الزاهر في معاني كلمات الناس: تفاوت میان نسخه‌ها

| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE02538AUTOMATIONCODE

| کتابخانۀ دیجیتال نور =3545

 

'''الزاهر في معاني كلمات الناس'''، تألیف [[ابن انباری، محمد بن قاسم|ابوبکر محمد بن قاسم بن محمد بن بشار بن انباری]] (متوفی 328ق)، کتابی است که نویسنده در آن، به تبیین معانی کلماتی که مردم در نمازها، دعاها، تسبیحات و دیگر اذکاری که به‎وسیله آنها به خداوند تقرب می‎جویند و از معانی آنها آگاهی ندارند، پرداخته است.

نویسنده انگیزه نگارش کتاب را تبیین معانی عبارات و کلماتی دانسته که مردم در نمازها و دعاها و تسبیحات و تقرب‎های خویش به پروردگار، ناآگاهانه ابراز می‎کنند؛ این‎همه، برای آن است که نمازگزار بداند با چه کلامی به خداوند تقرب می‎جوید و دعاکننده بفهمد چه چیزی را از خدا خواهان است و تسبیح‎کننده واقف گردد که با چه چیزی مولای خود را تعظیم می‎نماید... <ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/3545/1/8 ر.ک: مقدمه مؤلف، ص8]</ref>.

در مقدمه محقق، زندگی‎نامه مفصلی از نویسنده، ارائه گردیده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/3545/1/3 ر.ک: مقدمه محقق، ص3-‎6]</ref>.

مبحث اصلی کتاب را تبیین معانی واژگان مستعمل در اوراد و اذکار و صلوات و تسبیحات روزانه مردم تشکیل می‎دهد که استطرادا، به مباحث صرفی، نحوی، فقهی، حدیثی، تفسیری و تاریخی نیز در آن پرداخته شده است.<ref>جلیلی، رضا، صفحه شش</ref>.

در این کتاب به اختلاف موجود بین علما در معانی این کلمات اشاره گردیده و شواهدی از اشعار نیز بدان افزوده شده است. کلمات و عباراتی که در این کتاب معنا می‎شود، معمولا اصطلاحات و بعضا ضرب‎المثل‎هایی است که مردم به‎ کار می‎برند. مؤلف در بسیاری از موارد، کلماتی از قرآن کریم را که با کلمه مورد نظر از یک ریشه‎اند، یادآور شده است.

هرچند نویسنده کار خود را در این کتاب، شرح کلام جاری بر افواه مردم به هنگام ذکر و دعا و تسبیح معرفی کرده، اما در واقع، او در هر کلام و عبارت، کلمه و یا کلماتی را که دارای معانی متعدد و به اصطلاح ذومعانی هستند، شرح داده و در این امر، به اختلاف موجود بین لغویون در معانی این کلمات، اشاره کرده و ترجمه و شرح کل عبارت را وانهاده و آن را به‎عهده خواننده گذارده است.<ref>ر.ک: همان، ص13</ref>.

بسیار اتفاق می‎افتد که وی در توضیح معانی واژه‎ای، مباحث دیگر را نیز استطرادا بیان می‎دارد؛ تا آنجا که در حین توضیح، بخش عمده‎ای از مطالب را به بحث صرفی و نحوی اختصاص می‎دهد؛ به‎عنوان مثال، در توضیح معانی کلمه حول در عبارت: «لا حول و لا قوة إلا بالله»، قسمت معتنابهی را در باب وجوه ترکیب نحوی این عبارت، ذکر کرده است.<ref>ر.ک: همان</ref>.

شواهد قرآنی در این کتاب، جایگاه ویژه‎ای دارند و شیوه نویسنده بر آن است که اگر واژه مورد بحث در قرآن به کار رفته باشد، حتما متذکر آن می‎شود و آیه و یا آیات مربوط را ذکر می‎کند<ref>همان</ref>.

نویسنده در شرح واژگان، به روایات نیز توجه دارد؛ لذا در این کتاب، روایات نقل‎شده نیز اندک نمی‎باشد<ref>همان</ref>.

مسئله دیگری که به این کتاب، رنگ و جلوه دیگر داده، همانا استفاده از شواهد شعری فراوان است؛ به‎گونه‎ای که می‎توان گفت نیمی از مباحث کتاب، اختصاص به اشعار شعرای عرب، اعم از جاهلی و مخضرمی و اسلامی دارد<ref>همان</ref>.

در حین شرح واژگان، گاه می‎شود که ضرب‎المثل‎های رائج نیز مطرح و معانی آنها، بررسی می‎شود و حتی بعضا علت ضرب آنها نیز ذکر گردیده است.<ref>همان</ref>.

به‎عنوان نمونه، به یک مورد از عبارات و واژگان مطرح‎شده در کتاب، اشاره می‎گردد: «معنای این گفتار مردم در ثنای پروردگار: حسبنا الله و نعم الوكيل» (خدا ما را بس است و نیکو حمایتگری است): معنای حسبنا الله این است که خداوند ما را بس است و به همین معنی است قول خداوند تبارک و تعالی آنجا که می‎فرماید: '''يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَسْبُكَ اللَّهُ وَ مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ''' ﴿الأنفال: 64﴾ (ای پیامبر، خدا و کسانی از مؤمنان که پیرو تواند، تو را بس است) و به همین معنی است قول شاعر که می‎گوید:

'''إذا كانت الهيجاء و أنشقت العصا فحسبک و الضحاك سيف مهند''' (هرگاه جنگ برپا شود و اختلاف واقع گردد، شمشیر هندی برای تو و ضحاک، بس است)<ref>ر.ک: همان، ص19</ref>.

فهرست مطالب در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‎ها، علاوه بر ذکر منابع، به توضیح برخی از کلمات و عبارات متن پرداخته شده است.

# [https://ganj.irandoc.ac.ir/viewer/5993698f83b4a89138e87b9bf7ea6049?sample=1 جلیلی، رضا، «ترجمه و تحلیل یک‎صد عبارت از کتاب الزاهر في معاني كلمات الناس»، پایان‎نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده ادبیات فارسی و زبان‎های خارجی، استاد راهنما: علیرضا منوچهریان، استاد مشاور: سعید واعظ، شهریورماه 1390]