تلخيص كتاب القياس: تفاوت میان نسخه‌ها

در واقع شرح‎های ابن رشد بر آثار [[ارسطو]] را می‎توان به سه دسته کلی، تقسیم کرد: شرح‎های مفصل و بزرگ که «تفسیر» یا «شرح» نامیده می‎شوند، شرح‎های متوسط موسوم به «تلخیص» و خلاصه‎های نوشته‎های [[ارسطو]] که «جامع» و در جمع، «جوامع» نام دارند. شیوه کار ابن رشد در «تفسیرها» چنین است که نخست پاره‎هایی از متن ارسطو را از ترجمه عربی آنها نقل می‌کند و سپس به تفسیر دقیق و ژرف آنها می‌پردازد و در این رهگذر از آنچه از تفاسیر شارحان یونانی ترجمه‎شده به عربی، در دست داشته است، بهره می‎گیرد و گاه نیز از آنها انتقاد می‌کند و سرانجام برداشت خود را از متن [[ارسطو]] توضیح می‎دهد. در خلاصه‎ها یا «جوامع» وی همیشه از سوی خود سخن می‎گوید، درحالی‎که عقاید و نظریات [[ارسطو]] را بیان می‎‎کند و در این رهگذر از نوشته‎های دیگر وی برای توضیح و تکمیل متن در دست، بهره می‎گیرد و از خودش نیز مطالبی بر آنها می‌افزاید<ref>ر.ک: خراسانی، شرف‎الدین، ج3، ص560-‎561</ref>.

اما در شرح‎های متوسط یا «تلخیص‎ها»، که اثر حاضر نیز از جمله آنها می‎باشد، وی کلمات اول متن [[ارسطو]] را نقل و سپس بقیه مطالب را به زبان خودش شرح می‎دهد و توضیحات و نظریات شخصی و مطالبی از منابع فیلسوفان اسلامی را نیز بر آنها می‌افزاید؛ به‎گونه‎ای که اثر، به‎صورت نوشته مستقلی آشکار می‎شود که گفته‎های [[ارسطو]] و [[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]] به هم آمیخته شده و نمی‎توان آنها را از یکدیگر تشخیص داد<ref>ر.ک: همان</ref>.

کتاب به قلم محمود قاسم تحقیق و با دو مقدمه از تشارلس بترورث (مصحح) و احمد عبدالمجید هریدی (مصحح)، آغاز شده است. در مقدمه نخست، به بیان این نکته پرداخته شده است که اثر حاضر، جزء سوم از اجزای هشت‎گانه اقسام تلخیص [[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]] از کتب [[منطق ارسطو|منطق]] [[ارسطو]] می‎باشد، اما از آنجا که تلخیص «ایساغوجی» پیش از آن به چاپ رسیده، این کتاب جزء چهارم نشریه محسوب می‎شود<ref>ر.ک: مقدمه نخست، ص49</ref>.

مقاله دوم، دارای یازده فصل می‎باشد که موضوعات مطرح‎شده در آنها، به ترتیب عبارتند از: قیاس‎هایی که نتایج کلی به دنبال دارند و نتایج موجبه جزئیه نیز گاهی به آنها ملحق می‎شود و...؛ کی و چگونه امکان دارد نتیجه صادق از مقدمات کاذب برآید؛ بیان به کمک دور در اشکال مختلف؛ تفاوت میان قیاس مستقیم و قیاس خلف؛ مباحث مربوط به صناعت جدل؛ پاره‎ای از مباحث مربوط به صغزی و کبری و نتیجه؛ پاره‎ای از استدلالات که در حکم مقاییس هستند؛ انعکاسی در دو حد متقابل وجود دارد، هرکدام بر طرف مقابل خود منعکس می‎شود؛ ائتلاف دو موجبه کلیه در شکل ثانی و ثالث؛ استقراء، ضمیر و سایر قیاسات مورد استفاده در حکم قیاس‎هایی است که بحث آنها مطرح شد و..<ref>همان، ص255-‎363</ref>.