معجم المفسرين من صدر الإسلام حتی العصر الحاضر: تفاوت میان نسخه‌ها

نویسنده در مقدمه، این معجم را دومین معجمی می‌شمارد که خودش درباره تراجم اعلام عرب و مسلمانان نگاشته است، ولی به جهت موضوعی که این معجم دارد، یعنی پرداختن به طبقه معینی از علمای علوم قرآنی که همان علمای تفسیر باشند، این کتاب را به‎لحاظ اهمیت، اول می‌داند. این دایرة‎المعارف، حدود دوهزار مفسر قرآن کریم را از صدر اسلام تا دوران حاضر معرفی می‌کند و در این میان تفاوتی بین این نمی‌گذارد که آن مفسرِ صاحب اثر، تمامی قرآن را تفسیر کرده با شد یا تنها به تفسیر سوره یا آیه‌ای از آیات روشن آن پرداخته باشد. این مجموعه، همچنین دربردارنده اعلام مفسران از صحابه و تابعین و کسانی که بعد از آنان آمده‌اند و به تفسیر مشهورند و حلقه‎های معروف تفسیر داشته و اسامی‌اشان در تاریخ ثبت شده است، نیز هست<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/32578/1/7 ر.ک: مقدمه مؤلف، صفحه ز]</ref>.

[[نويهض، عادل|عادل نویهض]] در راستای رفع این نقیصه، دست به تألیف چنین کتابی زده تا مدرسین و آموزندگان را از مراجعه به کتاب‌های پرحجم تاریخ و سیره بی‌نیاز گرداند. او دو سال (میان سال‎های 1973 تا 1975م) را به مطالعه متونی که درباره تفسیر و مفسران نوشته شده، گذراند و به مراجعه به کتاب‌های موسوعه و معجم‎ها و کتاب‌های سیره و تراجم و تاریخ پرداخت و گروهی از دوستانش را نیز برای مطالعه در این رابطه به خارج از لبنان به جهت مطالعه کتاب‌های فارسی و ترکی فرستاد. وی می‌نویسد: هنگامی که در 1975م، خواستم دست به نوشتن این کتاب بزنم، جوّ آرام و طمأنینه لبنان به فضای ترس و اضطراب تبدیل شده بود و من نیز مانند صدها تن دیگر از همنوعانم مجبور به ترک منزل در بیروت و مهاجرت به برخی روستاهای کوهستانی شدم که البته در آنجا امنیت بود، ولی کتاب نه؛ به‌علاوه، در این نقل و انتقال، برخی از مصادر بحث و کتاب‌های مربوط به مطلب مورد تحقیقم را از دست دادم و برخی فهارسی که درباره اسامی مفسران نوشته بودم را گم کردم. کم‌کم داشتم از نوشتن این کتاب مأیوس می‌شدم، ولی از اینجا و آنجا عوامل و انگیزه‎هایی مرا به نوشتن آن وادار نمود<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/32578/1/8 ر.ک: همان، صفحه‎های ح - ط]</ref>.

# او اسامی را به‌ترتیب ابجد بر اساس تاریخ وفات شخص، برای هرکدام از مفسران ذکر کرده است و در این راستا به‌ترتیب حرف اسم اول و سپس حرف اسم دوم را در نظر گرفته است؛ مثلا ابراهیم بن ابراهیم، قبل از ابراهیم بن احمد ذکر شده و احمد بن ابراهیم، قبل از احمد بن احمد و... او برای رعایت مرحله بعد، تاریخ وفات را هم به این امر افزوده است و این امر را مخصوصاً در مواردی که اسامی قاریان و مفسران یکی بوده به‌دقت رعایت کرده است؛ مثلا ابراهیم بن احمد متوفی 710ق، قبل از ابراهیم بن احمد متوفی 866ق، ذکر شده است. [[نويهض، عادل|عادل نویهض]]، برای تطبیق تاریخ هجری و میلادی دو راه پیش رو داشته که راه دوم را انتخاب کرده است؛ یعنی در حالتی که مصادر ترجمه، اسم ماهی (از ماه‎های قمری) را که صاحب ترجمه در آن متولد شده یا وفات یافته، ذکر نکرده‌اند، یا باید هر دو سال میلادی که با آن سال قمری موافق بوده‌اند را ذکر کرد؛ مثلا در سال 759ق، گفت: 1357 و 1358م و یا باید از میان این دو سال یکی را که به دلیل یا قرینه‌ای ترجیح دارد، برگزید و فقط همان را ذکر کرد. به‎هرحال نویسنده روش دوم را در ذکر تطبیق میان سال‎های میلادی و هجری برگزیده است؛ هرچند گاهی به مذاق محققان خوش نیاید.