العجاب في بيان الأسباب (أسباب نزول القرآن): تفاوت میان نسخه‌ها

محقق در ابتدا به شرح زندگی نویسنده و ناسخ کتاب پرداخته و درباره طریقه ناسخ در این کتاب، توضیحاتی را ارائه داده، سپس درباره نسخه و روش مورد استفاده‎اش مطالبی را بیان نموده است.

در سوره «فاتحة ‎الكتاب»، بحث درباره اولین آیاتی است که بر پیامبر نازل شده است. نویسنده، می‎گوید: اینکه اولین آیه‎ای که بر پیامبر نازل شده است آیا آیه ابتدایی سوره فاتحه است یا اینکه ابتدای سوره علق می‎باشد مورد اختلاف بین علماست، هرچند بیشتر روایات مربوط به نظریه اول مبتلا به ضعف سند است. از دیگر اختلافاتی که اینجا به آن اشاره می‎شود، مکی یا مدنی بودن سوره «فاتحة ‎الكتاب» است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38610/1/19 ر.ک: متن کتاب، ص‎19-20]</ref>[[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|.]]

[[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر عسقلانی]]، درباره حروف مقطعه ابتدای برخی از سوره‎های قرآن، از جمله سوره بقره به نقل از ابوحیان در «البحر» می‎گوید: زمانی که مشرکین از گوش فرادادن به قرآن روی‎گردان شدند، این آیات نازل شد تا شگفت‎زده شده و پنبه‎ها را از گوش‎های خود برداشته و دل به شنیدن قرآن دهند. ابوجعفر طبری و ابن عطیه نیز بر همین عقیده‎اند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38610/1/21 ر.ک: همان، ص21]</ref>.

ایشان درباره این آیه از سوره نساء: '''وَ آتُوا اَلْيتٰامىٰ أَمْوٰالَهُمْ وَ لاٰ تَتَبَدَّلُوا اَلْخَبِيثَ بِالطَّيبِ وَ لاٰ تَأْكلُوا أَمْوٰالَهُمْ إِلىٰ أَمْوٰالِكمْ إِنَّهُ كٰانَ حُوباً كبِيراً''' (اموال یتیمان را [پس از رشدشان] به آنان بدهید و [اموال] پست و بی‎ارزش [خود] را با [اموالِ] مرغوب و باارزش [آنان] عوض نکنید و اموالشان را با ضمیمه کردن به اموال خود نخورید؛ زیرا آن گناهی بزرگ است) (نساء: 25)، می‎گوید: این آیه شریفه طبق آنچه واحدی از کلبی نقل کرده، درباره مردی از طایفه غطفان نازل شده است. او اموال فراوان فرزند برادر مرحومش را پیش خود نگه داشته بود و چون آن یتیم از او درخواست مالش را کرد، اجابت ننمود و به او پرداخت نکرد؛ پس آن دو اختلاف خود را به پیامبر عرضه کردند و چون این آیه نازل شد آن شخص (عمو) عرض کرد که دستور خداوند و پیامبرش را اطاعت می‌کنم و از آتش دوزخ به خداوند پناه می‎برم. نویسنده در ادامه می‎گوید: مقاتل نیز درباره شأن نزول این آیه، بر همین عقیده است و نام آن عمو را منذر بن رفاعه ذکر کرده است؛ ولی ابن ابی‎حاتم نام آن شخص و طایفه‎اش را ذکر نکرده است. البته نظر دیگری نیز درباره شأن نزول این آیه به نقل از طبری وجود دارد که چنین است: عقاید جاهلیت درباره ارث چنین بود که زنان و کودکان هیچ ارثی به آنان تعلق نمی‎گیرد و تمام آن اموال به بزرگ خانواده می‎رسد. این آیه در شأن و رد این عقیده نازل شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38610/1/336 ر.ک: همان، ص336]</ref>.

محقق تنها از یک نسخه جهت تحقیق کتاب بهره برده است. ایشان با مراجعه به کتابخانه‎ای در مراکش، یک نسخه از این اثر یافته که متأسفانه بعضی از صفحات آن از جمله صفحات آغازین مقدمه نویسنده، افتادگی دارد.