گردآوری روایات رسیده از طریق اهل سنّت، برای تثبیت و تبیین فضایل و مناقب اهل‌بیت(ع) همواره مدنظر عالمان و محدثان شیعی بوده است. محقق و کتاب‌شناس بزرگ معاصر، مرحوم سید عبدالعزیز طباطبایی، در تداوم این رشته، اقدام به برنامه‌ریزی برای جمع‌آوری همه احادیث فضایل، مناقب، مثالب و اکاذیب در تمام کتاب‌های حدیثی اهل سنّت کرد؛ ولی افسوس که در آستانه گردآوری آنها به دیار باقی شتافت. محقق محترم، آقای هادی قُبَیسی عاملی توفیق یافته است که نشانی احادیث مربوط به موضوع‌های یاد شده را در سه «معجم» کبیر، اوسط و صغیر سلیمان بن احمد طَبَرانی، محدث بزرگ اهل سنّت(م360ق) یافته و با جمع‌آوری، تدوین و ارائه موضوعی آنها نمونه‌ای را از طرح مرحوم سید عبدالعزیز طباطبایی ارائه کند<ref>ر.ک: قبیسی عاملی، هادی، ص44-43</ref>. | ||
| خط ۶۲: | خط ۶۲: | ||
در جلدهای دیگر کتاب تا جلد 25 به همان شیوه شماره‌گذاری مجزای هر جلد به همراه صفرها عمل شده است. | در جلدهای دیگر کتاب تا جلد 25 به همان شیوه شماره‌گذاری مجزای هر جلد به همراه صفرها عمل شده است. | ||
در بخشی از جلد 25 حدیث‌های طولانی «احادیث الطوال» آورده شده است؛ از جمله احادیثی طولانی در شرح اسلام آوردن ابوذر<ref>ر.ک: همان، جلد25، ص200</ref> و سلمان فارسی<ref>ر.ک: همان، ص206</ref> است. در انتهای این جلد مقاله‌ای در شرح‌حال طبرانی به قلم ابن منده ارائه شده است. ابو زکریا یحیی بن ابی عبدالله بن منده اثری کوتاه در شرح‌حال طبرانی به نام «جزء فیه ذکر ابی القاسم سلیمان بن احمد بن ایوب الطبرانی مناقبه و مولده و وفاته و عدد تصانیفه» تألیف کرده است<ref>ر.ک: رحمتی، محمدکاظم، ص50؛ متن کتاب، جلد25، ص329</ref>. | در بخشی از جلد 25 حدیث‌های طولانی «احادیث الطوال» آورده شده است؛ از جمله احادیثی طولانی در شرح اسلام آوردن ابوذر<ref>ر.ک: همان، جلد25، ص200</ref> و سلمان فارسی<ref>ر.ک: همان، ص206</ref> است. در انتهای این جلد مقاله‌ای در شرح‌حال [[طبرانی، سلیمان بن احمد|طبرانی]] به قلم ابن منده ارائه شده است. ابو زکریا یحیی بن ابی عبدالله بن منده اثری کوتاه در شرح‌حال [[طبرانی، سلیمان بن احمد|طبرانی]] به نام «جزء فیه ذکر ابی القاسم سلیمان بن احمد بن ایوب الطبرانی مناقبه و مولده و وفاته و عدد تصانیفه» تألیف کرده است<ref>ر.ک: رحمتی، محمدکاظم، ص50؛ متن کتاب، جلد25، ص329</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
| خط ۷۲: | خط ۷۲: | ||
==پانویس == | ==پانویس == | ||
<references/> | <references /> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
| خط ۷۹: | خط ۷۹: | ||
#[[:noormags:1289|قبیسی عاملی، هادی، «فضایل امیرالمؤمنین و اهل‌بیت(ع) در معجمهای طبرانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور: علوم حدیث، زمستان 1379، شماره 18، صفحه 43 تا 67]]. | #[[:noormags:1289|قبیسی عاملی، هادی، «فضایل امیرالمؤمنین و اهل‌بیت(ع) در معجمهای طبرانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور: علوم حدیث، زمستان 1379، شماره 18، صفحه 43 تا 67]]. | ||
# معارف، مجید، جوامع حدیثی اهل سنت، سمت، تهران، اول، تابستان 1383ش. | # معارف، مجید، جوامع حدیثی اهل سنت، سمت، تهران، اول، تابستان 1383ش. | ||