سفرنامه مکه: تفاوت میان نسخه‌ها

ایشان پس از [[امام رضا(ع)|حضرت رضا(ع)]]، سراغ حضرت معصومه(س) آمده و در اینجا درباره قم و حرم مطهر آنجا مطالبی نوشته است. او سال‎ها حاکم قم بوده (حدود 1243 تا 1250) و در این مدت، درگیری‎هایی در این شهر با تولیت داشته، لذا آنچه توانسته در کلمات و نثر وی می‌گنجیده از او، خدام حرم، مردمان قم و بزرگان این شهر بد گفته است. در میان روایاتی که در فضیلت قم است با آنچه وی شاهد آن بوده، ترجیح می‌دهد که این وضعیت را یک استثناء بداند، اما حاضر نیست سر سوزنی از اتهاماتی که متوجه قمی‎ها می‌کند، کوتاه بیاید<ref>ر.ک: همان، ص32</ref>. او بعد از این بدگویی‎ها، شهریت قم و آب‎وهوا و زمین کشاورزی آن را ستایش کرده است<ref>ر.ک: همان</ref>.

ساختار نوشته در اینجا این است که او از هر شهری یا روستایی یاد کرده، درباره کلیات و دورنمای آن، که بین کوه است یا دشت، گل و سبزه دارد یا ندارد، آب و آبادی خوب است یا خیر، بحث کرده و آنگاه درباره خود آن آبادی با عبارت «اصل...» توضیحاتی داده است. سفر از تهران «که مقر چندین سلطان اعظم» بوده آغاز شده و به سلیمانیه، روستایی با کاخی از خاقان مغفور رسیده، سپس از گازر سنگ و امامزاده‌ای... یاد شده و آنگاه به قزوین می‌رسد. در شهرهای ایرانی طول راه، منهای کلیاتی که درباره آب‎وهوا، باغات، آبادانی و غیره می‌دهد، اشاراتی هم به بناهای قاجارها دارد. اینکه برخی از بناهای جدید در عال‌ی‌قاپوی قزوین است و البته این زمان ناقص بوده که وی امید می‌برد به اتمام برسد... او بعد از قزوین، زنجان را که دست برادرش شاهزاده عبدالله‌میرزا بوده می‌رسد، سپس روستاهای بعد تا شهر میانه را یاد می‌کند تا به تبریز می‌رسد و در معرفی تبریز تفصیل بیشتری به خرج داده است. وی به‌تدریج از قریه‌ها و روستاهای بزرگ و کوچکی که حد فاصل ایران و عثمانی است عبور می‌کند و اشارتی مهم به یکی از جنگ‎های ایران و عثمانی در «ولی‌بابا» دارد که در آن جنگ ایرانیان شکست سختی به عثمانی‎ها داده‌اند<ref>ر.ک: همان، ص35-36</ref>.

کیکاووس میرزا، عاشق سبزی، آبادی، باغ، چمن و گل است و در این‎باره، در کمتر شهری است که این چیزها را ببیند و به آن‌ها نپردازد... او از دادن اطلاعات درباره برخی از اماکن مذهبی هم کوتاهی ندارد... برای ایرانی‎ها فرات و شام یادآور کربلاست و وقتی وی برای اولین بار به فرات می‌رسد، به یاد کربلا و تشنگی اطفال امام حسین(ع) می‌افتد<ref>ر.ک: همان</ref>.

فهرست هشتادوسوم اختصاص به مدینه طیبه دارد. او ابتدا از شهر و جمعیت آن و بناهای عالیه سخن گفته، اما از اهل و خدام آن بسیار بدگویی می‌کند و دلیل آن رفتار زشت آنان با ایرانی‎هاست. او در مدینه کارهایی که لازم است یک زائر انجام دهد را بازگو می‌کند، سپس از مسجد شجره و محرم شدن و منازل تا مکه به‌اجمال سخن گفته است<ref>ر.ک: همان، ص43</ref>.

نویسنده، شرحی از مسجدالحرام ارائه داده که بیشتر کلیات است و وقتی درباره مقام ابراهیم سخن گفته، به‌تفصیل از بحث ولایت یاد کرده است. علاوه ‎بر ‎این، او از محراب‌های ائمه جماعت مذاهب چهارگانه با دقتی خاص سخن گفته و از اینکه در خانه کعبه هر شب باز است و مبلغی گرفته و مردم را راه می‌دهند و البته مانع ورود ایرانی‎ها می‌شوند، مطالبی را بیان نموده است<ref>ر.ک: همان، ص44</ref>.

درباره راه نجف و دشواری‎های آن‎ هم مطالبی بیان نموده و بهترین مسیر بازگشت را همان راه شام دانسته است<ref>ر.ک: همان، ص45-46</ref>.

اندک پاورقی‎ها به توضیح برخی از مطالب کتاب و بیان واژگانی که در نسخ خطی آمده، ولی محقق آنها را با واژگان دیگر جایگزین نموده، اختصاص‎ یافته است.