پرش به محتوا

مظهر العجایب: تفاوت میان نسخه‌ها

هیچ تغییری در اندازه به وجود نیامده‌ است. ،  ۵ فوریه
جز
جایگزینی متن - 'زندگینامه' به 'زندگی‌نامه'
جز (جایگزینی متن - 'ی‎ت' به 'ی‌ت')
جز (جایگزینی متن - 'زندگینامه' به 'زندگی‌نامه')
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
 
(۲۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۲۰: خط ۲۰:
| شابک =964-6290-03-5  
| شابک =964-6290-03-5  
| تعداد جلد =1
| تعداد جلد =1
| کتابخانۀ دیجیتال نور =38936
| کتابخانۀ دیجیتال نور =10919
| کتابخوان همراه نور =10919
| کد پدیدآور =00393
| کد پدیدآور =00393
| پس از =
| پس از =
خط ۳۲: خط ۳۳:


==گزارش محتوا==
==گزارش محتوا==
به عقیده [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]] مظهر العجایب (مثنوی نزدیک به نه هزار بیتی است) همانند لسان الغیب، جواهر الذات، بی‎سر نامه، هیلاج نامه، اشترنامه، مواعظ یا ترجمه احادیث، خیاط نامه، کنز الاسرار و کنز الحقایق اشعار بسیار سست دارد و گوینده آن شیعه است و به همین جهت به‎هیچ‎وجه به [[عطار، محمد بن ابراهیم|فریدالدین عطار]] مربوط نیست<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38980/1/134 ر.ک: نفیسی، سعید، ص135-134]</ref>. ایشان می‌گوید هیچ تردیدی نیست که این اشعار متعلق به مردی است که از جعال قرن نهم به شمار می‎رود و خود را [[عطار، محمد بن ابراهیم|فریدالدین محمد عطار]] می‎خواند و از مردم تون بوده و در مشهد می‎زیسته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38980/1/175 همان، ص175]</ref>.
به عقیده [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]] مظهر العجایب (مثنوی نزدیک به نه هزار بیتی است) همانند لسان الغیب، جواهر الذات، بی‌سر نامه، هیلاج نامه، اشترنامه، مواعظ یا ترجمه احادیث، خیاط نامه، کنز الاسرار و کنز الحقایق اشعار بسیار سست دارد و گوینده آن شیعه است و به همین جهت به‍‌هیچ‎وجه به [[عطار، محمد بن ابراهیم|فریدالدین عطار]] مربوط نیست<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38980/1/134 ر.ک: نفیسی، سعید، ص135-134]</ref>. ایشان می‌گوید هیچ تردیدی نیست که این اشعار متعلق به مردی است که از جعال قرن نهم به شمار می‌رود و خود را [[عطار، محمد بن ابراهیم|فریدالدین محمد عطار]] می‌خواند و از مردم تون بوده و در مشهد می‌زیسته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38980/1/175 همان، ص175]</ref>.


برخی از محققین معتقدند که اشعار [[عطار، محمد بن ابراهیم|عطار]] به لحاظ تفکرات شیعی سیر تکاملی دارد و او در مقطعی از زندگی شیعه می‌شود و «مذهب خود را در دو اثر آخرش مظهر العجایب و لسان الغیب به‎صراحت آشکار می‎کند. مثنوی مظهر العجایب نمودار اوج تعالی و تکامل باور این عارف بزرگ است. این مثنوی کلاً درباره [[امام على(ع)|امام علی(ع)]] و بر حق بودن او و فرزندانش است»<ref>ر.ک: وحیدیان کامیار، تقی، ص43-42</ref>.
برخی از محققین معتقدند که اشعار [[عطار، محمد بن ابراهیم|عطار]] به لحاظ تفکرات شیعی سیر تکاملی دارد و او در مقطعی از زندگی شیعه می‌شود و «مذهب خود را در دو اثر آخرش مظهر العجایب و لسان الغیب به‌صراحت آشکار می‌کند. مثنوی مظهر العجایب نمودار اوج تعالی و تکامل باور این عارف بزرگ است. این مثنوی کلاً درباره [[امام على(ع)|امام علی(ع)]] و بر حق بودن او و فرزندانش است»<ref>ر.ک: وحیدیان کامیار، تقی، ص43-42</ref>.


صاحب روضات الجنات درباره [[عطار، محمد بن ابراهیم|عطار]] می‌گوید: ایشان در مراتب اظهار ولایت و محبت نسبت به خاندان [[امام على(ع)|علی(ع)]] بین افراط و تفریط است؛ گاهی به اقتضای عشق فطری و محبت باطنی (نسبت به خانواده عصمت) مورد توهم غالی بودن و گاهی به مراعات تقیه که به مدح و ثنای اهل سنت پرداخته، محل توهم سنی بودنش می‌گردد و بعد می‌گوید: و لن یصلح العطار ما افسد الدهر.
صاحب روضات الجنات درباره [[عطار، محمد بن ابراهیم|عطار]] می‌گوید: ایشان در مراتب اظهار ولایت و محبت نسبت به خاندان [[امام على(ع)|علی(ع)]] بین افراط و تفریط است؛ گاهی به اقتضای عشق فطری و محبت باطنی (نسبت به خانواده عصمت) مورد توهم غالی بودن و گاهی به مراعات تقیه که به مدح و ثنای اهل سنت پرداخته، محل توهم سنی بودنش می‌گردد و بعد می‌گوید: و لن یصلح العطار ما افسد الدهر.


مظهر العجایب را [[حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله|صاحب کشف الظنون]] و جمعی از تذکره‎نویسان و صاحب ریحانة الأدب نیز از تألیفات شیخ دانسته‌اند؛ و شیخ در کتاب لسان الغیب که به گفته [[قزوینی، محمد|مرحوم قزوینی]] در مقدمه تذکرة الاولیاء، آن را در مکه نظم کرده است، در اشاره به این کتاب می‌گوید:
مظهر العجایب را [[حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله|صاحب کشف الظنون]] و جمعی از تذکره‌نویسان و صاحب ریحانة الأدب نیز از تألیفات شیخ دانسته‌اند؛ و شیخ در کتاب لسان الغیب که به گفته [[قزوینی، محمد|مرحوم قزوینی]] در مقدمه تذکرة الاولیاء، آن را در مکه نظم کرده است، در اشاره به این کتاب می‌گوید:


{{شعر}}
{{شعر}}
خط ۴۴: خط ۴۵:
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


و نیز می‎فرماید:
و نیز می‌فرماید:
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب|''مظهرم مدح و ثنای حیدر است ''|2='' قطره از بحر حوض کوثر است''<ref>ر.ک: مقدمه مصحح، ص35</ref>}}
{{ب|''مظهرم مدح و ثنای حیدر است ''|2='' قطره از بحر حوض کوثر است''<ref>ر.ک: مقدمه مصحح، ص35</ref>}}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
شاید هم تهدیدات و محرومیت‎ها سبب گرایش [[عطار، محمد بن ابراهیم|عطار]] به تشیع بود: «[[عطار، محمد بن ابراهیم|شیخ عطار]] باوجود ترغیب مردم به دوری از تعصبات مذهبی، در ایام پیری از تعصب‎پیشگان و مذهب‎گرایان وطنش خراسان، عذاب و مشقت، تعقیب و تهدید و محرومیت‎های شدید و زیادی دید و از خانه و جای و دیار عزیزش بیرون کرده شد. سبب روی دادن چنین واقعه مدهش، در روحیه مذهب تشیع، تألیف نمودن مثنوی «مظهر العجایب» و ستایش نمودن خصلت‎های نجیب و نیک خلیفه چهارم [[امام على(ع)|علی بن ابی‎طالب]] در آن بوده است». البته [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]] آن را از تألیفات او نمی‌شمارد<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/38406/36 ر.ک: علی‎مردان، امریزدان، ص36]</ref>.
شاید هم تهدیدات و محرومیت‎ها سبب گرایش [[عطار، محمد بن ابراهیم|عطار]] به تشیع بود: «[[عطار، محمد بن ابراهیم|شیخ عطار]] باوجود ترغیب مردم به دوری از تعصبات مذهبی، در ایام پیری از تعصب‌پیشگان و مذهب‌گرایان وطنش خراسان، عذاب و مشقت، تعقیب و تهدید و محرومیت‎های شدید و زیادی دید و از خانه و جای و دیار عزیزش بیرون کرده شد. سبب روی دادن چنین واقعه مدهش، در روحیه مذهب تشیع، تألیف نمودن مثنوی «مظهر العجایب» و ستایش نمودن خصلت‎های نجیب و نیک خلیفه چهارم [[امام على(ع)|علی بن ابی‎طالب]] در آن بوده است». البته [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]] آن را از تألیفات او نمی‌شمارد<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/38406/36 ر.ک: علی‌مردان، امریزدان، ص36]</ref>.


مصحح کتاب نیز دلایل انتساب مظهر العجایب به شیخ را این‎گونه تبیین می‎کند: گرچه برخی از نویسندگان و ادبای معاصر در انتساب این کتاب به شیخ تردید دارند؛ ولی ما دلایلی داریم که این کتاب مسلماً از آثار شیخ است و آن این است:
مصحح کتاب نیز دلایل انتساب مظهر العجایب به شیخ را این‌گونه تبیین می‌کند: گرچه برخی از نویسندگان و ادبای معاصر در انتساب این کتاب به شیخ تردید دارند؛ ولی ما دلایلی داریم که این کتاب مسلماً از آثار شیخ است و آن این است:
# شیخ در چند جای این کتاب اشاره به بزرگان و متقدمین عرفای سلف نموده و نام آنان را ذکر می‎کند که نام آنان در اغلب تذکره‎های بعد از زمان شیخ برده نشده و فقط نام آنان در تذکرة الاولیای عطار دیده می‌شود: مانند داود طایی، حبیب عجمی، احمد خضرویه و ابوتراب نخشبی و یحیی معاذ و....
# شیخ در چند جای این کتاب اشاره به بزرگان و متقدمین عرفای سلف نموده و نام آنان را ذکر می‌کند که نام آنان در اغلب تذکره‌های بعد از زمان شیخ برده نشده و فقط نام آنان در تذکرة الاولیای عطار دیده می‌شود: مانند داود طایی، حبیب عجمی، احمد خضرویه و ابوتراب نخشبی و یحیی معاذ و....
# پس از اینکه نام عرفا و صوفیه قدیم را که در تذکرة الاولیاء از عرفا و مشایخ قدیم به‎طور نثر ذکر کرده، عیناً در این کتاب به نظم آورده است؛ مانند داستان ملاقات داود طایی با [[امام جعفر صادق(ع)]] که در [[تذکرة الأولیاء|تذکرة الاولیاء]] ذکر کرده در مظهر العجایب عین داستان را با نظم چنین می‌گوید:{{شعر}}
# پس از اینکه نام عرفا و صوفیه قدیم را که در تذکرة الاولیاء از عرفا و مشایخ قدیم به‌طور نثر ذکر کرده، عیناً در این کتاب به نظم آورده است؛ مانند داستان ملاقات داود طایی با [[امام جعفر صادق(ع)]] که در [[تذکرة الأولیاء|تذکرة الاولیاء]] ذکر کرده در مظهر العجایب عین داستان را با نظم چنین می‌گوید:{{شعر}}
#:{{ب|''جعفر صادق امام خاص و عام''|2='' مقتدای خلق و مفتی کلام''}}
#:{{ب|''جعفر صادق امام خاص و عام''|2='' مقتدای خلق و مفتی کلام''}}
#:{{ب|''دایم آن سلطان دین در خانه بود''|2='' کز درش خلق و جهان بیگانه بود''}}
#:{{ب|''دایم آن سلطان دین در خانه بود''|2='' کز درش خلق و جهان بیگانه بود''}}
خط ۶۹: خط ۷۰:
#:{{ب|''آسمان یک پرده از اسرار او''|2='' وین زمین یک نقطه از پرگار او''}}
#:{{ب|''آسمان یک پرده از اسرار او''|2='' وین زمین یک نقطه از پرگار او''}}
#:{{ب|''ای منزه از همه بود و نبود''|2='' وی مبرا از همه گفت و شنود...''<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/38936/2/1 ر.ک: متن کتاب، ص1]</ref>}}{{پایان شعر}}
#:{{ب|''ای منزه از همه بود و نبود''|2='' وی مبرا از همه گفت و شنود...''<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/38936/2/1 ر.ک: متن کتاب، ص1]</ref>}}{{پایان شعر}}
#و مثنوی را مزین به مدح رسول‎الله(ص) می‎کند:{{شعر}}
#و مثنوی را مزین به مدح رسول‌الله(ص) می‌کند:{{شعر}}
#:{{ب|''آن محمد ختم و خیر المرسلین''|2='' آن محمد نور رب‎العالمین''}}
#:{{ب|''آن محمد ختم و خیر المرسلین''|2='' آن محمد نور رب‌العالمین''}}
#:{{ب|''آن محمد مخزن اسرار شرع''|2='' جبرئیل از خیل او پوشیده درع...''<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/38936/2/2 ر.ک: همان، ص2]</ref>}}{{پایان شعر}}
#:{{ب|''آن محمد مخزن اسرار شرع''|2='' جبرئیل از خیل او پوشیده درع...''<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/38936/2/2 ر.ک: همان، ص2]</ref>}}{{پایان شعر}}
#سپس در نعت شاه اولیا [[امام على(ع)|علی(ع)]]، صداقت و راست‎گویی را اولین ویژگی آنحضرت می‌شمارد:{{شعر}}
#سپس در نعت شاه اولیا [[امام على(ع)|علی(ع)]]، صداقت و راست‌گویی را اولین ویژگی آنحضرت می‌شمارد:{{شعر}}
#:{{ب|''دین اگر خواهی سخن را راست‎گو''|2='' باش تابع بر امام راستگو''}}
#:{{ب|''دین اگر خواهی سخن را راست‌گو''|2='' باش تابع بر امام راستگو''}}
#:{{ب|''شهسوار لو کشف شیر خدا''|2='' از خدا دانی جهان را رهنما''}}
#:{{ب|''شهسوار لو کشف شیر خدا''|2='' از خدا دانی جهان را رهنما''}}
#:{{ب|''آن امامی کو بحق اسرار گفت''|2='' گفت با منصور و هم با دار گفت''}}
#:{{ب|''آن امامی کو بحق اسرار گفت''|2='' گفت با منصور و هم با دار گفت''}}
#:{{ب|''مصطفی سر خدا با او بگفت''|2='' از حقایق ذره‌ای کی او نهفت''}}
#:{{ب|''مصطفی سر خدا با او بگفت''|2='' از حقایق ذره‌ای کی او نهفت''}}
#:{{ب|''مصطفی اسرار حق از وی شنفت''|2='' هم از او بشنید و هم با او بگفت''<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/38936/2/2 ر.ک: همان]</ref>}}{{پایان شعر}}
#:{{ب|''مصطفی اسرار حق از وی شنفت''|2='' هم از او بشنید و هم با او بگفت''<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/38936/2/2 ر.ک: همان]</ref>}}{{پایان شعر}}
#و با توضیح نام کتاب، [[امام على(ع)|علی(ع)]] را مظهر همه عجایب دانسته چنین می‎سراید:{{شعر}}
#و با توضیح نام کتاب، [[امام على(ع)|علی(ع)]] را مظهر همه عجایب دانسته چنین می‌سراید:{{شعر}}
#:{{ب|''من کتب بسیار دارم در جهان''|2='' لیک مظهر را عجایب نیک دان''}}
#:{{ب|''من کتب بسیار دارم در جهان''|2='' لیک مظهر را عجایب نیک دان''}}
#:{{ب|''مظهر کل عجایب حیدر است''|2='' در میام سالکان او رهبر است''}}
#:{{ب|''مظهر کل عجایب حیدر است''|2='' در میام سالکان او رهبر است''}}
#:{{ب|''ختم کردم این کتب بر نام او''|2='' زآنکه دارم مستی‎ای از جام او... ''<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/38936/2/9 ر.ک: همان، ص9]</ref>}}{{پایان شعر}}
#:{{ب|''ختم کردم این کتب بر نام او''|2='' زآنکه دارم مستی‌ای از جام او... ''<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/38936/2/9 ر.ک: همان، ص9]</ref>}}{{پایان شعر}}
#و با ذکر حکایات و داستان‎ها بر جذابیت کتاب می‎افزاید؛ از جمله این داستان‎ها قصه شیخ شقیق بلخی و هارون‎الرشید است. در این ابیات شیخ پس از بیان فضائل [[امام على(ع)|علی(ع)]]، هارون‎الرشید را به امام موسی کاظم(ع) که امام زمانش است ارجاع می‌دهد. ذکر این حکایات گریزی به بیان فضائل علمی و معنوی [[امام على(ع)|علی(ع)]] به سایر ائمه(ع) است. شاعر در این ابیات امام موسی کاظم(ع) را سرچشمه علم و مصداق «حق الیقین» دانسته است:{{شعر}}
#و با ذکر حکایات و داستان‌ها بر جذابیت کتاب می‌افزاید؛ از جمله این داستان‌ها قصه شیخ شقیق بلخی و هارون‌الرشید است. در این ابیات شیخ پس از بیان فضائل [[امام على(ع)|علی(ع)]]، هارون‌الرشید را به امام موسی کاظم(ع) که امام زمانش است ارجاع می‌دهد. ذکر این حکایات گریزی به بیان فضائل علمی و معنوی [[امام على(ع)|علی(ع)]] به سایر ائمه(ع) است. شاعر در این ابیات امام موسی کاظم(ع) را سرچشمه علم و مصداق «حق الیقین» دانسته است:{{شعر}}
#:{{ب|''رو به پیش موسی کاظم به حلم''|2='' زآنکه او باشد بمعنی کان علم''}}
#:{{ب|''رو به پیش موسی کاظم به حلم''|2='' زآنکه او باشد بمعنی کان علم''}}
#:{{ب|''رو به پیش موسی کاظم بحرف''|2='' جان خود را در ره او ساز صرف''}}
#:{{ب|''رو به پیش موسی کاظم بحرف''|2='' جان خود را در ره او ساز صرف''}}
خط ۹۱: خط ۹۲:


==وضعیت کتاب==
==وضعیت کتاب==
در انتهای اثر نام برخی از آثاری که در نگارش مقدمه مصحح از آن‎ها استفاده شده، فهرست اعلام و فهرست مطالب ذکر شده است.
در انتهای اثر نام برخی از آثاری که در نگارش مقدمه مصحح از آن‌ها استفاده شده، فهرست اعلام و فهرست مطالب ذکر شده است.


==پانویس ==
==پانویس ==
<references />
<references/>


==منابع مقاله==
==منابع مقاله==
# مقدمه مصحح و متن کتاب.
# مقدمه مصحح و متن کتاب.
# نفیسی، سعید، زندگینامه عطار نیشابوری، نشر اقبال، تهران، چاپ اول، 1382ش.
# نفیسی، سعید، زندگی‌نامه عطار نیشابوری، نشر اقبال، تهران، چاپ اول، 1382ش.
#[[:noormags:716609|«پیروان مذاهب و شیخ عطار»، پایگاه مجلات تخصصی نور: ایران شناخت، زمستان 1378، شماره 15، صفحه 28 تا 47]].
#[[:noormags:716609|«پیروان مذاهب و شیخ عطار»، پایگاه مجلات تخصصی نور: ایران شناخت، زمستان 1378، شماره 15، صفحه 28 تا 47]].
#[[:noormags:128624| وحیدیان کامیار، تقی، «باور مذهبی شاعر هفت شهر عشق»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، ش 130-131، پاییز و زمستان 79، ص 613 تا 628؛ مذکور در پایگاه مجلات تخصصی نور، عرفان و تصوف، زمستان 1380، شماره 15، ص 39 تا 51]].
#[[:noormags:128624| وحیدیان کامیار، تقی، «باور مذهبی شاعر هفت شهر عشق»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، ش 130-131، پاییز و زمستان 79، ص 613 تا 628؛ مذکور در پایگاه مجلات تخصصی نور، عرفان و تصوف، زمستان 1380، شماره 15، ص 39 تا 51]].
#[[:noormags:15602|سجادی، سید ضیاءالدین، «پندنامه عطار و چند اثر منسوب به او»، پایگاه مجلات تخصصی نور: کیهان فرهنگی، فروردين و ارديبهشت 1374، شماره 120، صفحه 56 تا 58]].
#[[:noormags:15602|سجادی، سید ضیاءالدین، «پندنامه عطار و چند اثر منسوب به او»، پایگاه مجلات تخصصی نور: کیهان فرهنگی، فروردين و ارديبهشت 1374، شماره 120، صفحه 56 تا 58]].


== وابسته‌ها ==
==وابسته‌ها==
{{وابسته‌ها}}
   
   
[[رده:کتاب‌شناسی]]
[[رده:کتاب‌شناسی]]
خط ۱۱۴: خط ۱۱۶:
   
   
[[رده:زبانها و ادبیات ایرانی]]
[[رده:زبانها و ادبیات ایرانی]]
[[رده: تیر(98)]]
[[رده:25 خرداد الی 24 تیر(98)]]