كشف الحقایق (نسفی): تفاوت میان نسخه‌ها

از اواخر قرن ششم به بعد فلسفه و کلام در تألیفات صوفیه نفوذ کرد و اصطلاحات حکما و متکلمان در کتاب‌هایشان راه یافت و مسائل فلسفى و کلامى از قبیل وجود و حقیقت آن و ذات بارى‎تعالى و صفات و افعال او و حقیقت عالم و مبدأ و معاد و حدوث و قدم کلام حق و جبر و اختیار و غیره در مباحث و کلمات صوفیه نیز وارد شد و تصوف تا حدى اساس علمى و فلسفى یافت و زمینه این مطالب که در قرن ششم آماده شده بود به قرن هفتم کشید. این مباحث در این قرن با ظهور محیى‎الدین بن العربى تکمیل و ترتیب یافت. در حقیقت باید او را نقطه تحول تصوف عملى به تصوف نظرى و فلسفى شمرد؛ زیرا فقط پس از انتشار عقاید و آثار او بود که صوفیه عموماً روش خود را در تألیف و تصنیف بر روش او منطبق ساختند و هرکس از صوفیه چیزى نگاشت خواه در تأیید و خواه در رد عقاید محیى‎الدین به شیوه خود محیى‎الدین نگاشت و عده‌اى نیز منحصراً به نقل و نقد یا شرح و تبیین و تفسیر عقاید او پرداختند و این شرح و تفسیر در بعضى موارد توأم با احتیاط و ملاحظه‌کارى و گاهى هم تعقید بود یعنى به تکلف تمام سعى مى‎شد تا پاره‌اى از عقاید محیى‎الدین که به‎ظاهر و در بادى امر بر ظواهر شرع و مبانى اعتقادى انطباق نداشت مانند مسائل: وحدت وجود، ولایت، معاد، نبوت... و غیره بر ظواهر شرع و نصوص کتاب و سنت منطبق شود؛ و بخصوص شاگردان و مریدان بى‎واسطه و به‌واسطه او همت و جدیت خود را بر نشر و تبلیغ آراء محیى‎الدین مصروف داشتند.

[[نسفی، عزیزالدین بن محمد|شیخ عزیز بن محمد نسفى]] همین شارحان و پیروان آراء و عقاید محیى‎الدین است. گرچه وی ظاهراً «کشف الحقایق» را به ادعاى خود و به ترتیبی که مقرر داشته است براى بیان سخن اهل شریعت و اهل حکمت و اهل وحدت ترتیب و تألیف کرده است اما روشن است که کتاب بر محور عقاید و آراء محیى‎الدین مى‎گردد و قصد اولى و واقعى عزیز نسفی متوجه توضیح و توجیه عقاید محیى‎الدین است؛ نسفی از او و پیروانش به اصحاب نور وحدت تعبیر می‌کند و اساساً اقوال صوفیه را منحصر به اقوال محیى‎الدین معرفى مى‌نماید و آراء محیى‎الدین را به‌صورت آراء صوفیه جلوه مى‎دهد و تقریباً به‌طور مستمر و مرتب هر مسئله‌اى را که بحث می‌کند در پایان بحث و پس از نقل اقوال اهل شریعت و اهل حکمت، عقیده محیى‎الدین را در آن مسئله به‌عنوان فصل الخطاب مى‎آورد. گرچه از نقل اقوال کسانى چون «ابن سبعین» که در برخى مسائل با محیى‎الدین موافقتى ندارد نیز خوددارى نمی‌کند ولى پیداست که نقل اقوال دیگر مشایخ متصوفه، استطرادى است‎.<ref>ر.ک: سرآغاز کتاب، صفحه هشت</ref>

[[نسفی، عزیزالدین بن محمد|نسفى]] در بحث راجع به امور عامه و الهیات و طبیعیات پس‌ازآنکه با رعایت کمال امانت اقوال فلاسفه را نقل می‌کند بدون اظهارنظر و رد یا قبول آن اقوال از آن مى‎گذرد و سپس به نقل اقوال و عقاید متصوفه مى‎پردازد و معمولاً قول متصوفه و بخصوص متصوفه اهل وحدت (قائلین به وحدت وجود- پیروان محیى‎الدین و دیگر قائلین به وحدت وجود) را در آخر کار و به‌عنوان «قول فصل» مى‎آورد.

ازاین‎روست که کتاب «کشف الحقایق» به لحاظ اشتمال بر گلچینى از اهم عقاید فلاسفه و متکلمین و صوفیه (بالأخص در آراء و مباحث مربوط به مبدأ و معاد) در نوع خود فردى ممتاز و گران‎بهاست و شاید اگر جهات دیگرى (از قبیل فارسى بودن این متن و این‌که از جمله اولین متون فارسى است که به نقل و شرح عقاید محیى‎الدین مشتمل است و غیره.) در نظر گرفته شود این کتاب در نوع خود منحصربه‎فرد خواهد بود.<ref>ر.ک: مقدمه مصحح، صفحات نه و ده</ref>

# نسخه کتابخانه «ولى‎الدین افندى» در استانبول به شماره1767؛