كتاب التوحيد: تفاوت میان نسخه‌ها

از جمله مصادر مؤلف در این اثر صحاح سته هستند؛ البته وی روایاتش از [[صحيح البخاري|بخاری]] و [[صحيح مسلم|مسلم]] را از شیوخ آنان شنیده، ولی از شخصی مانند نسائی و مالک در موطأ، از طریق آنها روایت می‎کند<ref>ر.ک: قسم اول، ص67-68</ref>.

غالب آنچه در کتاب [[ابن منده، محمد بن اسحاق|ابن منده]] آمده، همان روایات و آثاری است که در کتاب‎های پیشین، به‎ویژه توحید ابن خزیمه آمده است (اکثر موضوعاتی که وی بحث کرده را در این کتاب مشاهده می‎کنیم، مانند مباحث نفس و وجه و ید و سمع و بصر و قدم و نزول و کلام و ضحک و... البته ابن خزیمه بحث رؤیت شدن خدا در قیامت توسط مؤمنین و شفاعت و خروج گنهکاران از آتش و همچنین برخی مسائل ربوبیت و الوهیت و اسماء الله و صفاتی مانند حب و بغض را به آن افزوده است)؛ فقط گاهی طرق دیگری در برخی احادیث و آثار معروف را در این کتاب مشاهده می‎کنیم<ref>ر.ک: همان، ص68-69</ref>.

[[ابن منده، محمد بن اسحاق|ابن منده]]، مطالب کتاب را چنین بیان کرده: ابتدا صفاتی را که در آن، خدای متعال خودش را با آنها [در سوره توحید] توصیف کرده و دلالت بر وحدانیت، صمدیت، عدم تولد از پدر و مادر و نداشتن فرزند و بی‎شریک بودن و بی‎همتایی‎اش دارند، بیان می‎کند و سپس روایاتی را که بر معانی و اوصاف مذکور دلالت دارند، ارائه می‎نماید. او سپس، مباحث مختلف متعلق به توحید در ربوبیت از خلق و تقدیر و تدبیر و مقلب القلوب بودن خدا و اینکه ارواح در حالت موت و حیات و نوم و انتباه در دست او هستند، او روزی‎دهنده غنابخش یا فقیرکننده و مریض‎کننده، مداواگر و شفاده بندگانش است و... را مطرح می‎کند<ref>ر.ک: همان، ص63-64</ref>.

وی در میان کلماتش درباره توحید در ربوبیت، به توحید در الوهیت هم اشاره می‎کند و سپس در صفحه 45، بحث از توحید اسمائی الله عز و جل را می‎آغازد و عنوان این مطلب را چنین می‎گذارد: «ذكر معرفة أسماء الله الحسنی التي تسمی بها و أظهرها لعباده للمعرفة و الدعاء و الذكر». او این بخش را با بحث از حدیث «أن لله تسعا و تسعين اسما...» ادامه می‌دهد و سپس از اسم ‎الله الأکبر یا اسم اعظم الهی سخن می‎گوید. ابن ‎منده در این باب، با ارائه ادله، جانب ترجیح را با اسم «الله» می‌داند و پس از بیان این امر، استطراداً درباره توحید در الوهیت صحبت می‎کند. وی مجدداً به بحث از اسمای الهی بازمی‎گردد و ذکر هر اسمی را به‎همراه ذکر دلیل آن، تا صفحه 73 ادامه می‌دهد. محمد بن اسحاق، از صفحه 74، شروع به بیان توحید صفاتی می‎کند. عنوان این قسمت از کتاب، که بخش اعظم مطالب آن را تشکیل می‌دهد عبارت است از: «ذكر معرفة صفات الله عز و جل الذي وصف بها نفسه و أنزل بها كتابه و أخبر بها الرسول(ص) علی سبيل الوصف لربه عز و جل مبينا ذلك لأمته». از این بخش تا آخر کتاب، ابوعبدالله بن منده، به استقصای همه صفات الهی و ادله آنها می‎پردازد؛ سمع و بصر، یدان، کلام، علو، فوقیت، حب و بغض، ضحک، اخبار مأثور در غیرت، صبر، تعجب، مکر و... از جمله صفاتی هستند که وی در ارائه صفات الهی مطرح و از آنها بحث می‎کند. وی هر بابی را با عنوانی که دلالت بر مقصودش دارد، شروع می‎کند و سپس برخی آیات (اگر آیه‎ای بر آن مطلب وجود داشت) را ذکر می‎کند که آن صفت را برای خداوند اثبات می‎کنند. پس از ذکر آیه (در صورت وجود)، او به ذکر احادیث مختلفی که به‎نحوی دلالت بر این صفت داشته باشند، می‎پردازد؛ دقیقا به همان روشی که در بحث از توحید در ربوبیت و الوهیت و... سیر می‎کرد<ref>ر.ک: همان، ص64</ref>.