هفت دیوان محتشم: تفاوت میان نسخه‌ها

مقدمه 230 صفحه‌ای کتاب را‎، به استناد برخی قراین، می‌توان عمدتاً تراویده از قلم آقای دکتر نوائی دانست. نویسنده مقدمه بخش اول را به شرح احوال محتشم و شخصیت او و شاعران هم‎روزگار او اختصاص داده است‎. در بخش دوم با موضوعاتی چون مفاخره محتشم و تعریف و نقد شعر از زبان او و نقد اجتماعی در شعر وی آشنا می‎شویم. شاید خواندنی‌ترین قسمت این بخش صفحاتی باشد که به تأثیر محتشم بر شاعرانِ پس از وی و تأثرش از گذشتگان پرداخته است. همچنین، قسمتی که پیشینه تاریخی و ادبی «دوازده بندِ محتشم» را شرح داده، نظر به اهمیت فوق‎العاده این ترکیب‎بند‎، بسیار سودمند است؛ هرچند بخشی که به تأثر محتشم از گذشتگان اشاره دارد ناقص می‌نماید، چرا که‎، به‎سرعت‎، از کنار بهره‎هایی که محتشم از خاقانی گرفته عبور کرده و از انوری که شاید مهم‎ترین سرمشق محتشم بوده، اصلاً یاد نشده است. در بخش سوم مقدمه نیز، ممدوحان محتشم معرفی شده‌اند‎. این بخش، گرچه همه ممدوحان را دربر ندارد، از لحاظ تاریخی محققانه و نسبتاً مفصل است<ref>ر.ک: همان</ref>.   

«شیبیه»، علاوه بر قصاید و ترکیب‎بندها و مثنوی‎ها (هرچند محتشم توجه کمتری به این قالب داشته)، قطعات و غزلیات و رباعیاتی را شامل می‎شود که شاعر در سن کمال سروده است<ref>ر.ک: همان ص92؛ مقدمه مصححان، ج1، ص206</ref>.  ‎

«رساله جلالیه» و «نُقل عشاق» درواقع دو مقامه عاشقانه‌اند که شاعر ترکیبی روایی از نظم و نثر را، در آن‎ها، ارائه کرده است‎. ماجرای «نقل عشاق» ظاهراً هیچ واقعیتی ندارد و محتشم آن را به‎علاوه «رساله جلالیه» که موضوع آن عشق مجازی به جوانکی شاطر است، به سفارش برخی از متمولانِ خوش‎ذوق زمانه سروده است‎. معلوم می‎شود این قبیل داستان‎های رمانتیک‎، در آن روزگار‎، خریدارانی داشته است<ref>ر.ک: همان؛ همان، ص218</ref>.   

در تصحیح هفت دیوان محتشم کاشانی، به‎رغم تلاش مصححان، اشکال و ضعف‎هایی دیده می‎شود. مهم‎ترین اشکال دوباره‎کاری است که سایه‌ای از ابهام بر سر اثر گسترده است. آیا مصححان فاضل بهتر نبود زمینه بکرتری را برای تلاش خود برمی‌گزیدند و به‎جای پیمودن راهی که مصحح دیگری آن را پیموده، وقت و دانش خود را مصروف کار ضروری‌تری می‌کردند و مثلاً اثر دیگری را از دوران صفوی‎ که به اهمیت آن اقرار دارند، تصحیح می‎فرمودند؟<ref>ر.ک: همان، ص93-92</ref>.