التفسير و المفسرون (محمد ماردینی): تفاوت میان نسخه‌ها

| کتابخانۀ دیجیتال نور =  

ایشان در تعریف علم تفسیر می‌گوید: تفسیر علمی است که به‌وسیله آن فهم قرآن کریم به دست می‌آید و به‌وسیله آن احکام و پندهای موجود در قرآن استخراج می‌شود. این علم از علوم زیادی چون: علم لغت، نحو، صرف، علم بیان، اصول فقه، اسباب نزول و... کمک می‌گیرد. یا اینکه می‌توان علم تفسیر را این‌گونه تعریف کرد که آن علمی است که از احوال قرآن کریم از جهت دلالتش بر مراد خداوند، به میزان توان بشری بحث می‌کند<ref>ر.ک: متن کتاب، ص11-12</ref>.

ایشان در مبحث دوم، در مورد تأویل سخن می‌گوید. در ابتدا معنای اصطلاحی تأویل این‌گونه بیان می‌کند: برگرداندن لفظ از معنای ظاهری و منطوق آن به یک معنای مرجوح به خاطر وجود یک دلیل که گمان اغلب به آن می‌رود. سپس به اختلاف بین متکلمین و اصولیین در مورد تأویل اشاره می‌کند و منشأ این اختلاف را ظهور فلسفه یونانی در تفکر اسلامی معرفی می‌کند<ref>ر.ک: همان، ص14-16</ref>.

# تفسیر بیان معانی مستفاد از وضع عبارت است اما تأویل بیان معانی مستفاد از طریق اشاره است.<ref>ر.ک: همان، ص18-19</ref>.

# محدود کردن معنای مطلوب به آنچه توضیح و تفسیرش مابعدش می‌آید؛ مانند «الصَّمَدُ» در آیه شریفه «اللَّهُ الصَّمَدُ» یعنی همان «لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ*وَ لَمْ يَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ» (توحید: 3-4) است.<ref>ر.ک: همان، ص21-23</ref>.

مؤلف در مبحث پنجم پیرامون شرافت و جایگاه علم تفسیر قرآن کریم مطالبی را بیان می‌کند، از جمله اینکه منظور از حکمت در آیه شریفه: «يُؤْتِي الْحِکْمَةَ مَنْ يَشَاءُ وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً کَثِيراً وَ مَا يَذَّکَّرُ إِلاَّ أُولُوا الْأَلْبَابِ‌ (بقره: 269)، [خدا] به هر كس كه بخواهد حكمت می‌بخشد و به هر كس حكمت داده شود، به‌یقین، خيرى فراوان داده شده است؛ و جز خردمندان، كسى پند نمی‌‏گيرد». شناخت ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه، مقدم و مؤخر، حلال و حرام در قرآن و امثال آن است.<ref>ر.ک: همان، ص27-28</ref>.

# اعجاز قرآن کریم برای اثبات حقانیت رسالت نبی اکرم(ص)<ref>ر.ک: همان، ص29-32</ref>.

مبحث هفتم پیرامون فضیلت و شرافت علم تفسیر است؛‌ قطعاً عمل به تعالیم قرآن کریم ممکن نیست الا بعد از فهم دقیق قرآن کریم و تدبر در آن و این امر محقق نمی‌شود جز به طریق کشف و بیان آنچه دلالت می‌کند بر الفاظ قرآن کریم از طریق تفسیر قرآن<ref>ر.ک: همان، ص33-35</ref>.

مؤلف فصل دوم کتاب خویش را به تبیین انواع مکاتب تفسیری قدیم و جدید اختصاص داده است. اولین از مشهورترین نوع تفاسیر، تفسیر مأثور است و آن تفسیر آیات مجمل قرآن کریم به‌وسیله آیات مفصل و مبین آن است و این همان نوع تفسیری است که از سنت نبی اکرم(ص) برداشت شده است. نویسنده در ادامه این بخش به بحث از جایگاه تفسیر مأثور، اسباب ورود دسیسه و تحریف در کتب تفسیری، طبقات مفسرین، اسباب ضعف تفسیر مأثور و مشهور‌ترین کتب تفسیر مأثور می‌پردازد<ref>ر.ک: همان، ص45-74</ref>.

مبحث دوم از این فصل پیرامون تفسیر به رأی جایز است که به عبارتی دیگر از آن به نقد تحلیلی تعبیر شده است. در تعریف این نوع از تفسیر آمده است که آن تفسیر به‌وسیله اجتهاد است پس از شناخت وافی مفسر از کلام و الفاظ عرب و وجوه دلالت آن‌ها، همچنین آگاهی دقیق بر اسباب نزول آیات، ناسخ و منسوخ و...؛ سپس در ادامه به نظرات مختلف علما در مورد این نوع تفسیر اشاره می‌کند؛ همچنین به علومی که مفسر برای تفسیر قرآن به آن احتیاج دارد و شروط مفسر و آداب تفسیر اشاره می‌کند؛ و در پایان مشهورترین کتب تفسیر به رأی را برمی‌شمرد.<ref>ر.ک: همان، ص75-97</ref>.

مبحث سوم از این فصل پیرامون تفسیر به رأی منحرف است که به‌واسطه غلو و بدعت بعضی از طوایف مسلمین به وجود آمده است. مؤلف در این بخش با عداوت ناشی از تعصب کور و جاهلانه به ناحق برای این نوع تفسیر مذموم مثال به تفاسیر شیعی زده که این امر نشان از عدم دقت علمی و کم‌عمق بودن معلومات او دارد<ref>ر.ک: همان، ص98-109</ref>.

# متوسل شدن به برگرداندن ظواهر قرآن آنجایی که مخالفت با اصولشان دارد<ref>ر.ک: همان، ص110-114</ref>.

در بخش بعدی، مؤلف در مورد تفکر متصوفه در تفسیر قرآن کریم سخن به میان آورده؛ ابتدا تعریفی از اصل تصوف ارائه می‌کند و آن را تقسیم به دو قسم اساسی تصوف نظری و عملی می‌کند که تفسیر قرآن با هر یک این دو قسم معنا و محتوای خاص پیدا می‌کند یعنی: تفسیر صوفی نظری و تفسیر صوفی عملی و سپس به ذکر ویژگی‌های هر یک از آن‌ها می‌پردازد و نمونه‌هایی از کتب این دو نوع تفسیر را ذکر می‌کند<ref>ر.ک: همان، ص115-120</ref>.

مکتب تفسیری بعدی از انواع مکاتب، تفسیر فقهی است که اهتمام این نوع تفسیر به استفاده از آیات قرآن کریم برای استخراج احکام شرعی و مسائل فقهی است؛ سپس مؤلف سیر تطور و نمونه‌هایی از این نوع تفسیر را ذکر می‌کند<ref>ر.ک: همان، ص124-128</ref>.

نگارنده در مبحث هشتم از این فصل به تشریح تفسیر علمی عهد قدیم و جدید می‌پردازد و تفسیر علمی را نوع بی‌نقصی از تفسیر معنا می‌کند که در آن از اسلوب علمی دقیقی بهره برده شده و از اصطلاحات علمی قرآن کریم در به وجود آمدن آن بهره گرفته‌شده است، در ادامه به ذکر آراء و انظار مختلف و کتب تفسیری قدیم و جدید این نوع تفسیر می‌پردازد<ref>ر.ک: همان، ص129-141</ref>.

درنهایت مؤلف در مورد تفسیر معاصر سخن به میان آورده، ابتدا به تعریف و ذکر انواع این تفسیر پرداخته، سپس مشهورترین کتب در این موضوع را ذکر می‌کند<ref>ر.ک: همان، ص142-171</ref>.