۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۴۷: | خط ۴۷: | ||
دیوان [[امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود|امیرخسرو]] دارای ویژگیهای خاص و منحصربهفردی است که در اینجا به خاطر رعایت اختصار تنها از جنبه موسیقیایی مورد بررسی قرار میگیرد. | دیوان [[امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود|امیرخسرو]] دارای ویژگیهای خاص و منحصربهفردی است که در اینجا به خاطر رعایت اختصار تنها از جنبه موسیقیایی مورد بررسی قرار میگیرد. | ||
[[امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود|امیر خسرو]] به سبب برخورداری از ذهن قوی موسیقایی میکوشد که از میان اوزان شعر فارسی، وزنی را که با محتوا و حالت انفعالی شعرش هماهنگی دارد، انتخاب کند. این گزینش آگاهانه نیست؛ یعنی [[امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود|خسرو]] هیچگاه بر آن نبوده است که نخست محتوای شعرش را در نظر آرد و سپس وزنی را که با آن مناسبت مییابد، انتخاب کند. بلکه [[امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود|خسرو]] آن شاعر توانایی است که محتوای شعرش با وزن مناسب آن به وی الهام میشود هرچند که در منظومههای داستانی، شاعر، وزن را متناسب با مضمون انتخاب میکند اما بر روی هم شعر از چشمه فیاض الهام نشئت میگیرد و هنر شاعری [[امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود|خسرو]] نیز در پیوند مضامین شعر با موسیقی کلام وی است.<ref>کیمنش، عباس، ص33</ref> | [[امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود|امیر خسرو]] به سبب برخورداری از ذهن قوی موسیقایی میکوشد که از میان اوزان شعر فارسی، وزنی را که با محتوا و حالت انفعالی شعرش هماهنگی دارد، انتخاب کند. این گزینش آگاهانه نیست؛ یعنی [[امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود|خسرو]] هیچگاه بر آن نبوده است که نخست محتوای شعرش را در نظر آرد و سپس وزنی را که با آن مناسبت مییابد، انتخاب کند. بلکه [[امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود|خسرو]] آن شاعر توانایی است که محتوای شعرش با وزن مناسب آن به وی الهام میشود هرچند که در منظومههای داستانی، شاعر، وزن را متناسب با مضمون انتخاب میکند اما بر روی هم شعر از چشمه فیاض الهام نشئت میگیرد و هنر شاعری [[امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود|خسرو]] نیز در پیوند مضامین شعر با موسیقی کلام وی است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/28782/33 کیمنش، عباس، ص33]</ref> | ||
اوزان خوشآهنگ به کار رفته در دیوان خسرو بازتاب تسلط و تأثیر ذهن موسیقایی اوست. نکته آنکه یکی از ویژگیهای عروض شعر فارسی، اشتمال آن است بر اوزان خاصی به نام اوزان «دوری» یا «متناوب» یا «دوپاره» که در این اوزان هر مصراع از دوپاره تشکیل میگردد که وزن پاره دوم، تکرار پاره اول است. بهعبارتدیگر در وزن «دوری» هر نیم مصراع در حکم یک مصراع است؛ مانند بیتی را که پیشازاین مذکور افتاد و یا بیت زیر در بحر مضارع مثمن مکفوف آخر بـ (مفعول فاعلاتن، مفعول فاعلاتن//مستفعلن فعولن، مستفعلن فعولن). | اوزان خوشآهنگ به کار رفته در دیوان خسرو بازتاب تسلط و تأثیر ذهن موسیقایی اوست. نکته آنکه یکی از ویژگیهای عروض شعر فارسی، اشتمال آن است بر اوزان خاصی به نام اوزان «دوری» یا «متناوب» یا «دوپاره» که در این اوزان هر مصراع از دوپاره تشکیل میگردد که وزن پاره دوم، تکرار پاره اول است. بهعبارتدیگر در وزن «دوری» هر نیم مصراع در حکم یک مصراع است؛ مانند بیتی را که پیشازاین مذکور افتاد و یا بیت زیر در بحر مضارع مثمن مکفوف آخر بـ (مفعول فاعلاتن، مفعول فاعلاتن//مستفعلن فعولن، مستفعلن فعولن). | ||
{{شعر}} | |||
{{ب|'' ما را ز کوی جانان عزم سفر نباشد ''|2='' بیعمر زندگانی کس را به سر نباشد ''}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
که بعد از پاره اول هر مصراع، وقفه یا مکثی صورت میگیرد؛ هرچند که در بسیاری از اوزان غیر دوری نیز این مکث یا وقفه محل ظهور مییابد. | که بعد از پاره اول هر مصراع، وقفه یا مکثی صورت میگیرد؛ هرچند که در بسیاری از اوزان غیر دوری نیز این مکث یا وقفه محل ظهور مییابد. | ||
خط ۵۷: | خط ۶۰: | ||
اوزان دوری از ارکان متناوب تشکیل میشود نه از تکرار یک رکن. بسیاری از اوزان غیردوری نیز متناوب هستند؛ مانند بیت زیر در بحر مجتث مثمن مخبون (مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن): | اوزان دوری از ارکان متناوب تشکیل میشود نه از تکرار یک رکن. بسیاری از اوزان غیردوری نیز متناوب هستند؛ مانند بیت زیر در بحر مجتث مثمن مخبون (مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن): | ||
{{شعر}} | |||
{{ب|'' ز دور نیست میسر نظر به روی تو ما را ''|2='' چه دولتیست-تعالی الله-از قد تو قبا را ''}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
از اوزان دیگری که شعر [[امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود|خسرو]] بدان نمود تازهای یافته است چهار بار مستفعلن است، یعنی بحر رجز مثمن سالم که غزل به مطلع زیر نماینده آن است: | از اوزان دیگری که شعر [[امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود|خسرو]] بدان نمود تازهای یافته است چهار بار مستفعلن است، یعنی بحر رجز مثمن سالم که غزل به مطلع زیر نماینده آن است: | ||
{{شعر}} | |||
{{ب|'' بهر تو خلقی میکشد آخر، من بدنام را ''|2='' بس مینیابم، چون کتم، وه این دل خودکام را ''}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
و نظیر آن است مطالع غزلهای زیر: | و نظیر آن است مطالع غزلهای زیر: | ||
{{شعر}} | |||
{{ب|'' زان غمزه خونخوار جان افکار خوش میآیدم ''|2='' ناخوش بود زخم نهان، زان یار خوش میآیدم''}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
و نیز بحر رمل مثمن مشکول (فعلات فاعلاتن فعلات فاعلاتن) در غزلی به مطلع زیر: | و نیز بحر رمل مثمن مشکول (فعلات فاعلاتن فعلات فاعلاتن) در غزلی به مطلع زیر: | ||
{{شعر}} | |||
{{ب|''صفتیست آب حیوان، ز دهان نوشخندت ''|2='' اثریست جان شیرین، ز لبان همچو قندت''}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
[[امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود|امیر خسرو]] برای غنیتر کردن موسیقی شعر خود، گاه در پایان نیم مصراع نیز قافیه آورده است و این کاری است که همشهری او مولانای بلخ و نیز سعدی شیراز و لسانالغیب و بسیاری دیگر از شعرای بزرگ بدین نمط شعر خود را خوشآهنگتر و دلپذیرتر در جلوه آوردهاند و خسرو نیز به سبب داشتن ذهن قوی موسیقایی حلاوت شعرش را با پیوند کلمات همقافیه در مذاق جان ناقدان سخنشناس، دلنشینتر و جذابتر نموده است. | [[امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود|امیر خسرو]] برای غنیتر کردن موسیقی شعر خود، گاه در پایان نیم مصراع نیز قافیه آورده است و این کاری است که همشهری او مولانای بلخ و نیز سعدی شیراز و لسانالغیب و بسیاری دیگر از شعرای بزرگ بدین نمط شعر خود را خوشآهنگتر و دلپذیرتر در جلوه آوردهاند و خسرو نیز به سبب داشتن ذهن قوی موسیقایی حلاوت شعرش را با پیوند کلمات همقافیه در مذاق جان ناقدان سخنشناس، دلنشینتر و جذابتر نموده است. | ||
خط ۷۵: | خط ۸۷: | ||
ابیات زیر در بحر رجز مثمن سالم (مستفعلن چهار بار) از آن جمله است: | ابیات زیر در بحر رجز مثمن سالم (مستفعلن چهار بار) از آن جمله است: | ||
{{شعر}} | |||
{{ب|''آمد بهار مشک دم، سنبل دمید و لاله هم ''|2='' سبزه به صحرا زد قدم، سرو روان من کجا؟''}} | |||
{{ب|''از گریه ماندم پا به گل، وز دوستان گشتم خجل ''|2=''جان از جهان بگسست دل، جان و جهان من کجا؟''}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
نقش موسیقایی این غزل، افزون بر صنعت تشخصی که در آن است و سایر صنایع ادبی یا قافیه درونی آن از توانایی شاعر در خلق آهنگهای دلنشین خبر میدهد. بهویژه که آهنگ زنگ شتر که در موسیقی ایرانی از اعتباری جالبنظر برخوردار است، بدان جلوهای نوآیین و رنگی تازه داده است. | نقش موسیقایی این غزل، افزون بر صنعت تشخصی که در آن است و سایر صنایع ادبی یا قافیه درونی آن از توانایی شاعر در خلق آهنگهای دلنشین خبر میدهد. بهویژه که آهنگ زنگ شتر که در موسیقی ایرانی از اعتباری جالبنظر برخوردار است، بدان جلوهای نوآیین و رنگی تازه داده است. | ||
خط ۸۳: | خط ۹۷: | ||
خسرو این موسیقی درونی و قافیه میانی را در همین بحر و وزن با صنعت موازنه و سجع در ابیات زیر به چیرگی باز نموده است: | خسرو این موسیقی درونی و قافیه میانی را در همین بحر و وزن با صنعت موازنه و سجع در ابیات زیر به چیرگی باز نموده است: | ||
{{شعر}} | |||
{{ب|''دردی که از جانان بود، راحتفزای جان بود ''|2=''یک درد دیگر آن بود کو وعده درمان دهد''}} | |||
{{ب|''چون بر سرم آن بوالهوس، ناوکزنان راند فرس ''|2=''دل زنده باید آن نفس، تا بوسه بر پیکان زند''<ref>ر.ک: همان</ref>}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
در دیوان خسرو اوزان پرکاربرد شعر فارسی درخششی خاص یافته و رنگی خوش ریخته است که برخی از آن اوزان گواه گفته ماست: | در دیوان خسرو اوزان پرکاربرد شعر فارسی درخششی خاص یافته و رنگی خوش ریخته است که برخی از آن اوزان گواه گفته ماست: | ||
خط ۱۱۳: | خط ۱۲۸: | ||
==منبع مقاله== | ==منبع مقاله== | ||
# مقدمهها و متن کتاب. | # مقدمهها و متن کتاب. | ||
# کیمنش، عباس، امیرخسرو دهلوی و موسیقی دیوان او، مجله حافظ، فروردین و اردیبهشت 1388، شماره 59، درج در پایگاه مجلات تخصصی نور | #[[:noormags:540057|کیمنش، عباس، امیرخسرو دهلوی و موسیقی دیوان او، مجله حافظ، فروردین و اردیبهشت 1388، شماره 59، درج در پایگاه مجلات تخصصی نور]]. | ||
== وابستهها == | == وابستهها == | ||
خط ۱۲۰: | خط ۱۳۵: | ||
[[رده:کتابشناسی]] | [[رده:کتابشناسی]] | ||
[[رده: | [[رده: مرداد(98)]] | ||
[[رده:25 تیر الی 24 مرداد (98)]] | [[رده:25 تیر الی 24 مرداد (98)]] |
ویرایش