ناسخ التواريخ، حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات‌الله‌علیه: تفاوت میان نسخه‌ها

جلد سوم از کتاب دوم، مشتمل است بر پنج کتاب: کتاب جمل؛ کتاب صفین؛ کتاب خوارج؛ کتاب شهادت؛ کتاب اصحاب و کلمات قصار و احوال سلاطین این جهان و اعیان و معاصرین ایشان از هر طبقه و طایفه<ref>ر.ک: متن کتاب، ج1، ص9</ref>. در ابتدای آن نیز دیباچه‎ای به قلم فرزند مؤلف، میرزا هدایت‎الله نگاشته شده است.

دیباچه کتاب، دارای متنی ادبی به زبان قدیم است و برای خواننده قدری سنگین به نظر می‎رسد. بخش اعظم از این متن در وصف ناصرالدین‎ شاه قلم‎فرسایی شده است. در بخشی از آن در وصف ناصرالدین‎ شاه چنین می‎خوانیم: «... که تا مهر را شرف، بدر را کلف، اختر را تأثیر، قمر را تدویر، گردون را اوج، جیحون را موج است، گردونش بلند پیشگاه خورشیدش کیانی، کلاه مریخش لشکر را دیده‎بان، بهرامش کشور را نگهبان..<ref>ر.ک: دیباچه، ج1، ص2-8</ref>.

کتاب از خلافت [[امام على(ع)|حضرت علی(ع)]] آغاز می‎شود و نویسنده در این‎باره می‎گوید: «از این پیش در کتاب عثمان بن عفان به شرحی تمام، تقریر یافت که مردم مهاجر و انصار و جماعت مصریان انبوه شدند و هم‎گروه عثمان را حصار دادند و او را عرضه دمار داشتند. پس از قتل عثمان مردم را امامی و خلیفتی می‎بایست؛ لاجرم مهاجر و انصار در مسجد رسول خدای انجمن شدند تا بدانند این کار بر کدام کس فرو می‎آید...»<ref>متن کتاب، ج1، ص10</ref>.

بخش اول با عنوان کتاب جمل(ع) آغاز می‎شود. نویسنده بعد از چگونگی به خلافت رسیدن آن حضرت، به شرح آن جنگ می‎پردازد. در این میان از ناکثین بیعت<ref>ر.ک: همان، ص55</ref> و وقایعی که منجر به این جنگ شده سخن به میان می‎آورد و درنهایت به شرح آن جنگ و مکان آن، تعداد کشتگان<ref>ر.ک: همان، ص179</ref>، ورود آن حضرت به بصره<ref>ر.ک: همان، ص180</ref> و مدت اقامتش در آن شهر<ref>ر.ک: همان، ص192</ref>، کلام و سخن آن حضرت با برخی از بزرگان شهر همچون حسن بصری<ref>ر.ک: همان، ص194</ref>، احنف بن قیس<ref>ر.ک: همان، ص195</ref> و... می‎پردازد.

بخش دوم به جنگ صفین اختصاص یافته است. این بخش با سخن عمار یاسر با [[امام على(ع)|امام علی(ع)]] آغاز شده است. سپس از حرکت [[امام على(ع)|امیرالمؤمنین(ع)]] به سمت کوفه و هم‎کلام شدن او با برخی از اهالی آنجا سخن به میان آمده است. در این برهه از زمان بین [[امام على(ع)|امام علی]] و دیگران مکاتبات فراوان و اتفاقات بسیاری واقع ‎شده که نویسنده به آن‎ها اشاره نموده است. در بین این مطالب، نویسنده به سخنان ابن ابی‎الحدید معتزلی درباره مکاتیب [[امام على(ع)|امام علی]] با معاویه اشاره نموده است<ref>ر.ک: همان، ص 371-372</ref>.

کتاب خوارج عنوان بعدی این مجموعه است که با نامه [[امام على(ع)|امام علی(ع)]] به عمال و کارگزاران خود در موضوع جنگ و صلح صفین آغاز شده است<ref>ر.ک: همان، ج3، ص170</ref>. نویسنده بعد از ذکر پاره‎ای از وقایع آن زمان، به شهادت محمد بن ابوبکر<ref>ر.ک: همان، ص298</ref> و شهادت مالک اشتر نخعی<ref>ر.ک: همان، ص294</ref> اشاره می‎کند و در ضمن آن به شرح زندگی‎ا‎شان نیز می‎پردازد.

ذکر نسب و نژاد معاویه و داستانی از سلطنت عبدالملک بن مروان، از مطالب پایانی این جلد از کتاب است<ref>ر.ک: همان، ص388</ref>.