رسائل العدل و التوحيد: تفاوت میان نسخه‌ها

از دیگر فوایدی که در ذکر این رسائل هست، در دسترس قرار گرفتن نصوص اصلی اندیشه فلسفی و کلامی اسلامی است که با کنار هم قرار دادن آنها، امکان وحدت - نه صِرفا تقریب - ‎را قوت می‎بخشد. وحدتی که در مقابله با دشمنان اسلامی، امری است ضروری. همچنین نشان می‎دهد که این آثار، به قول محمد عماره، «أكفان موتی» و یا «قید و بندهایی که گام‎های امت را به گذشته‎ دور می‎بندد» نیست، بلکه انرژی خلاق و روح جاری و ساری در عقل و وجدان امت است که امروز آنها را به‎لحاظ فرهنگی به گذشته‎شان متصل می‌کند<ref>ر.ک: همان، ص8-9</ref>.

«[[رسالة في القدر]]» [[بصری، حسن|حسن بصری]]، در پاسخ به استفسار عبدالملک بن مروان از عقاید او در مخالفتش، در مسئله «قدر»، با [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]] نوشته شده است.<ref>ر.ک: متن کتاب، ج1، ص111</ref>. [[بصری، حسن|حسن بصری]] در پاسخی که به عبدالملک می‌نویسد، اعتقادش را در میان علمای مسلمان، مسبوق به سابقه می‎داند و به آیات مختلف قرآن تمسک می‌کند<ref>ر.ک: همان، ص118</ref>.

در «كتاب العدل و التوحيد و نفي التشبيه عن الله الواحد الحميد»، نویسنده، پس از حمد الهی به موارد واجب الاعتقاد برای مؤمنان می‌پردازد<ref>ر.ک: همان، ص130-133</ref>، سپس به‎ترتیب به رد مشبهه، مجبره و مرجئه می‌پردازد و دست آخر در بخشی با عنوان «منزلة بين المنزلتين»، عقیده صحیح را بیان می‎دارد<ref>ر.ک: همان، ص133-165</ref>.

آخرین کتاب جلد اول، «إنقاذ البشر من الجبر و القدر» [[علم‌الهدی، علی بن حسین|شریف مرتضی]] است که آن را به درخواست کسی نگاشته است. وی می‌نویسد: «سألت أعزك اللّه و أرشدك إملاء رسالة في القدر فقد جالت به الفكر و أكثرها عن معرفته قد انحسر و ذكرت أن الذي حداك إلى ذلك ما وجدته ظاهرا في عوام النيل و معظم خواصها من القول المؤدي إلى الكفر المحضض بسبب الجبر و تجويرهم اللّه في حكمه و حملهم معاصيهم عليه و إضافتهم القبائح إليه و تعلقهم بأخبار مجهولة منكرة أو متشابهة في اللفظ‍‎ مجملة و حجاجهم بما تشابه من الكتاب لعدم معرفتهم بفائدته و قصور أفهامهم عن الغرض المقصود به» (از من درخواست نگارش رساله‎ای درباره قدر کردی که اندیشه‎ها در آن جولان یافته و اکثرشان از شناختش درمانده‎اند. گفتی انگیزاننده‎ات این بوده که جور و ستم و کفر را در گرایش عوام و خواص مردمان نیل به این امر دیده‎ای؛ چون‎که آنان گناهانشان را به گردن خدا می‌اندازند و کارهای قبیحشان را به او نسبت می‎دهند و مستمسکشان برای چنین اعتقادی، روایات مجهول منکر یا متشابه و مجمل و متشابهات قرآن است...)<ref>ر.ک: همان، ص285</ref>.

جلد دوم کتاب، که حاوی تألیفات [[هادی الی الحق، یحیی بن حسین|یحیی بن حسین]] است، نیز حول مباحث عدل و توحید دور می‎زند. به تعبیر محقق در مقدمه جلد دوم، این کتاب‎ها را می‎توان کتاب‎های رد و احتجاج بر حسن بن محمد بن حنفیه نام نهاد. مهم‎ترین مسائلی که در این آثار مطرح می‎شود، مربوط به جبر و اختیار و آزادی انسان است.<ref>ر.ک: مقدمه، ج2، ص5</ref>. کتاب‎هایی که در این جلد ارائه می‎شود از این قرار است: الرد علی المجبرة القدرية، كتاب فيه معرفة اللّه عز و جلّ‎ من العدل و التوحيد و تصديق الوعد و الوعيد و إثبات النبوة و الإمامة في النبي و آله عليهم‎السلام، كتاب الرد على الحسن بن محمد بن الحنفية و كتاب الجملة (أي جملة التوحيد) و الرد علی أهل الزيغ من المشبهين. بیشترین حجم جلد دوم را كتاب الرد على الحسن بن محمد بن الحنفية تشکیل می‎دهد که در قالب 38 مسئله و پاسخ بیان شده است.