مبانی و مفاهیم اخلاق اسلامی در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

ایشان در باب «حب خداوند»، می‎گوید: بدون علم و معرفت هرگز محبت حاصل نمی‎شود، همچنان‎که مجالست و معاشرت باعث ازدیاد محبت می‎شود؛ بنابراین، اگر کسی بخواهد حب خداوند داشته باشد، باید از راه علم و معرفت، شناخت خود را به خداوند متعال و اسما و صفات الهی تقویت کند و سپس با ذکر، دعا و توجه به خداوند، به این محبت بیفزاید<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/16877/1/34 ر.ک: همان، ص34]</ref>.

نویسنده در تعریف اخلاق، پس از ذکر مطالبی، آنچه را فیض کاشانی در معنای اخلاق گفته پسندیده و آن را به‎عنوان نظر منتخب بیان می‎کند. او می‎گوید: لازم است اخلاق را طوری تعریف کنیم که از سایر علوم متمایز شود. قانون (حقوق)، فقه و به‎خصوص مستحبات آن، سیاست، آداب‎ورسوم اجتماعی، سیر و سلوک، عرفان عملی، پند و موعظه و... گرچه به اخلاق نزدیکند، هیچ‎کدام از آن‎ها اخلاق نیستند... فیض کاشانی در معنای اخلاق می‎نویسد: خُلق که از آن در زبان پارسی، «خوی» تعبیر می‎کنند، عبارت از هیئت خاصی است که در ما ظهور و رسوخ می‎نماید و به کمک آن، افعال را به‎آسانی انجام می‎دهیم و نیازمند اندیشه و فکر نمی‎شویم و هرگاه هیئت مزبور به‎طوری ظهور پیدا کند که افعال پسندیده از آن ناشی شود – چنان‎که مورد رضایت عقل و شرع باشد – آن را «خوی نیک» نامند و اگر برخلاف انتظار از آن کارهای نکوهیده سر بزند آن را «خوی زشت» می‎گویند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/16877/1/40 ر.ک: متن کتاب، ص40]</ref>.

این بخش، شامل شش فصل می‎شود. فصل پایانی آن درباره الهی بودن انگیزه‎هاست. نویسنده، معتقد است: قرآن برای ایجاد و تقویت الهی بودن انگیزه‎ها علاوه بر فراهم کردن بنیانی نیرومند (توحید خالص)، به‎ تحقیر سایر انگیزه‎ها پرداخته است. در این راستا قرآن حیات دنیا را مجازی و حیات آخرت را حقیقی می‎داند. همچنین این زندگی مادی را «زینت» و جاذبه آن را غیر واقعی، «عَرَض» و زودگذر، کالایی فریبنده و تلاشی که جز بازی و بیهودگی نیست، معرفی می‎کند؛ اما در مقابل، اگر انسان با «انگیزه‎ای الهی» در این دنیا زندگی کند، همه نعمات و امکانات دنیا، معنا و مفهوم والایی برایش پیدا خواهد کرد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/16877/1/192 ر.ک: متن کتاب، ص192]</ref>.

در بخش سوم، روابط انسان با خدا، مردم، خویشتن و طبیعت بررسی شده است. هریک از این ارتباطات، یا مثبت هستند یا منفی (بنابراین، این بخش به تبیین هشت نوع رابطه می‎پردازد). اکثر مفاهیم و واژه‎های شناخته‎شده اخلاقی بر اساس همین دسته‎بندی و با تکیه ‎بر آیات قرآن ارزیابی و بررسی شده‎اند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/16877/1/27 ر.ک: مقدمه نویسنده، ص27-28]</ref>. بخش اول، به مفاهیم مربوط به رابطه بنده با خداوند اختصاص یافته است. مفاهیمی که در اخلاق قرآنی رابطه انسان با خدا را بیان می‎کند، دو قسمت است: مفاهیم مثبت و ارزشی، شامل اخلاص، اخبات، تقوا، توکل، خوف ‎و رجا، خشوع، تضرع، استکانت، خشیت، شکر، صبر؛ و مفاهیم منفی شامل فسق، فجور، سوء ظن به خدا، بی‎توجهی به مواخذه الهی و ریا می‎شوند که نویسنده به بیان آنها پرداخته است.