المقصد لتلخيص ما في المرشد في الوقف و الابتداء: تفاوت میان نسخه‌ها

نویسنده در مقدمه‎اش بر کتاب می‎نویسد: «و بعد فهذا مختصر المرشد في الوقف و الابتداء الذي ألفه العلامة، أبومحمد الحسن بن علي بن سعيد العماني رحمه‌الله تعالی و قد التزم أن يورد فيه جميع ما أورده أهل هذا الفن و أنا أذكر مقصود ما فيه مع زيادة بيان محل النزول و زيادة أخری غالبها عن أبي‎عمرو عثمان بن سعيد المقري و سميته: «المقصد لتلخيص ما في المرشد»»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39599/1/8 ر.ک: متن کتاب، ص8]</ref> (این کتاب، خلاصه «المرشد في الوقف و الابتداء» اثر حسن بن علی بن سعید عمانی است که سعیش در آن بر ارائه اثری جامع بوده است. من در این نوشته که آن را «المقصد لتلخيص ما في المرشد» می‎نامم، منظور وی در آن کتاب را روشن کرده و بیان محل نزول و برخی موارد از عثمان بن سعید مقری را بر این کتاب افزوده‎ام).

مطالب اساسی مربوط به وقف و ابتدا در نه باب مطرح شده و سپس به‎ترتیب سوره‎ها، مباحث وقف و ابتدای هرکدام به‎صورت مصداقی مطرح شده است. در این نه باب، مطالب ذیل مطرح شده است؛ مباحث مربوط به الف وصل، یائات،‌های تأنیث، آنچه از‌های تأنیث به‎صورت تاء مطرح شده و آنچه به‎صورت هاء نوشته شده است، هائاتی که در آخر کلمه به‎خاطر وقف، بر آن افزوده می‎شود، وقف بر‌های کنایه، وقف بر آخر کلمه متحرکه منونه و غیر منونه، بحث درباره کلا و سخن از دو کلمه‎ای که یکی به دیگری ضمیمه شده و هردو در تلفظ به‎صورت کلمه واحد درمی‎آیند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39599/1/12 ر.ک: متن کتاب، ص12-28]</ref>.

وقف بر «الحمد» جایز نیست؛ زیرا مفید معنای تام نیست و همچنین بر کلمات مشابه آن. وقف بر «لله» قبیح است؛ زیرا باعث فصل بین نعت و منعوت می‎گردد و بر «ربّ» غیر جایز است؛ به همان دلیلی که در کلمه «الحمد» گذشت و همچنین به دلیل لزوم فصل بین متضایفینی که در حکم شیء واحدند. «العالمين» برای وقف مناسب است؛ زیرا رأس آیه است؛ ولی این وقف، تام نیست؛ زیرا لازمه آن ابتدا به کلمه مجرور بدون جارّ است. وقف بر «الرحيم» کافی است، ولی در این کلمه نیز مانند «العالمين»، تام نیست. وقف بر «الدين» تام و بر «نعبد» جایز است، ولی حسن نیست؛ زیرا لازمه‎اش فصل میان متعاطفین است. وقف بر «نستعين» تام است و بر «المستقيم» جایز است، ولی بااینکه آخر آیه است، حسن نیست؛ زیرا مابعدش بدل از آن و متعلق به آن است. وقف بر «أنعمت عليهم»، حایز است، ولی حسن نیست؛ زیرا مابعدش به‎عنوان نعت یا بدل از آن مجرور شده است یا به‎عنوان حال یا استثناء منصوب... ابوعمرو، گفته: چه مابعدش را منصوب بدانیم و چه مجرور، وقف بر آن حسن است، ولی تام و کافی نیست. وقف بر «و لا الضّالّين» تام است.

«آمین» از قرآن نیست و قول مختار ما فاصله دادن آن از ماقبلش است؛ هرچند وصلش به آن نیز جایز است. معنای «آمین»، استجب است. درباره حرکت نون در این کلمه باید گفت: هرچند حق آن سکون است؛ زیرا اصل در موارد التقاء ساکنین بر آن است، ولی حرکت یافته است. درباره نوع حرکتی که در آن به حرف نون داده‎اند، فتحه اختیار شده؛ زیرا اخفّ حرکات است، همچنین از باب تشبیه این کلمه به «لیس» و «کیف» این حرکت را برای آن گزیده‎اند. درباره اینکه چرا به آن کسره نمی‎دهیم، باید گفت: به دلیل کسره میم و اینکه قبل از آن یاء ساکنه آمده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39599/1/29 ر.ک: همان، ص29]</ref>.