پرش به محتوا

المجموعة الحديثية: تفاوت میان نسخه‌ها

هیچ تغییری در اندازه به وجود نیامده‌ است. ،  ‏۲۲ اوت ۲۰۱۹
جز
جایگزینی متن - 'ه‎ا' به 'ه‌ا'
جز (جایگزینی متن - '‌ ' به ' ')
جز (جایگزینی متن - 'ه‎ا' به 'ه‌ا')
خط ۳۴: خط ۳۴:


==گزارش محتوا==
==گزارش محتوا==
از [[اشعری، سعد بن عبدالله|سعدبن عبدالله]] کتابی‎ در‎ حدیث یا علوم قرآن در دسـت نـیست که بـتوان با مقایسه متن آن با‎ متن‎ این رساله، نسبت کتاب را به‎ سعدبن‎ عبدالله بررسی‎ کرد‎. از‎ [[اشعری، سعد بن عبدالله|سعد]] تنها رسـاله «المقالات‎ و الفرق» برجای مانده که به تشریح فرقه‎های مختلف شیعه پرداخته و ربطی بـه موضوع این‎ رساله‎ نـدارد. کتـاب «بصائر الدرجات» وی و مختصر‎ آن‎ در‎ دست‎ نیست‎ و رساله‎ای که به‎ نام‎ «مختصر بصائر الدرجات» چاپ شده، کتابی است از حسن بن سلیمان حلّی که از کتب بسیاری گزینش‎ شده‎ است‎. نخستین آن‎ها «مختصر بصائر الدرجات» [[اشعری، سعد بن عبدالله|سعد بن عـبدالله‎]] است‎<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/45604/287 ر.ک: شبیری زنجانی، سید محمد‎جواد، ص288-287]</ref>‎.  
از [[اشعری، سعد بن عبدالله|سعدبن عبدالله]] کتابی‎ در‎ حدیث یا علوم قرآن در دسـت نـیست که بـتوان با مقایسه متن آن با‎ متن‎ این رساله، نسبت کتاب را به‎ سعدبن‎ عبدالله بررسی‎ کرد‎. از‎ [[اشعری، سعد بن عبدالله|سعد]] تنها رسـاله «المقالات‎ و الفرق» برجای مانده که به تشریح فرقه‎های مختلف شیعه پرداخته و ربطی بـه موضوع این‎ رساله‎ نـدارد. کتـاب «بصائر الدرجات» وی و مختصر‎ آن‎ در‎ دست‎ نیست‎ و رساله‌ای که به‎ نام‎ «مختصر بصائر الدرجات» چاپ شده، کتابی است از حسن بن سلیمان حلّی که از کتب بسیاری گزینش‎ شده‎ است‎. نخستین آن‎ها «مختصر بصائر الدرجات» [[اشعری، سعد بن عبدالله|سعد بن عـبدالله‎]] است‎<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/45604/287 ر.ک: شبیری زنجانی، سید محمد‎جواد، ص288-287]</ref>‎.  
   
   
ممکن است تصور شود که محمد بن حسن حلی پیش از این اثر، کتاب دیگری به نام «بصائر الدرجات» نوشته و آن را مختصر کرده است، اما محمد بن حسن، کتابی به نام «بصائر الدرجات»‎ نداشته‎ و کتاب «بصائر الدرجات» کـنونی بر‎ اساس‎ کتاب «بصائر الدرجات» [[اشعری، سعد بن عبدالله|سعد‎ بن عبدالله]] تنظیم شده و اضافاتی نیز بر آن افزوده شده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/61192/90 ر.ک: رحیمی، جعفر، ص90]</ref>‎. کلیه کسانی که از این کتاب نقل کرده‎اند آن را به حسن بن سلیمان حلی نسبت داده‎اند؛ به‎عنوان نمونه [[مجلسی، محمدباقر|علامه مجلسی]] چنین نوشته است: «کتاب «منتخب البصائر» اثر شیخ فاضل حسن بن سلیمان شاگرد شهید اول است که از کتاب «بصائر» سعد بن سلیمان بن عبدالله بن ابی‎خلف گزینش کرده است و در آن از کتب دیگر سعد نیز احادیثی آورده و به نام آنها نیز تصریح کرده تا آنچه از کتاب سعد ذکر کرده با غیر آن اشتباه نشود». علاوه اینکه خود مؤلف نیز در اثنای کتاب در جاهای زیادی به نام خود تصریح کرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34151/1/14 ر.ک: همان، ص15-14]</ref>‎.  
ممکن است تصور شود که محمد بن حسن حلی پیش از این اثر، کتاب دیگری به نام «بصائر الدرجات» نوشته و آن را مختصر کرده است، اما محمد بن حسن، کتابی به نام «بصائر الدرجات»‎ نداشته‎ و کتاب «بصائر الدرجات» کـنونی بر‎ اساس‎ کتاب «بصائر الدرجات» [[اشعری، سعد بن عبدالله|سعد‎ بن عبدالله]] تنظیم شده و اضافاتی نیز بر آن افزوده شده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/61192/90 ر.ک: رحیمی، جعفر، ص90]</ref>‎. کلیه کسانی که از این کتاب نقل کرده‌اند آن را به حسن بن سلیمان حلی نسبت داده‌اند؛ به‎عنوان نمونه [[مجلسی، محمدباقر|علامه مجلسی]] چنین نوشته است: «کتاب «منتخب البصائر» اثر شیخ فاضل حسن بن سلیمان شاگرد شهید اول است که از کتاب «بصائر» سعد بن سلیمان بن عبدالله بن ابی‎خلف گزینش کرده است و در آن از کتب دیگر سعد نیز احادیثی آورده و به نام آنها نیز تصریح کرده تا آنچه از کتاب سعد ذکر کرده با غیر آن اشتباه نشود». علاوه اینکه خود مؤلف نیز در اثنای کتاب در جاهای زیادی به نام خود تصریح کرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34151/1/14 ر.ک: همان، ص15-14]</ref>‎.  


صالح مظفر همچنین در رابطه با نام‎گذاری کتاب به «المجموعة الحديثية» به این نکته اشاره کرده که پس از پایان تحقیقات کتاب، به نسخه‎ای خطی که ملک [[مجلسی، محمدباقر|علامه مجلسی]] بوده، دست یافته که در پشتش آن را «المجموعة الحديثية» نامیده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34151/1/14 ر.ک: همان، ص14]</ref>‎.  
صالح مظفر همچنین در رابطه با نام‎گذاری کتاب به «المجموعة الحديثية» به این نکته اشاره کرده که پس از پایان تحقیقات کتاب، به نسخه‌ای خطی که ملک [[مجلسی، محمدباقر|علامه مجلسی]] بوده، دست یافته که در پشتش آن را «المجموعة الحديثية» نامیده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34151/1/14 ر.ک: همان، ص14]</ref>‎.  


سید حسن موسوی بروجردی در مقدمه‎اش پس از خطبه کتاب، اهمیت حدیث را این‎گونه تبیین می‎کند: «حدیث شریف، دومین دلیل پس از کتاب خداوند عز و جل است. حدیث، تالی و پیرو قرآن کریم است که در اصول و فروع اسلامی به آن استناد می‎شود و در بخش اعظم احکام شرعی و معارف الهی بر آن اعتماد می‎شود؛ لذا حدیث، عمود اسلام و مصدر احکام و معارف است و به سبب این اهمیت سترگ، نیاز به نصوص مأثوره مؤکد است»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34151/1/5 ر.ک: مقدمه ناشر، ص5]</ref>‎. سپس با ذکر تاریخچه مختصری از مهم‎ترین منابع حدیثی شیعه، نویسنده را از شاگردان مبرز شهید اول (متوفی786ق) دانسته که آثار حدیثی فراوانی نوشته است. کتاب حاضر را نیز مجموعه حدیثی پیرامون موضوعات مختلفی چون رجعت، عالم ذر، شناخت ائمه(ع) و قضا و قدر می‎داند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34151/1/6 ر.ک: همان، ص7-6]</ref>‎.
سید حسن موسوی بروجردی در مقدمه‌اش پس از خطبه کتاب، اهمیت حدیث را این‎گونه تبیین می‎کند: «حدیث شریف، دومین دلیل پس از کتاب خداوند عز و جل است. حدیث، تالی و پیرو قرآن کریم است که در اصول و فروع اسلامی به آن استناد می‎شود و در بخش اعظم احکام شرعی و معارف الهی بر آن اعتماد می‎شود؛ لذا حدیث، عمود اسلام و مصدر احکام و معارف است و به سبب این اهمیت سترگ، نیاز به نصوص مأثوره مؤکد است»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34151/1/5 ر.ک: مقدمه ناشر، ص5]</ref>‎. سپس با ذکر تاریخچه مختصری از مهم‎ترین منابع حدیثی شیعه، نویسنده را از شاگردان مبرز شهید اول (متوفی786ق) دانسته که آثار حدیثی فراوانی نوشته است. کتاب حاضر را نیز مجموعه حدیثی پیرامون موضوعات مختلفی چون رجعت، عالم ذر، شناخت ائمه(ع) و قضا و قدر می‎داند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34151/1/6 ر.ک: همان، ص7-6]</ref>‎.


محقق در مقدمه ابتدا به شرح حال نویسنده، عصر و طبقه او، اساتید، شاگردان و آثارش پرداخته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34151/1/11 ر.ک: مقدمه محقق، ص13-11]</ref>‎. به اعتقاد او در کتاب حاضر مطالبی وجود دارد که در حفظ تراث حدیثی مشارکت داشته‎اند و این احادیث را باقی گذاشته تا علمای شیعه در منابع مختلف حدیثی از آنها استفاده کنند. «مجامع حدیثی» از جمله اموری‎اند که در حفظ این میراث ارزشمند دخیل هستند و منابعی هستند که معمولاً به مطالبشان دیدگاه‎های حدیثی و اعتقادی و غیر آن ضمیمه می‎شود. کتاب حاضر از جمله این مجامع حدیثی ارزشمند است که مشهور به «مختصر بصائر الدرجات» یا «منتخب البصائر» سعد بن عبدالله است. علت اینکه آن را مجموعه نامیدیم آن است که شیخ حلی در این کتاب مجموعه‎ای از احادیث را از کتب پراکنده و مختلف گرد آورده و تنها خلاصه بصائر نیست؛ بله خلاصه بصائر قریب به نصف کتاب را پوشش داده، ولذا این کتاب در قرون متأخر به نام جزء بیشترش نامیده شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34151/1/13 ر.ک: همان، ص14-13]</ref>‎.
محقق در مقدمه ابتدا به شرح حال نویسنده، عصر و طبقه او، اساتید، شاگردان و آثارش پرداخته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34151/1/11 ر.ک: مقدمه محقق، ص13-11]</ref>‎. به اعتقاد او در کتاب حاضر مطالبی وجود دارد که در حفظ تراث حدیثی مشارکت داشته‌اند و این احادیث را باقی گذاشته تا علمای شیعه در منابع مختلف حدیثی از آنها استفاده کنند. «مجامع حدیثی» از جمله اموری‎اند که در حفظ این میراث ارزشمند دخیل هستند و منابعی هستند که معمولاً به مطالبشان دیدگاه‎های حدیثی و اعتقادی و غیر آن ضمیمه می‎شود. کتاب حاضر از جمله این مجامع حدیثی ارزشمند است که مشهور به «مختصر بصائر الدرجات» یا «منتخب البصائر» سعد بن عبدالله است. علت اینکه آن را مجموعه نامیدیم آن است که شیخ حلی در این کتاب مجموعه‌ای از احادیث را از کتب پراکنده و مختلف گرد آورده و تنها خلاصه بصائر نیست؛ بله خلاصه بصائر قریب به نصف کتاب را پوشش داده، ولذا این کتاب در قرون متأخر به نام جزء بیشترش نامیده شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34151/1/13 ر.ک: همان، ص14-13]</ref>‎.


بخش اول کتاب مشتمل بر مختصر کتاب بصائر و این ابواب از کتاب بصائر است: احادیث متفرق در علوم اهل‎بیت(ع)؛ بابی در کرّات و حالات آنها و موضوع رجعت؛ بابی در رجال اعراف؛ بابی در فضیلت ائمه(ع) و آنچه در قرآن درباره آنها آمده است؛ بابی در نوادر مختلفه و نوشته امام صادق(ع) به مفضل بن عمر؛ بابی در صفات اهل‎بیت(ع) و آنچه خداوند آنها را به سبب آن برتری داده است؛ باب احادیثی که در رابطه با تسلیم در برابر سخنان اهل‎بیت(ع) و کسانی که به رد و انکار پرداخته‎اند؛ بابی در کتمان حدیث و نشر آن<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34151/1/17 ر.ک: همان، ص17]</ref>‎.
بخش اول کتاب مشتمل بر مختصر کتاب بصائر و این ابواب از کتاب بصائر است: احادیث متفرق در علوم اهل‎بیت(ع)؛ بابی در کرّات و حالات آنها و موضوع رجعت؛ بابی در رجال اعراف؛ بابی در فضیلت ائمه(ع) و آنچه در قرآن درباره آنها آمده است؛ بابی در نوادر مختلفه و نوشته امام صادق(ع) به مفضل بن عمر؛ بابی در صفات اهل‎بیت(ع) و آنچه خداوند آنها را به سبب آن برتری داده است؛ باب احادیثی که در رابطه با تسلیم در برابر سخنان اهل‎بیت(ع) و کسانی که به رد و انکار پرداخته‌اند؛ بابی در کتمان حدیث و نشر آن<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34151/1/17 ر.ک: همان، ص17]</ref>‎.


در ضمن اختصار بصائر سعد، بابی ذکر شده که در آن تعدادی احادیث از غیر طریق سعد بن عبدالله وارد شده است. این احادیث از طریق روات شیعه از ائمه اطهار(ع) نقل شده است. همه این احادیث در موضوع رجعت و بازگشت است. این باب بعد از «باب کرات و حالات آن» طردا للباب و به‎مناسبت ذکر شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34151/1/17 ر.ک: همان، ص17]</ref>‎.  
در ضمن اختصار بصائر سعد، بابی ذکر شده که در آن تعدادی احادیث از غیر طریق سعد بن عبدالله وارد شده است. این احادیث از طریق روات شیعه از ائمه اطهار(ع) نقل شده است. همه این احادیث در موضوع رجعت و بازگشت است. این باب بعد از «باب کرات و حالات آن» طردا للباب و به‎مناسبت ذکر شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34151/1/17 ر.ک: همان، ص17]</ref>‎.  
خط ۵۸: خط ۵۸:
# تتمه احادیث رجعت که پیش از این آمده بود<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34151/1/18 ر.ک: همان، ص18]</ref>‎.  
# تتمه احادیث رجعت که پیش از این آمده بود<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34151/1/18 ر.ک: همان، ص18]</ref>‎.  


رساله «الرجعة و الرد علی أهل البدعة»، از جمله گزینش‎های حلی است که آن را در ضمن مختصر بصائر سعد بعد از باب کرات آورده است. او پس از احادیثی که از کتاب بصائر نقل کرده، این احادیث را آورده که 46 حدیث از کتب مختلف، مانند [[كمال‌الدين و تمام النعمة (جامعه مدرسین)|كمال الدين]]، كتاب الواحدة، [[مصباح المتهجد]]، [[عيون أخبار الرضا عليه‌السلام (تصحیح لاجوردی‌)|عيون أخبار الرضا(ع)]]، [[الغيبة (للطوسی)|الغيبة شیخ طوسی]] و امثال آن است. همچنین مجموعه‎ای از روایات منقول از سید نسابه بهاء‎الدین علی بن عبدالحمید نیلی متوفی بعد از 803ق که از شاگردان شهید اول بوده، آورده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34151/1/23 ر.ک: همان، ص24-23]</ref>‎.  
رساله «الرجعة و الرد علی أهل البدعة»، از جمله گزینش‎های حلی است که آن را در ضمن مختصر بصائر سعد بعد از باب کرات آورده است. او پس از احادیثی که از کتاب بصائر نقل کرده، این احادیث را آورده که 46 حدیث از کتب مختلف، مانند [[كمال‌الدين و تمام النعمة (جامعه مدرسین)|كمال الدين]]، كتاب الواحدة، [[مصباح المتهجد]]، [[عيون أخبار الرضا عليه‌السلام (تصحیح لاجوردی‌)|عيون أخبار الرضا(ع)]]، [[الغيبة (للطوسی)|الغيبة شیخ طوسی]] و امثال آن است. همچنین مجموعه‌ای از روایات منقول از سید نسابه بهاء‎الدین علی بن عبدالحمید نیلی متوفی بعد از 803ق که از شاگردان شهید اول بوده، آورده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34151/1/23 ر.ک: همان، ص24-23]</ref>‎.  


==وضعیت کتاب==
==وضعیت کتاب==
فهارس آیات قرآنی، احادیث، آثار، اعلام، طوایف و قبایل و فرق، اماکن و بلدان، وقایع و ایام، اشعار، کتب وارده در متن و فهرست مطالب در انتهای کتاب ذکر شده است.  
فهارس آیات قرآنی، احادیث، آثار، اعلام، طوایف و قبایل و فرق، اماکن و بلدان، وقایع و ایام، اشعار، کتب وارده در متن و فهرست مطالب در انتهای کتاب ذکر شده است.  
برخی فهارس نسخ خطی، این کتاب را به نام «الرجعة» معرفی کرده‎اند. علتش یا اطلاق اسم جزء، یعنی رساله رجعت بر کل مجموعه است، یا اینکه یک بار این کتاب با نام «الرجعة» به نام محمدمؤمن بن دوست‎محمد حسینی استرآبادی (شهید در مکه به سال 1088ق) چاپ شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34151/1/26 ر.ک: همان، ص27-26]</ref>‎.  
برخی فهارس نسخ خطی، این کتاب را به نام «الرجعة» معرفی کرده‌اند. علتش یا اطلاق اسم جزء، یعنی رساله رجعت بر کل مجموعه است، یا اینکه یک بار این کتاب با نام «الرجعة» به نام محمدمؤمن بن دوست‎محمد حسینی استرآبادی (شهید در مکه به سال 1088ق) چاپ شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34151/1/26 ر.ک: همان، ص27-26]</ref>‎.  
   
   
==پانویس ==
==پانویس ==
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش