۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
العمدة في أصول‌الدين: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
| شابک = | | شابک = | ||
| تعداد جلد =1 | | تعداد جلد =1 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =38970 | ||
| کد پدیدآور =03534 | | کد پدیدآور =03534 | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| خط ۳۸: | خط ۳۸: | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
محقق، مقدمه کتاب را با ستایش خدای متعال و پیامبر اکرم(ص) و خاندان و اصحاب ایشان آغاز میکند. سپس خدا را به خاطر اینکه ابوحنیفه نعمان (متوفی 150ق) را مقتدای شریعت و قائد امت قرار داده و علوم را به دست او میان مسلمین آشکار کرده و در میان مؤمنین نشر داده و احکام شرعی را از اسلاف گرفته و به اخلاف رسانده، شکر میکند. سپس مینویسد: برادران! بدانید که علوم زیادند و عمرها کوتاه. پس بهتر است که عمر در أهم علوم صرف شود و به نفع بردن از اعم بپردازیم. کتاب «العمدة في أصول الدين» دارای اهمیت خاصی است زیرا حجم کوچکی از میراث عظیمی را به نمایش میگذارد که تاکنون چیز زیادی از آن ارائه نشده است؛ و آن میراث عظیم، میراث مکتب ماتریدی در علم کلام است. مکتب ماتریدی از مکاتب بزرگ اهل سنت و جماعت است و پابهپای مکتب اشعری میآید. الا اینکه اوضاع سیاسی و عقیدتی بیشتر با انتشار آرای اشعریان از اهل سنت یار بوده تا ماتریدیان. تا چندی پیش، کتاب شرح عقاید نسفیه نجمالدین ابوحفص عمر بن محمد نسفی (متوفی 537ق) برای طلاب تدریس میشد؛ این کتاب شامل افکار اهل سنت و جماعت بود و به مکتب ماتریدیه یا اشعریان تخصیص نداشت. ازاینرو به نظر محقق آمده که به هدف کشف از میراث این مکتب بر نشر برخی از این تصانیف، اقدام کند. او این کار را حق واجب و فرض لازم بر خود دانسته و سعی کرده با تمام مشغلههایی که داشته و مشکلاتی مانند کمبود قصور ماده این صناعت و... در حد طاقت و وسعش بر این امر بکوشد.<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص3-4</ref> | محقق، مقدمه کتاب را با ستایش خدای متعال و پیامبر اکرم(ص) و خاندان و اصحاب ایشان آغاز میکند. سپس خدا را به خاطر اینکه ابوحنیفه نعمان (متوفی 150ق) را مقتدای شریعت و قائد امت قرار داده و علوم را به دست او میان مسلمین آشکار کرده و در میان مؤمنین نشر داده و احکام شرعی را از اسلاف گرفته و به اخلاف رسانده، شکر میکند. سپس مینویسد: برادران! بدانید که علوم زیادند و عمرها کوتاه. پس بهتر است که عمر در أهم علوم صرف شود و به نفع بردن از اعم بپردازیم. کتاب «العمدة في أصول الدين» دارای اهمیت خاصی است زیرا حجم کوچکی از میراث عظیمی را به نمایش میگذارد که تاکنون چیز زیادی از آن ارائه نشده است؛ و آن میراث عظیم، میراث مکتب ماتریدی در علم کلام است. مکتب ماتریدی از مکاتب بزرگ اهل سنت و جماعت است و پابهپای مکتب اشعری میآید. الا اینکه اوضاع سیاسی و عقیدتی بیشتر با انتشار آرای اشعریان از اهل سنت یار بوده تا ماتریدیان. تا چندی پیش، کتاب شرح عقاید نسفیه نجمالدین ابوحفص عمر بن محمد نسفی (متوفی 537ق) برای طلاب تدریس میشد؛ این کتاب شامل افکار اهل سنت و جماعت بود و به مکتب ماتریدیه یا اشعریان تخصیص نداشت. ازاینرو به نظر محقق آمده که به هدف کشف از میراث این مکتب بر نشر برخی از این تصانیف، اقدام کند. او این کار را حق واجب و فرض لازم بر خود دانسته و سعی کرده با تمام مشغلههایی که داشته و مشکلاتی مانند کمبود قصور ماده این صناعت و... در حد طاقت و وسعش بر این امر بکوشد.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38970/1/3 ر.ک: مقدمه محقق، ص3-4]</ref> | ||
العمدة في أصول الدين، کتابی است در توحید یا اصول دین یا علم کلام و در کل، ردی است بر معتزله و ارائهای است از مذهب اهل سنت و جماعت. در خطبه کتاب چنین آمده است: «جمعت في هذا المختصر عمدة عقائد أهل السنّة و الجماعة قدساللهارواحهم اجابة للسائلین و صونا لهم من عقائد المبطلين»؛ یعنی در این مختصر، عمده عقاید اهل سنت و جماعت را جمع کردهام تا پاسخی بر سؤالات پرسشگران باشد و عقایدشان از دست باطلگرایان، در امان باشد. وی سپس در اعتماد بر شرح عمده مینویسد: «لما رأیت المهم مائلة الی العمدة التی صنفتها فی بیان عقیدة اهل السنة و الجماعة و هی و إن کانت مشحونة بالروایات غیر خالیة عن الذّرایات، فهی مفتقرة الی شرح موضح للمشکلات مبین للمعضلات، أردت أن أجمع کتابا فیه شرح مسائلها و بسط دلائلها بتوفیق خالق العباد مسمّی بالاعتماد فی الاعتقاد و الله کافی من توکّل علیه و معین من فوّض اموره الیه و هو حسبی و نعم المعین». ظاهراً شیوه [[نسفی، عبدالله بن احمد|نسفی]] در «العمدة» بعد از وی، در سایر کتابهای کلامی حنفی و شافعی یا ماتریدی و اشعری، رواج پیدا کرده است. این روش را میتوان در شش مورد زیر خلاصه کرد: | العمدة في أصول الدين، کتابی است در توحید یا اصول دین یا علم کلام و در کل، ردی است بر معتزله و ارائهای است از مذهب اهل سنت و جماعت. در خطبه کتاب چنین آمده است: «جمعت في هذا المختصر عمدة عقائد أهل السنّة و الجماعة قدساللهارواحهم اجابة للسائلین و صونا لهم من عقائد المبطلين»؛ یعنی در این مختصر، عمده عقاید اهل سنت و جماعت را جمع کردهام تا پاسخی بر سؤالات پرسشگران باشد و عقایدشان از دست باطلگرایان، در امان باشد. وی سپس در اعتماد بر شرح عمده مینویسد: «لما رأیت المهم مائلة الی العمدة التی صنفتها فی بیان عقیدة اهل السنة و الجماعة و هی و إن کانت مشحونة بالروایات غیر خالیة عن الذّرایات، فهی مفتقرة الی شرح موضح للمشکلات مبین للمعضلات، أردت أن أجمع کتابا فیه شرح مسائلها و بسط دلائلها بتوفیق خالق العباد مسمّی بالاعتماد فی الاعتقاد و الله کافی من توکّل علیه و معین من فوّض اموره الیه و هو حسبی و نعم المعین». ظاهراً شیوه [[نسفی، عبدالله بن احمد|نسفی]] در «العمدة» بعد از وی، در سایر کتابهای کلامی حنفی و شافعی یا ماتریدی و اشعری، رواج پیدا کرده است. این روش را میتوان در شش مورد زیر خلاصه کرد: | ||
| خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
# باب امامت در رد بر شیعیان که قائل به نص هستند و اثبات خلافت خلفای سهگانه و امیرالمؤمنین علی(ع). | # باب امامت در رد بر شیعیان که قائل به نص هستند و اثبات خلافت خلفای سهگانه و امیرالمؤمنین علی(ع). | ||
این ترتیبی که در کتاب «العمدة» شاهدیم و شیوه ارائه مطالب آن، پیشازاین کتاب، پیش معتزلیان و اشعریان، مرسوم نبوده است.<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص60-61</ref> | این ترتیبی که در کتاب «العمدة» شاهدیم و شیوه ارائه مطالب آن، پیشازاین کتاب، پیش معتزلیان و اشعریان، مرسوم نبوده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38970/1/60 ر.ک: مقدمه محقق، ص60-61]</ref> | ||
از اهم فصول «العمدة» فصلهای اولیه کتاب است که طریقه شناخت دینی اعم از حسی و خبری و عقلی را تبیین میکند. در واقع این فصول از فلسفه گرفته شده است. | از اهم فصول «العمدة» فصلهای اولیه کتاب است که طریقه شناخت دینی اعم از حسی و خبری و عقلی را تبیین میکند. در واقع این فصول از فلسفه گرفته شده است. | ||
| خط ۵۴: | خط ۵۴: | ||
طریقه [[نسفی، عبدالله بن احمد|نسفی]] در اثبات وجود الله تعالی، همان طریقه کلامی است که بعدها به علم توحید نامیده شد. در این شیوه گفته میشود: عالم با اعیان و اعراضش حادث است و هر حادثی را مُحدِثی لازم و محدث عالَم، الله تعالی است. این امر مقتضی دخول در تفصیلات فلسفی در حاشیه تعریف این علم و چیستی اعراض و پرسش از اینکه آیا جسم از ماده و صورت تشکیل شده (قول ارسطو) یا از ذرات (ذره جزء لا یتجزی باشد یا فقط جزء باشد یا جوهر فرد یا تنها، جوهر) و... است. علمای کلام که [[نسفی، عبدالله بن احمد|نسفی]] هم داخل در آنان است مذهب ذری را بنیاد نهادند و از آن دفاع کردند تا از وقوع در اعتقاد فلاسفه مبتنی بر قِدَم ماده، اجتناب کنند. [[نسفی، عبدالله بن احمد|نسفی]] علاوه بر باطل دانستن قول فلاسفه، سخنان مجوس و ثنویه که قائل به دو اصل نور و ظلمت هستند را هم باطل میداند. | طریقه [[نسفی، عبدالله بن احمد|نسفی]] در اثبات وجود الله تعالی، همان طریقه کلامی است که بعدها به علم توحید نامیده شد. در این شیوه گفته میشود: عالم با اعیان و اعراضش حادث است و هر حادثی را مُحدِثی لازم و محدث عالَم، الله تعالی است. این امر مقتضی دخول در تفصیلات فلسفی در حاشیه تعریف این علم و چیستی اعراض و پرسش از اینکه آیا جسم از ماده و صورت تشکیل شده (قول ارسطو) یا از ذرات (ذره جزء لا یتجزی باشد یا فقط جزء باشد یا جوهر فرد یا تنها، جوهر) و... است. علمای کلام که [[نسفی، عبدالله بن احمد|نسفی]] هم داخل در آنان است مذهب ذری را بنیاد نهادند و از آن دفاع کردند تا از وقوع در اعتقاد فلاسفه مبتنی بر قِدَم ماده، اجتناب کنند. [[نسفی، عبدالله بن احمد|نسفی]] علاوه بر باطل دانستن قول فلاسفه، سخنان مجوس و ثنویه که قائل به دو اصل نور و ظلمت هستند را هم باطل میداند. | ||
وی از برخی از معتزله که در ادیان غیر اسلامی نوشتهاند، مثل کعبی استفاده کرده است که البته کتابهای آنان مفقود است وی از قاضی عبدالجبار در جزء پنجم از کتاب «المغنی» که اختصاص به ادیان غیر اسلامی دارد، نیز بهره برده است؛ قاضی نیز از مؤلفان پیشین استفاده کرده است.<ref>ر.ک: همان، ص61</ref> | وی از برخی از معتزله که در ادیان غیر اسلامی نوشتهاند، مثل کعبی استفاده کرده است که البته کتابهای آنان مفقود است وی از قاضی عبدالجبار در جزء پنجم از کتاب «المغنی» که اختصاص به ادیان غیر اسلامی دارد، نیز بهره برده است؛ قاضی نیز از مؤلفان پیشین استفاده کرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38970/1/61 ر.ک: همان، ص61]</ref> | ||
نسفی پسازآن، فصلی طولانی در اثبات نبوت و رسالت نوشته که از فصول شیرین مطالب کتاب است. وی منکرین رسالت را رد کرده و ادله بر صحت رسالت رسول را تبیین کرده است. وی در این راستا، نه تنها بر سمنیه و براهمه و دیگران که قائل به استقلال عقل از نیاز به ارسال رسل هستند حمله کرده بلکه به صوفیان که متصف به انحلال هستند نیز هجمه میبرد و به جهت صون عقیده، به تطهیر بلاد مسلمانان از آنان فرا میخواند. | نسفی پسازآن، فصلی طولانی در اثبات نبوت و رسالت نوشته که از فصول شیرین مطالب کتاب است. وی منکرین رسالت را رد کرده و ادله بر صحت رسالت رسول را تبیین کرده است. وی در این راستا، نه تنها بر سمنیه و براهمه و دیگران که قائل به استقلال عقل از نیاز به ارسال رسل هستند حمله کرده بلکه به صوفیان که متصف به انحلال هستند نیز هجمه میبرد و به جهت صون عقیده، به تطهیر بلاد مسلمانان از آنان فرا میخواند. | ||
| خط ۶۰: | خط ۶۰: | ||
نسفی از افعال بندگان و تعدیل و تجویز و استطاعت و آنچه به افعال بندگان مربوط است نیز سخن گفته و از تولد و آجال و ارزاق که آیا فعل عبد است یا به امر الله تعالی است نیز مطالبی بیان نموده است. وی در ادامه قصد دارد قول معتزله را با کلام رسا ابطال نماید. در همه این موارد مناقشه مستفیضه آرای معتزله و همچنین اشعری را شاهدیم. | نسفی از افعال بندگان و تعدیل و تجویز و استطاعت و آنچه به افعال بندگان مربوط است نیز سخن گفته و از تولد و آجال و ارزاق که آیا فعل عبد است یا به امر الله تعالی است نیز مطالبی بیان نموده است. وی در ادامه قصد دارد قول معتزله را با کلام رسا ابطال نماید. در همه این موارد مناقشه مستفیضه آرای معتزله و همچنین اشعری را شاهدیم. | ||
فصول آخر کتاب، درباره امامت نگاشته شده، [[نسفی، عبدالله بن احمد|نسفی]] آن را بهعنوان ردیه بر قائلین به نص (شیعیان) و قائلین به مذهب فوضوی که نیازی به امام نمیبینند، نوشته است.<ref>ر.ک: همان، ص62</ref> | فصول آخر کتاب، درباره امامت نگاشته شده، [[نسفی، عبدالله بن احمد|نسفی]] آن را بهعنوان ردیه بر قائلین به نص (شیعیان) و قائلین به مذهب فوضوی که نیازی به امام نمیبینند، نوشته است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38970/1/62 ر.ک: همان، ص62]</ref> | ||
میتوان گفت: کتاب «العمدة في أصول الدين» آینه مختصر کتاب «[[تبصرة الأدلة في أصول‌الدين علی طريقة الإمام أبي‌منصور الماتريدي|تبصرة الأدلة]]» [[نسفي، ميمون بن محمد|ابومعین نسفی]] است. بلکه تبصره را میتوان فهرست مفصل این کتاب شمرد. در این اثر، همان ترتیب ارائه مباحث بلکه همان ترتیب ابواب و فصولی را شاهدیم که در «التبصرة» شاهدیم. بااینحال، ایجاز این اثر، از ارزش آن نمیکاهد و برای کسانی خوب است که نمیخواهند خیلی در مباحث تفصیلی عمیق شوند و منظورشان مرور سریعی از آرای اهل سنت و جماعت، بهویژه ماتریدیان است.<ref>ر.ک: همان</ref> | میتوان گفت: کتاب «العمدة في أصول الدين» آینه مختصر کتاب «[[تبصرة الأدلة في أصول‌الدين علی طريقة الإمام أبي‌منصور الماتريدي|تبصرة الأدلة]]» [[نسفي، ميمون بن محمد|ابومعین نسفی]] است. بلکه تبصره را میتوان فهرست مفصل این کتاب شمرد. در این اثر، همان ترتیب ارائه مباحث بلکه همان ترتیب ابواب و فصولی را شاهدیم که در «التبصرة» شاهدیم. بااینحال، ایجاز این اثر، از ارزش آن نمیکاهد و برای کسانی خوب است که نمیخواهند خیلی در مباحث تفصیلی عمیق شوند و منظورشان مرور سریعی از آرای اهل سنت و جماعت، بهویژه ماتریدیان است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38970/1/62 ر.ک: همان]</ref> | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
فهارس فنی کتاب، شامل؛ فهرست آیات قرآنی، احادیث، فرق و دیانات، أعلام، مصطلحات و فهرست مطالب، در انتهای اثر ذکر شده است. پاورقیهای کتاب، علاوه بر ذکر ارجاعات، حاوی مطالب مفیدی در شرح محتوای مطالب است. | فهارس فنی کتاب، شامل؛ فهرست آیات قرآنی، احادیث، فرق و دیانات، أعلام، مصطلحات و فهرست مطالب، در انتهای اثر ذکر شده است. پاورقیهای کتاب، علاوه بر ذکر ارجاعات، حاوی مطالب مفیدی در شرح محتوای مطالب است. | ||
در تحقیق این اثر به سه نسخه خطی اعتماد شده است؛ نسخه اصل (أ): نسخه کتابخانه مغنیسیا در شهر مغنیسیای ترکیه به شماره (945/1) در بخش علم کلام، نسخه دوم (ب): نسخه خطی موجود در کتابخانه عاطف أفندی در ترکیه به شماره (2214) در بخش علم کلام، سومین نسخه (ج): نسخه خطی کتابخانه فاتح أفندی در ترکیه به شماره (1211) در علم کلام<ref>ر.ک: همان، ص63-64</ref> | در تحقیق این اثر به سه نسخه خطی اعتماد شده است؛ نسخه اصل (أ): نسخه کتابخانه مغنیسیا در شهر مغنیسیای ترکیه به شماره (945/1) در بخش علم کلام، نسخه دوم (ب): نسخه خطی موجود در کتابخانه عاطف أفندی در ترکیه به شماره (2214) در بخش علم کلام، سومین نسخه (ج): نسخه خطی کتابخانه فاتح أفندی در ترکیه به شماره (1211) در علم کلام<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38970/1/63 ر.ک: همان، ص63-64]</ref> | ||
از جمله کارهای محقق در تحقیق کتاب موارد ذیل را میتوان برشمرد: | از جمله کارهای محقق در تحقیق کتاب موارد ذیل را میتوان برشمرد: | ||
# مقابله میان نسخه‌ها و تکمیل متن با توجه به این مقابله و رفع نواقص و وضع موارد افزوده شده در میان کروشه؛ | # مقابله میان نسخه‌ها و تکمیل متن با توجه به این مقابله و رفع نواقص و وضع موارد افزوده شده در میان کروشه؛ | ||
# توثیق نصوص وارد در کتاب که شامل نصوص قرآن کریم، احادیث نبوی(ص)، آثار صحابه و تابعین و اقوال فرق و مذاهب و روایات مختلفه وارده در آنها، به ذکر اسم سوره و شماره آیه، ذکر کتاب حدیثی که روایت در آن آمده، ارجاع قول صحابه و تابعین به کتابهایی مانند شرح معانی الآثار طحاوی و... و ارجاع اقوال فرق و مذاهب به مصادر معتمده و معتبرشان؛ | # توثیق نصوص وارد در کتاب که شامل نصوص قرآن کریم، احادیث نبوی(ص)، آثار صحابه و تابعین و اقوال فرق و مذاهب و روایات مختلفه وارده در آنها، به ذکر اسم سوره و شماره آیه، ذکر کتاب حدیثی که روایت در آن آمده، ارجاع قول صحابه و تابعین به کتابهایی مانند شرح معانی الآثار طحاوی و... و ارجاع اقوال فرق و مذاهب به مصادر معتمده و معتبرشان؛ | ||
# ارائه مقدمه مفصلی بر کتاب که در آن تعریف مصنف، کتاب و روش مؤلف و روش محقق در تحقیق بیان شده است.<ref>ر.ک: همان، ص64-66</ref> | # ارائه مقدمه مفصلی بر کتاب که در آن تعریف مصنف، کتاب و روش مؤلف و روش محقق در تحقیق بیان شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38970/1/64 ر.ک: همان، ص64-66]</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۸۲: | خط ۸۲: | ||
== وابسته‌ها == | == وابسته‌ها == | ||
[[تبصرة الأدلة في أصول‌الدين علی طريقة الإمام أبي‌منصور الماتريدي]] | [[تبصرة الأدلة في أصول‌الدين علی طريقة الإمام أبي‌منصور الماتريدي]] | ||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده: | [[رده: تیر(98)]] | ||
[[رده:25 خرداد الی 24 تیر(98)]] | [[رده:25 خرداد الی 24 تیر(98)]] | ||