۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'هج' به 'هج') |
جز (جایگزینی متن - 'نه' به 'نه') برچسبها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
||
خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
}} | }} | ||
'''المستدرك علی الصحيحین'''، مشهورترین اثر [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|ابوعبدالله محمد بن عبدالله حاکم نیشابوری]] (متوفی 405ق)، کتابی است هشتجلدی به زبان عربی با موضوع روایات اسلامی. [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم]] در این اثر، نخستین کسی است که توان و امکان آن را یافته است تا بر [[صحيح البخاري|صحیح بخاری]] (متوفی 256ق) و [[صحيح مسلم|مسلم]] (متوفی 261ق) استدراکی تدوین نماید. وی در این مجموعه، شروط بخاری و مسلم را تبیین نموده است. بحث رجالی و سپس موضوع شروط بخاری و مسلم، از مباحث موردتوجه [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم]] در این کتاب است؛ چنانکه در المدخل الی الصحيحین با التفات به همین مطلب، ضمن مقدمهای هوشمندانه، در سخن از روایت شیخین، بهرهگیری درست از اصطلاحات جرح و تعدیل و عمل | '''المستدرك علی الصحيحین'''، مشهورترین اثر [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|ابوعبدالله محمد بن عبدالله حاکم نیشابوری]] (متوفی 405ق)، کتابی است هشتجلدی به زبان عربی با موضوع روایات اسلامی. [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم]] در این اثر، نخستین کسی است که توان و امکان آن را یافته است تا بر [[صحيح البخاري|صحیح بخاری]] (متوفی 256ق) و [[صحيح مسلم|مسلم]] (متوفی 261ق) استدراکی تدوین نماید. وی در این مجموعه، شروط بخاری و مسلم را تبیین نموده است. بحث رجالی و سپس موضوع شروط بخاری و مسلم، از مباحث موردتوجه [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم]] در این کتاب است؛ چنانکه در المدخل الی الصحيحین با التفات به همین مطلب، ضمن مقدمهای هوشمندانه، در سخن از روایت شیخین، بهرهگیری درست از اصطلاحات جرح و تعدیل و عمل بدانها را بهعنوان پایه و اساس، در قالب پیششرطی برای ثبت صحیح از سقیم، موردتوجه قرار داده است و این برخلاف بسیاری از همعصران اوست که صرف وجود نام یک راوی در صحیحین را شاخصه جرح و تعدیل افراد میدانستند. با نگاه به آثار حدیثی [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم نیشابوری]]، میتوان گفت: «وی آغازگر تلاشی برای پالودن اندیشه اصحاب حدیث عصر خود از برخی جزمینگریها بوده است».<ref>ر.ک: حاج منوچهری، فرامرز، ج20، ص37-38</ref> | ||
مرکز البحوث و تقنیة المعلومات (مرکز تحقیقات و فناوری اطلاعات) دارالتأصیل، تحقیق این اثر برعهده گرفته اند. | مرکز البحوث و تقنیة المعلومات (مرکز تحقیقات و فناوری اطلاعات) دارالتأصیل، تحقیق این اثر برعهده گرفته اند. | ||
خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
مستدرک یعنی کتابی که در آن روایات مطابق با شرط یکی از مصنفان میآید و آن مصنف | مستدرک یعنی کتابی که در آن روایات مطابق با شرط یکی از مصنفان میآید و آن مصنف آنها را در کتاب خود نیاورده است، بهعبارتدیگر، کتب مستدرک نوعی متمم برای اصل کتاب به شمار میروند. از جمله کسانی که به مستدرک نویسی روی آورد [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|ابوعبدالله حاکم نیشابوری]] در «المستدرك علی الصحيحین» بود. او در این کتاب به جمعآوری احادیث با شرط بخاری و مسلم پرداخت و علاوه بر آن احادیثی را که طبق نظر خود صحیح میدانست به کتاب افزود، بنابراین چهار دسته از روایات در کتاب حاکم جمع شده است که عبارتند از: | ||
# روایات مطابق با شرط [[صحيح مسلم|مسلم]] که [[قشیری نیشابوری، مسلم بن حجاج|مسلم]] در کتابش نیاورده است؛ | # روایات مطابق با شرط [[صحيح مسلم|مسلم]] که [[قشیری نیشابوری، مسلم بن حجاج|مسلم]] در کتابش نیاورده است؛ | ||
# روایات مطابق با شرط بخاری که بخاری در کتابش نیاورده است؛ | # روایات مطابق با شرط بخاری که بخاری در کتابش نیاورده است؛ | ||
خط ۴۷: | خط ۴۷: | ||
# کتاب معرفة الصحابة که تقریباً یکچهارم مستدرک را تشکیل میدهد در [[صحيح البخاري|صحیح بخاری]] و [[صحيح مسلم|مسلم]] وجود ندارد و کتاب فضائل که در بخاری و مسلم موجود است در مستدرک در ضمن کتاب معرفة الصحابة آمده است. | # کتاب معرفة الصحابة که تقریباً یکچهارم مستدرک را تشکیل میدهد در [[صحيح البخاري|صحیح بخاری]] و [[صحيح مسلم|مسلم]] وجود ندارد و کتاب فضائل که در بخاری و مسلم موجود است در مستدرک در ضمن کتاب معرفة الصحابة آمده است. | ||
# تکرار کتاب در آن صورت گرفته، مثلاً «كتاب الأحكام» که جای دیگر با نام «كتاب الحدود» یا «كتاب الطب» که در جای دیگر با عنوان «تتمة كتاب الطب» تکرار شده است؛ یعنی کتابها در عنوان مشترکند نه در محتوا. | # تکرار کتاب در آن صورت گرفته، مثلاً «كتاب الأحكام» که جای دیگر با نام «كتاب الحدود» یا «كتاب الطب» که در جای دیگر با عنوان «تتمة كتاب الطب» تکرار شده است؛ یعنی کتابها در عنوان مشترکند نه در محتوا. | ||
# در میان صحابیان راوی احادیث کتاب، 1460 تن مرد و 106 نفر زن هستند. در میان صحابیان مرد، عبدالله بن عباس با 672 حدیث که 214 تا از | # در میان صحابیان راوی احادیث کتاب، 1460 تن مرد و 106 نفر زن هستند. در میان صحابیان مرد، عبدالله بن عباس با 672 حدیث که 214 تا از آنها مربوط به تفسیر است، ابوهریره با 574 حدیث و انس بن مالک با 308 حدیث، رتبههای اول تا سوم را به لحاظ تعداد روایات، دارند. در میان صحابیان زن از نظر تعداد حدیث، عایشه با 361 حدیث که 77 تا از آنها در معرفت صحابه است و امسلمه با 54 حدیث، رتبههای اول و دوم را از لحاظ تعداد روایات، دارند. | ||
# کتاب تفسیر شامل تفسیر تمام سورهها از حمد تا ناس بهصورت مجزاست. کتاب تواريخ المتقدمين من الأنبياء و المرسلين علاوه بر اینکه مقدمهای از احادیث در ذکر خلقت آدم و جهان دارد، شامل ذکر احادیثی درباره 22 تن از انبیاء است. در کتاب تفسیر، دو نوع روایت وجود دارد؛ روایاتی که به نقل از خود صحابی آمده و روایاتی که به پیامبر(ص) ختم میشود. | # کتاب تفسیر شامل تفسیر تمام سورهها از حمد تا ناس بهصورت مجزاست. کتاب تواريخ المتقدمين من الأنبياء و المرسلين علاوه بر اینکه مقدمهای از احادیث در ذکر خلقت آدم و جهان دارد، شامل ذکر احادیثی درباره 22 تن از انبیاء است. در کتاب تفسیر، دو نوع روایت وجود دارد؛ روایاتی که به نقل از خود صحابی آمده و روایاتی که به پیامبر(ص) ختم میشود. | ||
# برای صحت حدیث، طرق و شواهدی از احادیث ذکر شده است؛ مثلاً حدیثی که بر شرط مسلم است با حدیث دیگری بهعنوان شاهد، تأیید شده است. | # برای صحت حدیث، طرق و شواهدی از احادیث ذکر شده است؛ مثلاً حدیثی که بر شرط مسلم است با حدیث دیگری بهعنوان شاهد، تأیید شده است. | ||
خط ۵۶: | خط ۵۶: | ||
# بعضی از احادیث از خلفای راشدین نقل میشود و به رسول اکرم(ص) نمیرسد. | # بعضی از احادیث از خلفای راشدین نقل میشود و به رسول اکرم(ص) نمیرسد. | ||
# معمولاً مقداری از ابتدای رجال حدیث بهصورت حدثنا (با تخفیف ثنا) و تعدادی از رجال انتهای سند بهصورت معنعن ذکر شده است. بهعنوانمثال حدیث 1498(جلد 3، ص420-421). | # معمولاً مقداری از ابتدای رجال حدیث بهصورت حدثنا (با تخفیف ثنا) و تعدادی از رجال انتهای سند بهصورت معنعن ذکر شده است. بهعنوانمثال حدیث 1498(جلد 3، ص420-421). | ||
# بعضی از احادیث به دیگر صحابه غیر از خلفای راشدین میرسد و از قول پیامبر(ص) بیان نمیشود که بیشتر این احادیث در کتاب التفسیر واقع شده و | # بعضی از احادیث به دیگر صحابه غیر از خلفای راشدین میرسد و از قول پیامبر(ص) بیان نمیشود که بیشتر این احادیث در کتاب التفسیر واقع شده و آنها را حدیث موقوف میگویند. | ||
# در کتاب معرفة الصحابة، امور شخصی صحابه نیز روایت شده است از جمله بابهایی با عنوان ملبوسات ابن عباس، ذکر اولاد ابن عباس و... هست. در کتاب معرفة الصحابة دو دسته روایات وجود دارد: 1. روایاتی که از قول پیامبر(ص) در فضیلت صحابی روایت شده است؛ 2. روایاتی که از دیگر امور صحابی خبر میدهد و از قول دیگر صحابه روایت شده است. | # در کتاب معرفة الصحابة، امور شخصی صحابه نیز روایت شده است از جمله بابهایی با عنوان ملبوسات ابن عباس، ذکر اولاد ابن عباس و... هست. در کتاب معرفة الصحابة دو دسته روایات وجود دارد: 1. روایاتی که از قول پیامبر(ص) در فضیلت صحابی روایت شده است؛ 2. روایاتی که از دیگر امور صحابی خبر میدهد و از قول دیگر صحابه روایت شده است. | ||
# در ابتدای احادیث، معمولاً «حدثنا» و «اخبرنا» وجود دارد که نشان دهنده سماع حدیث است. | # در ابتدای احادیث، معمولاً «حدثنا» و «اخبرنا» وجود دارد که نشان دهنده سماع حدیث است. | ||
خط ۶۵: | خط ۶۵: | ||
# در انتهای بعضی احادیث مانند حدیث 8316 (موجود در جلد 8) هیچ نظری نسبت به آن وجود ندارد و شروط و شواهد بیان نمیشود. | # در انتهای بعضی احادیث مانند حدیث 8316 (موجود در جلد 8) هیچ نظری نسبت به آن وجود ندارد و شروط و شواهد بیان نمیشود. | ||
# در برخی جاها، حدیثی از بخاری و مسلم با اضافات آمده و گفته شده که او بر طرف حدیث اتفاق کرده است ولی در آخر بیان میشود که ادامه حدیث نیز بنا بر شرط اوست. | # در برخی جاها، حدیثی از بخاری و مسلم با اضافات آمده و گفته شده که او بر طرف حدیث اتفاق کرده است ولی در آخر بیان میشود که ادامه حدیث نیز بنا بر شرط اوست. | ||
# گاهی حدیث با کمی تفاوت نسبت به روایات بخاری و مسلم یا یکی از آن دو آمده است و بیان میشود که آنان به چه شکلی روایت کردهاند و در آخر بیان میگردد که بر شرط | # گاهی حدیث با کمی تفاوت نسبت به روایات بخاری و مسلم یا یکی از آن دو آمده است و بیان میشود که آنان به چه شکلی روایت کردهاند و در آخر بیان میگردد که بر شرط آنها و یا صحیح است مثل حدیث 22 در صفت مسلم و مؤمن. | ||
# گاه ذکر میشود که اصحاب حدیث در روایت فلان راوی اتفاق کردهاند ولی حدیثی را که [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم]] از آن راوی نقل کرده، روایت نکردهاند مثل حدیث 26. | # گاه ذکر میشود که اصحاب حدیث در روایت فلان راوی اتفاق کردهاند ولی حدیثی را که [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم]] از آن راوی نقل کرده، روایت نکردهاند مثل حدیث 26. | ||
# گاه احادیث با متن متفاوت ذکر میشوند که در معنا مشترکند مثلاً احادیث بابهای «تفترق امتی علی ثلاث و سبعین فرقه» و «لیس المؤمن بالطعان و لا اللعان و لا الفاحش و لا البذی» در کتاب الایمان. | # گاه احادیث با متن متفاوت ذکر میشوند که در معنا مشترکند مثلاً احادیث بابهای «تفترق امتی علی ثلاث و سبعین فرقه» و «لیس المؤمن بالطعان و لا اللعان و لا الفاحش و لا البذی» در کتاب الایمان. | ||
# در برخی از موارد، فقط شاهدی در ذکر حدیث آمده است و شرط ذکر آن بیان نمیشود. | # در برخی از موارد، فقط شاهدی در ذکر حدیث آمده است و شرط ذکر آن بیان نمیشود. | ||
# در احادیث تکراری و یا مشابه معنایی و الفاظی بعد از ذکر آخرین حدیث یا یکی از | # در احادیث تکراری و یا مشابه معنایی و الفاظی بعد از ذکر آخرین حدیث یا یکی از آنها، شرط بیان میشود. | ||
# گاه در صحت ادعا حدیث بعدی شاهد حدیث قبلی میشود که در این صورت در پایان حدیث بعدی، توضیحی نمیآید مثلاً حدیث 53 و قبل از آن. | # گاه در صحت ادعا حدیث بعدی شاهد حدیث قبلی میشود که در این صورت در پایان حدیث بعدی، توضیحی نمیآید مثلاً حدیث 53 و قبل از آن. | ||
# گاه دو حدیث از یک راوی (غیر از صحابی) نقل میشود و در یکی از | # گاه دو حدیث از یک راوی (غیر از صحابی) نقل میشود و در یکی از آنها شرط ذکر میشود و در دومی از تکرار پرهیز شده است و بهجای توضیح تکراری، دومی به اولی ارجاع داده میشود. | ||
# گاه به توضیح درباره راویان و رجال حدیث پرداخته میشود مثل حدیث 65. | # گاه به توضیح درباره راویان و رجال حدیث پرداخته میشود مثل حدیث 65. | ||
# گاه برای توضیح در شخصیت یک راوی به بخش دیگری از کتاب که در آنجا توضیحات لازم داده شده، ارجاع میشود. | # گاه برای توضیح در شخصیت یک راوی به بخش دیگری از کتاب که در آنجا توضیحات لازم داده شده، ارجاع میشود. | ||
خط ۷۸: | خط ۷۸: | ||
# گاه در چند حدیث، باهم نظر داده شده مثلاً احادیث 123 تا 124. | # گاه در چند حدیث، باهم نظر داده شده مثلاً احادیث 123 تا 124. | ||
# گاه در حدیث بعدی بدون آوردن متن آن، سند دیگری برایش ذکر میشود. | # گاه در حدیث بعدی بدون آوردن متن آن، سند دیگری برایش ذکر میشود. | ||
# در برخی موارد، برای احادیث مشترک متنی، نسبت به یکی از | # در برخی موارد، برای احادیث مشترک متنی، نسبت به یکی از آنها شرط ذکر میشود و بقیه به استناد شرط اول رها شده است یا در مورد راویانشان توضیح میآید. | ||
# گاهی پس از ذکر حدیث، فقط اشاره میشود که روایت در کدام کتاب موجود است و توضیحی دربارهاش نمیآید مثل حدیث 4808. | # گاهی پس از ذکر حدیث، فقط اشاره میشود که روایت در کدام کتاب موجود است و توضیحی دربارهاش نمیآید مثل حدیث 4808. | ||
# در برخی موارد توضیحات فقهالحدیثی نیز داریم مثل روایت 4809 و گاه زمان دریافت آن نیز ذکر میشود مانند حدیث 4799 و گاه شهر دریافت حدیث نیز ذکر میشود مانند حدیث 2150. | # در برخی موارد توضیحات فقهالحدیثی نیز داریم مثل روایت 4809 و گاه زمان دریافت آن نیز ذکر میشود مانند حدیث 4799 و گاه شهر دریافت حدیث نیز ذکر میشود مانند حدیث 2150. | ||
# احادیث، معمولاً به هشت یا نه واسطه به پیامبر(ص) میرسد و در برخی احادیث بعد از ذکر شرط حدیث، اشاره میشود که مثلاً علمای فلان شهر نسبت به آن احتجاج کردهاند. | # احادیث، معمولاً به هشت یا نه واسطه به پیامبر(ص) میرسد و در برخی احادیث بعد از ذکر شرط حدیث، اشاره میشود که مثلاً علمای فلان شهر نسبت به آن احتجاج کردهاند. | ||
# مجموعه کاملی از روایات فضیلت [[امام على(ع)|علی(ع)]] و اهلبیت آن حضرت در کتاب آمده و به صحت | # مجموعه کاملی از روایات فضیلت [[امام على(ع)|علی(ع)]] و اهلبیت آن حضرت در کتاب آمده و به صحت آنها تصریح شده است.<ref>ر.ک: همان، ص49-53</ref> | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
صفحات 181 تا 198 از جلد اول کتاب حاوی رونوشت تصاویری از نسخههای خطی کتاب است. [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم نیشابوری]]، تألیف کتاب را در 372ق، به درخواست جماعتی از مردم آغاز کرد.<ref>ر.ک: همان، ص45</ref> به [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم نیشابوری]] نسبت تشیع دادهاند. بیشک دلیل این نسبتها تألیف کتاب «المستدرك علی الصحيحین»ش است. مثلاً ابن طاهر مینویسد: [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم نیشابوری]] در باطن تعصب شدیدی نسبت به شیعه دارد ولی در ظاهر، خود را پیرو اهل سنت نشان میدهد. وی درباره معاویه و خانواده او غلو میکند و بد | صفحات 181 تا 198 از جلد اول کتاب حاوی رونوشت تصاویری از نسخههای خطی کتاب است. [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم نیشابوری]]، تألیف کتاب را در 372ق، به درخواست جماعتی از مردم آغاز کرد.<ref>ر.ک: همان، ص45</ref> به [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم نیشابوری]] نسبت تشیع دادهاند. بیشک دلیل این نسبتها تألیف کتاب «المستدرك علی الصحيحین»ش است. مثلاً ابن طاهر مینویسد: [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم نیشابوری]] در باطن تعصب شدیدی نسبت به شیعه دارد ولی در ظاهر، خود را پیرو اهل سنت نشان میدهد. وی درباره معاویه و خانواده او غلو میکند و بد آنها را میگوید.<ref>ر.ک: همان، ص48</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== |
ویرایش