الجامع في الأدوية المفردة: تفاوت میان نسخه‌ها

'''الجامع في الأدوية المفردة'''، مشهورترین و معروفترین اثر [[ابن بیطار، عبدالله بن احمد|عبدالله بن احمد]]، معروف به [[ابن بیطار، عبدالله بن احمد|ابن بیطار]]، بزرگترین دایرةالمعارف داروشناسی باقیمانده از قرون وسطی بشمار می‌رود<ref>ر.ک: کیانی، حسین؛ زارع، منیژه، 1393، ص49</ref>.

این کتاب به اسم‌های دیگری همچون «الجامع لمفردات الأدوية و الأغذية» و «الجامع في الطب» نیز شناخته می‌شود<ref>همان</ref>.

[[ابن بیطار، عبدالله بن احمد|ابن بیطار]] این اثر را به درخواست ملک صالح نجم‌الدین ایوب، پادشاه مصر (حکومت: ۶۰۳-۶۱۵ق) به رشته تحریر درآورده است.<ref>همان</ref>.

در بیان اهمیت کتاب، می‌توان به این نکته اشاره نمود که این اثر، تأثیر فراوانی در داروشناسی مشرق اسلامی و غیر اسلامی داشته است.<ref>ر.ک: همان</ref>.

در این تألیف، به ترتیب حروف الفبا، حدود ۱۴۰۰ دارو و خوراکی ساده گیاهی و معدنی و جانوری با استناد به بیش از ۱۵۰ مأخذ و با استفاده از تجربه‌ها و مشاهده‌های شخصی توصیف شده است.<ref>همان</ref>.

با این روش، دستیابی به نام داروی مورد نظر برای خواننده آسان می‌شود. نویسنده در چینش واژگان کتاب، تنها حروف اول و دوم را مد نظر قرار داده است و ترتیبی در حروف دیگر دیده نمی‌شود<ref>ر.ک: کیانی، حسین؛ زارع، منیژه، 1393، ص50</ref>.

نویسنده معمولا در همان آغاز معرفی دارو، اصالت زبانی واژه و معنای آن را بیان می‎کند. روش معمول وی در این قسمت، استفاده از جملههای اسمیه با خبر مفرد بوده است. وی همچنین در بسیاری از موارد، به بیان علت نامگذاری داروها می‎پردازد. روش غالب وی در این قسمت، استفاده از «لام تعلیل» میباشد. این لام در زبان عربی، یکی از روشهایی است که برای بیان علت به کار گرفته می‌شود. ابن بیطار معمولاً قبل از لام تعلیل از فعل «سمي» (نامیده شده) و مشتقات آن استفاده می‎کند<ref>ر.ک: همان</ref>.

نویسنده در این قسمت به بیان منطقه جغرافیایی رویش گیاه می‎پردازد؛ وی برای بیان مکان رویش گیاه، اغلب از حرف جر «باء» در معنای ظرفیه و همچنین حرف جر «في» استفاده می‎کند؛ هر دوی این حروف در زبان عربی برای زمان و یا مکان کاربرد دارد. نویسنده همچنین برای بیان مکان رویش، معمولاً از جمع مکسر و برای بیان ویژگی این مکانها از صفت مفرد مؤنث استفاده می‎کند؛ زیرا در دستور زبان عربی برای واژگان غیر عاقلی که جمع بسته شده‌اند، صفت مفرد مؤنث آورده می‌شود<ref>ر.ک: همان، ص51-52</ref>.

مجرور) است.<ref>ر.ک: همان، ص52</ref>.

# استفاده از رنگها: بیان دقیق رنگ گیاه، یکی از جزئیاتی است که باعث مجسم شدن تصویر گیاه در ذهن خواننده می‌شود. این توصیف‌ها به‌قدری دقیق است که نویسنده گاهی به‌تفکیک به بیان رنگ اجزای مختلف گیاه از قبیل برگ، گل، شاخه، ریشه و... می‎پردازد؛ نویسنده همچون دانشمندان پیشین خود، از ترکیب «مائل إلی» و مشتقات آن برای بیان رنگ گیاه بهره می‌گیرد<ref>ر.ک: همان</ref>.

# کاربرد حرف عطف «و» در سطح وسیع: نویسنده برای روشن شدن مطلب، توضیحات زیادی را ارائه داده و بیشتر جملات خود را با حرف عطف «و» به هم پیوند می‌دهد<ref>ر.ک: همان</ref>.

# استفاده از خبر مقدم «له»: کاربرد «له» در زبان عربی یکی از شیوه‌های رایج برای بیان گونههایی از تقسیم‌بندی میباشد. در این کتاب نویسنده در سطح وسیعی از «له» برای بیان شرح و توصیف جزءبه‌جزء گیاه از قبیل برگ و میوه و دانه و ریشه و ساقه و... استفاده می‎کند. این کاربرد به‌گونه‌ای است که خواننده میتواند برای فهم قسمتهای گوناگون قبل از هر «له» در ذهن خود علامتی به معنای اتمام گذاشته و با این روش به تقسیمبندی نویسنده دست یابد<ref>ر.ک: همان، ص53</ref>.

# استفاده فراوان از ترکیبهای وصفی (مفرد/ جمله): در زبان عربی صفت در دو شکل به کار گرفته می‌شود: یا یک کلمه است (مفرد) یا یک جمله کامل است (جمله). گاهی مواقع بعد از اسم نکره، شبه جمله می‎آید که در حکم صفت جمله است. شبه جمله گاهی به‌صورت جار و مجرور و گاهی به‌صورت ظرف به کار میرود. در این کتاب به دلیل اقتضای حال که توصیف دقیق شکل گیاه است، از همه انواع صفت استفاده شده است.<ref>ر.ک: همان</ref>.

# بیان انواع گوناگون گیاه: نویسنده در این روش ابتدا تعداد گونه‌های گیاه را بیان می‎کند و سپس یکی‌یکی آنها را شرح میدهد. این روش از نوع تکرار کلماتی که در ابتدای کلام آمده به‌خوبی مشخص می‌شود<ref>ر.ک: همان</ref>.

# استفاده فراوان از اسلوب تشبیه<ref>ر.ک: همان، ص54</ref>.

# کاربرد فراوان مفعول مطلق برای تأکید فعل یا بیان نوع فعل یا تعداد فعل<ref>ر.ک: همان، ص55-56</ref>.

# میزان مصرفی دارو: در این قسمت نویسنده به‌صورت دقیق ذکر می‌کند که هر دارو باید تا چند روز و هر روز به چه میزان مصرف شود<ref>همان، ص57</ref>.

نویسنده در موارد فراوانی به بیان خطاهای برخی از افراد درباره گیاهان و یا روش استفاده از آنها می‎پردازد و با بیان علت، آنها را رد و یا تصحیح می‎کند<ref>همان</ref>.

نقل قولها در کتاب ابن بیطار بسیار فراوان است. نویسنده کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی» چنین بیان میدارد که: «یکی از فواید این کتاب معرفی تألیفاتی است که [[ابن بیطار، عبدالله بن احمد|ابن بیطار]] مطالبی از آنها نقل کرده است؛ مثلاًآثار شریف ادریسی، ماسرجویه، مسیح (عیسی) بن حکم، ابن ماسه، اسحاق بن عمران و حامد بن سمجون که گویا اصل آن‌ها از بین رفته است. از حدود ۱۵۰ مؤلفی که [[ابن بیطار، عبدالله بن احمد|ابن بیطار]] نام برده، کمابیش بیست تن یونانی و بقیه عرب، عرب - اسپانیایی، ایرانی، سریانی، کلدانی، هندی و جز آن هستند. تأمل در این نقل قولها نشان می‌دهد [[ابن بیطار، عبدالله بن احمد|ابن بیطار]] درعین‌حال که با دقتی بالا سعی در رعایت امانت داشته و تمام مطالبی که از دیگران است را با ذکر منبع بیان می‎کند، بااینحال تمام نقلها غیر مستقیم است؛ زیرا سبک کلی حاکم بر کتاب در نقل قولها نیز ثابت است و تغییر نمی‎کند<ref>همان</ref>.

#[[:noormags:10838390|کیانی، حسین؛ زارع، منیژه، «بررسی شیوه‌ی بیان و سبک نوشتاری کتاب «الجامع في الأدوية المفردة»»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: طب سنتی اسلام و ایران، شماره 1 علمی - پژوهشی، بهار 1393، سال پنجم (14 صفحه، از 47 تا 60)]].