پرش به محتوا

مقامات عارفان: تفاوت میان نسخه‌ها

۷۷۳ بایت اضافه‌شده ،  ‏۲۷ سپتامبر ۲۰۱۹
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'همداني، علي بن شهاب‎ الدين' به 'همدانی، علی بن شهاب‌الدین')
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۴۰: خط ۴۰:
}}
}}


'''مقامات عارفان'''، حاوی سه اثر نفیس: «آئینه بینایان»، «أسرار النقطة» و «آئین رهروان» است.
اثر اول، سخنان عربی [[بابا‌طاهر|باباطاهر همدانی]] با ترجمه و شرح [[حالي، محسن|حاج میرزا محسن حالی]]، ملقب به عمادالفقراء است.
اثر دوم، از عارف بزرگ [[همدانی، علی بن شهاب‌الدین|امیر سید علی همدانی]] (متوفی 786ق) است که توسط [[خوشنويس، احمد|احمد خوش‌نویس]]، فرزند عمادالفقراء، به فارسی ترجمه شده است.


'''مقامات عارفان'''، حاوی سه اثر نفیس: «آئینه بینایان»، «أسرار النقطة» و «آئین رهروان» است.
اثر سوم، تلخیصی است از شرح منازل السائرین (منازل السائرین، از [[انصاری، عبدالله بن محمد|خواجه عبدالله انصاری]]، شرح آن از [[کاشانی، عبدالرزاق|عبدالرزاق کاشانی]] و تلخیص مورد بحث، به زبان فارسی و در اصل به قلم [[حالي، محسن|میرزا محسن حالی]] است که توسط فرزند وی [[خوشنويس، احمد|احمد خوشنویس]]، شرح و توضیح داده شده است).
اثر اول، سخنان عربی باباطاهر همدانی با ترجمه و شرح حاج میرزا محسن حالی، ملقب به عمادالفقراء است.
اثر دوم، از عارف بزرگ امیر سید علی همدانی (متوفی 786ق) است که توسط احمد خوش‌نویس، فرزند عمادالفقراء، به فارسی ترجمه شده است.
اثر سوم، تلخیصی است از شرح منازل السائرین (منازل السائرین، از خواجه عبدالله انصاری، شرح آن از عبدالرزاق کاشانی و تلخیص مورد بحث، به زبان فارسی و در اصل به قلم میرزا محسن حالی است که توسط فرزند وی احمد خوشنویس، شرح و توضیح داده شده است).


==ساختار==
==ساختار==
این مجموعه با یک مقدمه آغاز شده که نام نویسنده آن ذکر نگردیده (ناشر یا احمد خوش‌نویس؟). ظاهراً به قلم احمد خوشنویس است.
این مجموعه با یک مقدمه آغاز شده که نام نویسنده آن ذکر نگردیده (ناشر یا [[خوشنويس، احمد|احمد خوش‌نویس]]؟). ظاهراً به قلم [[خوشنويس، احمد|احمد خوشنویس]] است.  
کتاب «آئینه بینایان»، مشتمل بر مقدمه و بیست‌وسه باب در علم، عقل و نفس، تصوف و طریق و... است. کتاب «أسرار النقطة»، شامل مقدمه‌ای در شرح‌حال سید علی همدانی و مطالب اصلی بدون فصل‌بندی و باب بندی است و «آئین رهروان» نیز حاوی مقدمه شارح و فاقد تبویب و فصل‌بندی است.  
 
کتاب «آئینه بینایان»، مشتمل بر مقدمه و بیست‌وسه باب در علم، عقل و نفس، تصوف و طریق و... است. کتاب «أسرار النقطة»، شامل مقدمه‌ای در شرح‌حال [[همدانی، علی بن شهاب‌الدین|سید علی همدانی]] و مطالب اصلی بدون فصل‌بندی و باب بندی است و «آئین رهروان» نیز حاوی مقدمه شارح و فاقد تبویب و فصل‌بندی است.  


==گزارش محتوا==
==گزارش محتوا==
«آئینه بینایان»، شرح سخنان عربی باباطاهر همدانی است که بدون تردید زبان تازی به‌وسیله آموزنده‌ای معنوی به ضمیر پاکش، تعلیم و القا شده است و چون زبان تازی را بابا بدون آموزش از معلم و مدرسه دریافته، به سجع و قافیه و انتخاب الفاظ عربی روان و مأنوس توجهی نداشته است<ref>ر.ک: مقدمه، صفحه و</ref>.
«آئینه بینایان»، شرح سخنان عربی [[بابا‌طاهر|باباطاهر همدانی]] است که بدون تردید زبان تازی به‌وسیله آموزنده‌ای معنوی به ضمیر پاکش، تعلیم و القا شده است و چون زبان تازی را بابا بدون آموزش از معلم و مدرسه دریافته، به سجع و قافیه و انتخاب الفاظ عربی روان و مأنوس توجهی نداشته است<ref>ر.ک: مقدمه، صفحه و</ref>.


متن کلمات قصار عربی باباطاهر با 380 دوبیتی را مجله ارمغان به سال 1306ش، در طهران به چاپ رسانده است<ref>ر.ک: همان، صفحه ز، پاورقی 1</ref>‏.  
متن کلمات قصار عربی [[بابا‌طاهر|باباطاهر]] با 380 دوبیتی را مجله ارمغان به سال 1306ش، در طهران به چاپ رسانده است<ref>ر.ک: همان، صفحه ز، پاورقی 1</ref>‏.  


شرح کنندگان کلمات عربی باباطاهر سه نفرند:  
شرح کنندگان کلمات عربی باباطاهر سه نفرند:  
# عین‌القضاة همدانی از عرفای بزرگ و مرید شیخ احمد غزالی از اقطاب سلسله علیه معروفیه ذهبیه کبرویه صاحب کتاب تمهیدات. عین‌القضاة در دیباچه بر این شرح می‌گوید: «به شهر همدان که گذشتم، دیدم مردم آنجا شیفته سخنان باباطاهر همدانی هستند و از من درخواستند شرحی بر آن بنویسم». آنگاه سخنان بابا را جمله‌به‌جمله آورده و شرح نموده است.  
# [[عین‌القضات همدانی، عبدالله بن محمد|عین‌القضاة همدانی]] از عرفای بزرگ و مرید شیخ [[غزالی، احمد بن محمد|احمد غزالی]] از اقطاب سلسله علیه معروفیه ذهبیه کبرویه صاحب کتاب تمهیدات. [[عین‌القضات همدانی، عبدالله بن محمد|عین‌القضاة]] در دیباچه بر این شرح می‌گوید: «به شهر همدان که گذشتم، دیدم مردم آنجا شیفته سخنان [[بابا‌طاهر|باباطاهر همدانی]] هستند و از من درخواستند شرحی بر آن بنویسم». آنگاه سخنان بابا را جمله‌به‌جمله آورده و شرح نموده است.  
# حاج ملا سلطانعلی گنابادی شرحی عربی و شرحی فارسی بر این کتاب نوشته‌اند.
# حاج ملا سلطانعلی گنابادی شرحی عربی و شرحی فارسی بر این کتاب نوشته‌اند.
# شرح حاضر به قلم میرزا محسن حالی اردبیلی، ملقب به عمادالفقراء (متوفی 1374ق) که بدون مراجعه به شرح‌های دیگر،‏ با استفاده از سنن رهروان آنچه از ضمیر پاک خود دریافته، همان را در این اوراق بازگویی کرده و در دسترس طالبان گذاشته است. وی در مطالب دقیق این کتاب و شرح منازل سلوک و تفصیل موضوعات و تطبیق آنها با سه طبقه مبتدیان و متوسطین سالکین و منتهیان، آنچه که شایسته یک نفر محقق عارف است، نهایت تحقیق را به‌کاربرده است<ref>ر.ک: همان، صفحه ز و ح</ref>‏.  
# شرح حاضر به قلم [[حالي، محسن|میرزا محسن حالی اردبیلی]]، ملقب به عمادالفقراء (متوفی 1374ق) که بدون مراجعه به شرح‌های دیگر،‏ با استفاده از سنن رهروان آنچه از ضمیر پاک خود دریافته، همان را در این اوراق بازگویی کرده و در دسترس طالبان گذاشته است. وی در مطالب دقیق این کتاب و شرح منازل سلوک و تفصیل موضوعات و تطبیق آنها با سه طبقه مبتدیان و متوسطین سالکین و منتهیان، آنچه که شایسته یک نفر محقق عارف است، نهایت تحقیق را به‌کاربرده است<ref>ر.ک: همان، صفحه ز و ح</ref>‏.  


باری چون سخنان مزبور به لفظ تازی و به‌صورت کلمات کوتاه از آن بزرگ صاحب‌دل تراویده و دست فارسی‌زبانان از ثمره حقایقش کوتاه بود... میرزا محسن حالی اردبیلی، عمادالفقراء که یکی از دانشمندان و بزرگان اهل حال و عرفای عصر ما بودند، دامن همت به کمر زده و کلمات عارف همدانی را... به فارسی ترجمه و شرح نموده بودند، که برای رهروان طریق توحید و معرفت استفاده از حقایق آن سهل و آسان باشد<ref>ر.ک: همان، صفحه د</ref>‏.
باری چون سخنان مزبور به لفظ تازی و به‌صورت کلمات کوتاه از آن بزرگ صاحب‌دل تراویده و دست فارسی‌زبانان از ثمره حقایقش کوتاه بود... [[حالي، محسن|میرزا محسن حالی اردبیلی]]، عمادالفقراء که یکی از دانشمندان و بزرگان اهل حال و عرفای عصر ما بودند، دامن همت به کمر زده و کلمات عارف [[همدانی، علی بن شهاب‌الدین|همدانی]] را... به فارسی ترجمه و شرح نموده بودند، که برای رهروان طریق توحید و معرفت استفاده از حقایق آن سهل و آسان باشد<ref>ر.ک: همان، صفحه د</ref>‏.


در مقدمه کتاب «أسرار النقطة»، چنین می‌خوانیم: «ازآنجایی‌که این نسخه به عربی بوده و فارسی‌زبانان نمی‌توانستند از مطالب سودمند آن، که در بیان اسرار توحید و مطالب عرفانی و تطبیق رموز نقطه، با تجلی نور وحدت در ممکنات و چگونگی ظهور ممکنات از ذات حق می‌باشد، به‌طور کامل استفاده نمایند، لذا حقیر ناچیز احمد بن حاج میرزا محسن اردبیلی حالی، ملقب به عمادالفقراء با عدم بضاعت علمی و عملی با استمداد از باطن حضرت مؤلف بزرگوار، کتاب مزبور را به فارسی ترجمه و در مواردی که مطالب مشکل و نامفهوم می‌نمود، برای توضیح از کلمات عرفای عالی‌قدر و شیخ عبدالرزاق کاشانی در پاورقی مطالبی را درج نمودم»<ref>ر.ک: متن کتاب، ص170-169</ref>‏.
در مقدمه کتاب «أسرار النقطة»، چنین می‌خوانیم: «ازآنجایی‌که این نسخه به عربی بوده و فارسی‌زبانان نمی‌توانستند از مطالب سودمند آن، که در بیان اسرار توحید و مطالب عرفانی و تطبیق رموز نقطه، با تجلی نور وحدت در ممکنات و چگونگی ظهور ممکنات از ذات حق می‌باشد، به‌طور کامل استفاده نمایند، لذا حقیر ناچیز احمد بن حاج میرزا محسن اردبیلی حالی، ملقب به عمادالفقراء با عدم بضاعت علمی و عملی با استمداد از باطن حضرت مؤلف بزرگوار، کتاب مزبور را به فارسی ترجمه و در مواردی که مطالب مشکل و نامفهوم می‌نمود، برای توضیح از کلمات عرفای عالی‌قدر و شیخ عبدالرزاق کاشانی در پاورقی مطالبی را درج نمودم»<ref>ر.ک: متن کتاب، ص170-169</ref>‏.
خط ۷۶: خط ۷۹:
نویسنده «آئین رهروان»، توحید را این‌گونه معرفی می‌کند: «توحید نخستین عبارت از گواهی بر واحدیت و بی‌شریک بودن و یکتایی و بی‌نیازی و صفات سلبیه حق و بی‌همتایی حق و نداشتن اجزای عقلی و خارجی است و این توحید شرک اعظم را از بین می‌برد و اسلام را از کفر متمایز سازد و قبول این توحید، به موجب ادله سمعیه نقلیه و اخبار قرآنی و شریعت نبوی(ص) برای همه فرض و لازم است و ادراک مفهوم آن و رسیدن به حقیقت آن دست ندهد، مگر اینکه خداوند خود او را به مفهوم نور خود، که در قلب مؤمن می‌اندازد، بصیر و بینا فرماید» <ref>ر.ک: همان، ص239</ref>‏.
نویسنده «آئین رهروان»، توحید را این‌گونه معرفی می‌کند: «توحید نخستین عبارت از گواهی بر واحدیت و بی‌شریک بودن و یکتایی و بی‌نیازی و صفات سلبیه حق و بی‌همتایی حق و نداشتن اجزای عقلی و خارجی است و این توحید شرک اعظم را از بین می‌برد و اسلام را از کفر متمایز سازد و قبول این توحید، به موجب ادله سمعیه نقلیه و اخبار قرآنی و شریعت نبوی(ص) برای همه فرض و لازم است و ادراک مفهوم آن و رسیدن به حقیقت آن دست ندهد، مگر اینکه خداوند خود او را به مفهوم نور خود، که در قلب مؤمن می‌اندازد، بصیر و بینا فرماید» <ref>ر.ک: همان، ص239</ref>‏.


در خاتمه کتاب، تنها راه طی مراتب تکامل، توسل به ولایت ائمه اطهار(ع) معرفی شده است: «پس کملین اولیا و عرفا مراتب تکامل را وقتی طی کنند که عارف به نور ولایت کلیه خاندان عصمت و شاه ولایت علی(ع) بوده و در آنها فانی شوند و به همین جهت اولیای حق، پیوسته در هر عصری متوسل به ذیل ولایت ائمه اطهار(ع) که ابواب مدینه علم حق هستند، بوده و به درجه کمال نهائی انسانیت رسیده‌اند؛ زیرا تا جزء به کل و نهر به دریا نرسد، اتصال قطع شده و نمی‌توانند سالکان را با نور خود تربیت و به درجه کمال برسانند؛ که مولانا می‌فرماید:  
در خاتمه کتاب، تنها راه طی مراتب تکامل، توسل به ولایت ائمه اطهار(ع) معرفی شده است: «پس کملین اولیا و عرفا مراتب تکامل را وقتی طی کنند که عارف به نور ولایت کلیه خاندان عصمت و شاه ولایت [[امام على(ع)|علی(ع)]] بوده و در آنها فانی شوند و به همین جهت اولیای حق، پیوسته در هر عصری متوسل به ذیل ولایت ائمه اطهار(ع) که ابواب مدینه علم حق هستند، بوده و به درجه کمال نهائی انسانیت رسیده‌اند؛ زیرا تا جزء به کل و نهر به دریا نرسد، اتصال قطع شده و نمی‌توانند سالکان را با نور خود تربیت و به درجه کمال برسانند؛ که مولانا می‌فرماید:  
'''گفت پیغمبر که اجزای منید
 
جزء را از کل چرا برمی‌کنید'''
'''گفت پیغمبر که اجزای منید'''
'''جزء از کل قطع شد بیکار شد
جزء را از کل چرا برمی‌کنید
دست از تن قطع شد مردار شد'''<ref>ر.ک: همان، ص244</ref>‏.
 
'''جزء از کل قطع شد بیکار شد'''
دست از تن قطع شد مردار شد'''<ref>ر.ک: همان، ص244</ref>‏.'''


==وضعیت کتاب==
==وضعیت کتاب==
خط ۸۷: خط ۹۲:


==پانویس ==
==پانویس ==
<references/>
<references />


==منابع مقاله==
==منابع مقاله==
خط ۹۵: خط ۱۰۰:


==وابسته‌ها==
==وابسته‌ها==


[[رده:کتاب‌شناسی]]
[[رده:کتاب‌شناسی]]
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش