الإجتهاد عند الشيعة الإمامية و أدواره و أطواره: تفاوت میان نسخه‌ها

'''الاجتهاد عند الشيعة الإمامية و أدواره و أطواره'''، تألیف عدنان فرحات آل قاسم، بررسی ادوار اجتهاد فقه شیعه از صدر اسلام تاکنون است. این اثر به شیوه آموزشی - ‌تحقیقی، به زبان عربی نوشته شده است.  

نویسنده، این کتاب را تنها به فقه شیعه امامیه اختصاص داده و در این‌باره می‌نویسد: «در این کتاب بر مطالعه ادوار اجتهاد نزد شیعه امامیه بسنده شده و متعرض ادوار اجتهاد نزد دیگر مذاهب اسلامی نشده‌ایم. دلیل این امر فراوانی کتبی است که در این زمینه با عنوان «تاريخ التشريع الإسلامي» یا « تاريخ الفقه الإسلامي» یا «تاريخ المذاهب الإسلامي» یا دیگر عناوین نوشته شده است. در این آثار متأسفانه تنها به تاریخ تشریع و ادوار فقه و اجتهاد مذاهب فقهی سنی پرداخته‌اند و نسبت به «مذهب امامی» به جهت جانب‌داری سیاسی و مذهبی اهمال شده است. پس این مطالعه به‌منزله استدراک و استکمال آن بحث‌های علمی در تاریخ تشریع و اجتهاد است<ref>ر.ک: مقدمه مؤلف، ص6</ref>‏.  

حرکت اجتهادی در مذهب شیعه امامیه از اوایل قرن چهارم هجری تحول کیفی یافت و این حرکت مبارک در قرن پنجم به مرحله بسط و تحقیق وارد شد؛ این کار به دست امثال شیخ مفید (متوفی 413ق) و سید مرتضی (متوفی 436) و شیخ طوسی (متوفی 460ق) انجام شد. اگرچه حرکت اجتهادی مانند هر حرکت دیگری پس از وفات شیخ طوسی دچار رکود نسبی شد و این وقفه قریب به یک قرن طول کشید، اما دوباره به نشاط خود برگشت و به دست فقهای بزرگی چون ابن ادرس حلی (متوفی 598ق)، با نشاط عمیق‌تر و گسترده‌تری به حیات خود ادامه داد<ref>ر.ک: همان، ص14</ref>‏. از مهم‌ترین نتایج حرکت علمی ابن ادریس به‌کارگیری قواعد اصولی و افزودن دلیل عقلی به مصادر فقه به‌عنوان چهارمین دلیل است؛ همچنین عدم تجویز عمل به خبر واحد که احتمال صدورش از امام مشکوک است، از جمله نتایج این حرکت می‌باشد<ref>ر.ک: همان، ص128-126</ref>‏.

نویسنده از ظهور حرکت اخباری در اوایل قرن یازدهم به ‌دست میرزا محمدامین استرآبادی (متوفی 1021ق)، به‌عنوان خطری عظیم و صدمه سنگینی بر حرکت اجتهادی شیعه یاد کرده که به‌عنوان مکتب اخباری‌‌گری در مقابل مکتب مجتهدین یا مکتب اصولی شناخته می‌شد<ref>ر.ک: همان، ص196</ref>‏. اخباریون معتقد بودند که علم اصول محصول مذهب تسنن است. منشأ این توهم، سابقه تاریخی اهل سنت در مباحث اصولی و نگارش کتب فراوان در این زمینه بود. خلاصه کلام اینکه علمای مکتب اصولی امامیه به هنگام تألیف و تدوین علم اصول، در جوانب فنی به‌مانند آنچه در کتب اصول فقه اهل سنت است، عمل کرده‌اند و دلیل آن پیشگامی علمای اهل سنت در این علم بوده است<ref>ر.ک: همان، ص201-200</ref>‏.  

در کتاب حاضر تلاش شده مراحل حرکت علمی اجتهادی شیعه و علائم هر مرحله و بزرگ‌ترین علمای اعلام هر مرحله و مهم‌ترین تألیفات اصولی و فقهی ایشان مطرح شود<ref>ر.ک: همان، ص15</ref>؛ به‌عنوان مثال درباره شیخ محمدحسین اصفهانی معروف به کمپانی (متوفی 1361ق) می‌خوانیم: «شیخ اصفهانی از مبرزترین علما و بزرگان علمی و دانشمندان این دوره (دوره ششم) است. وی در محضر آخوند خراسانی شاگردی کرده و از شاگردان خاص ایشان بوده است. وی در مدتی قریب به 13 سال از آخوند استفاده کرده است. همچنان‌که در دورس فسلفه شیخ محمدباقر اصطهباناتی که از بزرگان فلاسفه عصرش بود، حاضر شد<ref>ر.ک: همان، ص303</ref>.  

<references/>