۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
پژوهشی در روایات تفسیری امام باقر و امام صادق علیهما‌السلام: تفاوت میان نسخه‌ها
پژوهشی در روایات تفسیری امام باقر و امام صادق علیهما‌السلام (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۸ ژانویهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۱۳:۲۴
، ۸ ژانویهٔ ۲۰۱۹بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'نويسنده' به 'نویسنده') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۲: | خط ۳۲: | ||
===انگیزه نگارش=== | ===انگیزه نگارش=== | ||
او در مقدمه انگیزه خود برای نگارش این کتاب را چنین شرح می‌دهد: بر اساس حدیث شریف ثقلین -که میان تمامی مسلمانان متواتر است- قرآن و عترت(ع) تا ورود به حوض از یکدیگر جدا نخواهند شد؛ بنابراین بر ماست که به این دو رشته ناگسستنی درآویزیم و از سرچشمه زلالشان سیراب گردیم. با این انگیزه و با یاری خداوند بر آن شدم بخشی از آموزه‌های تفسیری آن گنجینه‌های وحی الهی را مورد بررسی قرار دهم. با توجه به آن‌که در زمینه روایات تفسیری دوران پیامبر اکرم(ص)، [[امام على(ع)|علی(ع)]]، صحابه، تابعین، [[امام حسن عسکری(ع)|امام عسکری(ع)]] و کتب تفسیری بعدازآن بزرگواران پژوهش‌هایی انجام گرفته است لکن در این میان حلقه مفقوده‌ای وجود دارد که به یکی از مهم‌ترین فرازهای تاریخ تشیع یعنی دوران باقرین(ع) مربوط است. پس تلاش خود را در راه پژوهش درباره روایات تفسیری آن دو پیشوای والامقام به کار میگیرم و کتاب خود را به بررسی کلامشان اختصاص می‌دهم<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، ص22-23</ref>. | او در مقدمه انگیزه خود برای نگارش این کتاب را چنین شرح می‌دهد: بر اساس حدیث شریف ثقلین -که میان تمامی مسلمانان متواتر است- قرآن و عترت(ع) تا ورود به حوض از یکدیگر جدا نخواهند شد؛ بنابراین بر ماست که به این دو رشته ناگسستنی درآویزیم و از سرچشمه زلالشان سیراب گردیم. با این انگیزه و با یاری خداوند بر آن شدم بخشی از آموزه‌های تفسیری آن گنجینه‌های وحی الهی را مورد بررسی قرار دهم. با توجه به آن‌که در زمینه روایات تفسیری دوران پیامبر اکرم(ص)، [[امام على(ع)|علی(ع)]]، صحابه، تابعین، [[امام حسن عسکری(ع)|امام عسکری(ع)]] و کتب تفسیری بعدازآن بزرگواران پژوهش‌هایی انجام گرفته است لکن در این میان حلقه مفقوده‌ای وجود دارد که به یکی از مهم‌ترین فرازهای تاریخ تشیع یعنی دوران باقرین(ع) مربوط است. پس تلاش خود را در راه پژوهش درباره روایات تفسیری آن دو پیشوای والامقام به کار میگیرم و کتاب خود را به بررسی کلامشان اختصاص می‌دهم<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21847/1/22 ر.ک: مقدمه کتاب، ص22-23]</ref>. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب دارای اهدائیه، سخن مرکز تحقیقات قرآن کریم المهدی، چکیده، تقدیریه، مقدمه و محتوای مطالب در چهار فصل است. نویسنده در نگارش این کتاب از 66 اثر از منابع شیعه و سنی به زبان فارسی و عربی بهره برده که برخی از آن‌ها عبارتند از: [[الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد|الإرشاد]] [[مفید، محمد بن محمد|شیخ مفید]]، [[الإتقان في علوم القرآن]] [[سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر|سیوطی]]، [[البرهان في علوم القرآن]] زرکشی، [[الكافي (ط. الاسلاميه)|الکافي]] [[کلینی، محمد بن یعقوب|کلینی]]، [[بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام|بحارالأنوار]]، تفسیرهای [[تفسير الصافي|صافی]]، [[الميزان في تفسير القرآن|المیزان]]، [[مجمع البيان في تفسير القرآن|مجمع‌البیان]] [[طبرسی، فضل بن حسن|طبرسی]]، [[الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل في وجوه التأويل|کشاف]] [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشری]]، [[جامع البيان في تفسير القرآن (تفسير الطبري)|جامع‌البیان]] [[طبری، محمد بن جریر|طبری]]، [[روح المعاني في تفسير القرآن العظيم و السبع المثاني|روح المعانی]] [[آلوسی، محمود بن عبدالله|آلوسی]] و... و [[التفسير و المفسرون في ثوبه القشيب|التفسیر و المفسرون في ثوبة القشيب]] و [[التمهيد في علوم القرآن (معرفت، محمدهادی)|التمهيد في علوم القرآن]] [[معرفت، محمد هادی|محمدهادی معرفت]]، [[التفسير و المفسرون]] [[ذهبی، محمدحسین|ذهبی]]، [[التوحيد]] و [[ثواب الأعمال و عقاب الأعمال]] و [[الخصال]] [[ابن بابویه، محمد بن علی|شیخ صدوق]] و...<ref>ر.ک، فهرست منابع، ص 463-467</ref> | کتاب دارای اهدائیه، سخن مرکز تحقیقات قرآن کریم المهدی، چکیده، تقدیریه، مقدمه و محتوای مطالب در چهار فصل است. نویسنده در نگارش این کتاب از 66 اثر از منابع شیعه و سنی به زبان فارسی و عربی بهره برده که برخی از آن‌ها عبارتند از: [[الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد|الإرشاد]] [[مفید، محمد بن محمد|شیخ مفید]]، [[الإتقان في علوم القرآن]] [[سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر|سیوطی]]، [[البرهان في علوم القرآن]] زرکشی، [[الكافي (ط. الاسلاميه)|الکافي]] [[کلینی، محمد بن یعقوب|کلینی]]، [[بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام|بحارالأنوار]]، تفسیرهای [[تفسير الصافي|صافی]]، [[الميزان في تفسير القرآن|المیزان]]، [[مجمع البيان في تفسير القرآن|مجمع‌البیان]] [[طبرسی، فضل بن حسن|طبرسی]]، [[الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل في وجوه التأويل|کشاف]] [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشری]]، [[جامع البيان في تفسير القرآن (تفسير الطبري)|جامع‌البیان]] [[طبری، محمد بن جریر|طبری]]، [[روح المعاني في تفسير القرآن العظيم و السبع المثاني|روح المعانی]] [[آلوسی، محمود بن عبدالله|آلوسی]] و... و [[التفسير و المفسرون في ثوبه القشيب|التفسیر و المفسرون في ثوبة القشيب]] و [[التمهيد في علوم القرآن (معرفت، محمدهادی)|التمهيد في علوم القرآن]] [[معرفت، محمد هادی|محمدهادی معرفت]]، [[التفسير و المفسرون]] [[ذهبی، محمدحسین|ذهبی]]، [[التوحيد]] و [[ثواب الأعمال و عقاب الأعمال]] و [[الخصال]] [[ابن بابویه، محمد بن علی|شیخ صدوق]] و...<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21847/1/463 ر.ک، فهرست منابع، ص 463-467]</ref> | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
نویسنده در چکیده کتاب بیان می‌دارد که دین خدا در قالب وحی قرآنی و وحی بیانی بر پیامبر(ص) عرضه شده است. سهم عظیمی از وحی بیانی به‌صورت آموزه‌های خاص دینی، فقط در اختیار وارثان علم ایشان یعنی اهل‌بیت(ع) قرار گرفته و در این میان، سهم صادقین(ع) به دلیل شرایط بهتر زمانی و مکانی، بیشتر است و روایات آنان در تدوین مکتوبات حدیثی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. او می‌نویسد: «در این پژوهش، ضمن بیان مباحث مقدماتی مانند تعریف تفسیر، تأویل و اثر، تفسیر اثری و جایگاه آن، تفسیر اهل‌بیت(ع) و سیر تطور آن، از زمان پیدایش تا دوران باقرین(ع) نگاهی به حیات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی آن دو بزرگوار افکنده، آنگاه با بررسی روایات منسوب به ایشان، ذیل آیات جزء سیام قرآن به روش و مبانی تفسیری آن دو بزرگوار دست یافته‌ایم. سپس در بخش اصلی، روایات باقرین(ع) ذیل آیات جزء سیام قرآن را یک به‌یک مطرح و مورد بررسی قرار داده‌ایم.»<ref>چکیده کتاب، ص17</ref> | نویسنده در چکیده کتاب بیان می‌دارد که دین خدا در قالب وحی قرآنی و وحی بیانی بر پیامبر(ص) عرضه شده است. سهم عظیمی از وحی بیانی به‌صورت آموزه‌های خاص دینی، فقط در اختیار وارثان علم ایشان یعنی اهل‌بیت(ع) قرار گرفته و در این میان، سهم صادقین(ع) به دلیل شرایط بهتر زمانی و مکانی، بیشتر است و روایات آنان در تدوین مکتوبات حدیثی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. او می‌نویسد: «در این پژوهش، ضمن بیان مباحث مقدماتی مانند تعریف تفسیر، تأویل و اثر، تفسیر اثری و جایگاه آن، تفسیر اهل‌بیت(ع) و سیر تطور آن، از زمان پیدایش تا دوران باقرین(ع) نگاهی به حیات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی آن دو بزرگوار افکنده، آنگاه با بررسی روایات منسوب به ایشان، ذیل آیات جزء سیام قرآن به روش و مبانی تفسیری آن دو بزرگوار دست یافته‌ایم. سپس در بخش اصلی، روایات باقرین(ع) ذیل آیات جزء سیام قرآن را یک به‌یک مطرح و مورد بررسی قرار داده‌ایم.»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21847/1/17 چکیده کتاب، ص17]</ref> | ||
وی همچنین درباره مطالب مطرح شده در کتاب، در مقدمه چنین می‌نویسد: | وی همچنین درباره مطالب مطرح شده در کتاب، در مقدمه چنین می‌نویسد: | ||
| خط ۴۴: | خط ۴۴: | ||
نخست تعاریف و کلیات مطرح شده که عبارتند از: نگاهی گذرا به معنای لغوی و اصطلاحی تفسیر، تأویل و اثر، جایگه رابطه تفسیر و تأویل از دیدگاه دانشمندان اسلامی، تفسیر در عهد رسالت و سیر تطور آن در دوران صحابه و تابعین تا زمان صادقین، تفسیر اهل‌بیت(ع) مبانی و منابع تفسیری و حجیت روایات آنان در این زمینه، بررسی ویژگیهای حیات فردی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و مذهبی امام پنجم و امام ششم(ع)، قیام‌ها، نهضت‌ها، فرقه‌های مذهبی و گرایش‌های فکری موجود در دوران ایشان، موضع‌گیری صادقین در برابر آن‌ها و دستاوردها و تلاش‌های آن بزرگواران. در ادامه، روش و شیوه تفسیری امام باقر و امام صادق(ع) مورد بررسی قرار گرفته و با توجه به جنبه‌های گوناگون، وجوه گوناگون آن مورد بررسی قرار گرفته و هریک از وجوه آن به‌طور مستقل ولی به‌اختصار با شواهدی همراه گشته است. در انتهای هر قسمت، بسیاری از روایات باقرین(ع) در رابطه با آن شیوه در گستره جزء سیام با ذکر نام سوره و شماره مسلسل روایت آمده است. | نخست تعاریف و کلیات مطرح شده که عبارتند از: نگاهی گذرا به معنای لغوی و اصطلاحی تفسیر، تأویل و اثر، جایگه رابطه تفسیر و تأویل از دیدگاه دانشمندان اسلامی، تفسیر در عهد رسالت و سیر تطور آن در دوران صحابه و تابعین تا زمان صادقین، تفسیر اهل‌بیت(ع) مبانی و منابع تفسیری و حجیت روایات آنان در این زمینه، بررسی ویژگیهای حیات فردی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و مذهبی امام پنجم و امام ششم(ع)، قیام‌ها، نهضت‌ها، فرقه‌های مذهبی و گرایش‌های فکری موجود در دوران ایشان، موضع‌گیری صادقین در برابر آن‌ها و دستاوردها و تلاش‌های آن بزرگواران. در ادامه، روش و شیوه تفسیری امام باقر و امام صادق(ع) مورد بررسی قرار گرفته و با توجه به جنبه‌های گوناگون، وجوه گوناگون آن مورد بررسی قرار گرفته و هریک از وجوه آن به‌طور مستقل ولی به‌اختصار با شواهدی همراه گشته است. در انتهای هر قسمت، بسیاری از روایات باقرین(ع) در رابطه با آن شیوه در گستره جزء سیام با ذکر نام سوره و شماره مسلسل روایت آمده است. | ||
بخش دیگر که قسمت اصلی این پژوهش را تشکیل می‌دهد شامل روایاتی از کتب گوناگون فریقین (اهل تشیع و تسنن) است. بدین‌صورت که متن احادیث هر سوره همراه با تحلیل و بررسی جایگاه آن در کتب تفسیری متقدمان و متأخران مورد بررسی قرارگرفته است.<ref>مقدمه، ص23</ref> | بخش دیگر که قسمت اصلی این پژوهش را تشکیل می‌دهد شامل روایاتی از کتب گوناگون فریقین (اهل تشیع و تسنن) است. بدین‌صورت که متن احادیث هر سوره همراه با تحلیل و بررسی جایگاه آن در کتب تفسیری متقدمان و متأخران مورد بررسی قرارگرفته است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21847/1/23 مقدمه، ص23]</ref> | ||
مطالبی که لاله افتخاری در تدوین این کتاب، ملاحظه کرده به‌صورت مختصر ازاین‌قرار است؛ | مطالبی که لاله افتخاری در تدوین این کتاب، ملاحظه کرده به‌صورت مختصر ازاین‌قرار است؛ | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۵: | ||
# ترجمه آیات بر اساس ترجمه محمدمهدی فولادوند و بدون هیچ تغییری صورت گرفته است. | # ترجمه آیات بر اساس ترجمه محمدمهدی فولادوند و بدون هیچ تغییری صورت گرفته است. | ||
# چون ذیل هر روایت، مفهوم و سپس شرح و بررسی آن آمده است از ترجمه آن به جهت جلوگیری از تکرار، چشم‌پوشی شده است. | # چون ذیل هر روایت، مفهوم و سپس شرح و بررسی آن آمده است از ترجمه آن به جهت جلوگیری از تکرار، چشم‌پوشی شده است. | ||
# روایات کتاب، تنها منسوب به باقرین(ع) است، لذا برای رعایت اختصار و پرهیز تکرار مطالبی همچون «فلان راوی از آن حضرت نقل میکند» و... عبارت امام باقر(ع) یا [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] میفرمایند... آمده است.<ref>ر.ک، همان، ص24-25</ref> | # روایات کتاب، تنها منسوب به باقرین(ع) است، لذا برای رعایت اختصار و پرهیز تکرار مطالبی همچون «فلان راوی از آن حضرت نقل میکند» و... عبارت امام باقر(ع) یا [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] میفرمایند... آمده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21847/1/24 ر.ک، همان، ص24-25]</ref> | ||
آیه اول از سوره فلق آخرین آیه از آخرین سوره‌ای است که نویسنده به آن پرداخته است. ایشان در ابتدا به روایتی از [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] اشاره میکند که آن حضرت فلق را به شکافی در جهنم تعبیر میکند. | آیه اول از سوره فلق آخرین آیه از آخرین سوره‌ای است که نویسنده به آن پرداخته است. ایشان در ابتدا به روایتی از [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] اشاره میکند که آن حضرت فلق را به شکافی در جهنم تعبیر میکند. | ||
نویسنده در نقد و بررسی این روایت میگوید: فلق در لغت به معنای شکافتن، جدا ساختن و شکاف است. به صبح و روشنایی آن نیز فلق گفته‌اند؛ زیرا تاریکی شب را میشکافد و از دل آن بیرون میآید. ایشان در ادامه به ترجمه آن روایت و به تفسیر طبرسی و علامه طباطبایی درباره این آیه میپردازد؛ طبرسی فلق را به معنای سپیده‌دم یا به معنای چاهی در جهنم که مردم از شدت گرمای آن، به دنبال پناهگاه میگردند تعبیر کرده است. علامه طباطبایی علاوه بر تعابیر یاد شده، فلق را به دری در جهنم معنا میکند که هرگاه گشوده شود، آتش دوزخ زبانه میکشد. سپس میگوید: این تعابیر با روایت منسوب به [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] و نیز با معنای لغوی فلق یعنی شکاف و بریدگی همسو است، خواه این شکاف بر اثر روشنایی صبح در دل شب پدید آید یا در آتش جهنم باشد<ref>ر.ک، متن کتاب، ص461-462</ref>. | نویسنده در نقد و بررسی این روایت میگوید: فلق در لغت به معنای شکافتن، جدا ساختن و شکاف است. به صبح و روشنایی آن نیز فلق گفته‌اند؛ زیرا تاریکی شب را میشکافد و از دل آن بیرون میآید. ایشان در ادامه به ترجمه آن روایت و به تفسیر طبرسی و علامه طباطبایی درباره این آیه میپردازد؛ طبرسی فلق را به معنای سپیده‌دم یا به معنای چاهی در جهنم که مردم از شدت گرمای آن، به دنبال پناهگاه میگردند تعبیر کرده است. علامه طباطبایی علاوه بر تعابیر یاد شده، فلق را به دری در جهنم معنا میکند که هرگاه گشوده شود، آتش دوزخ زبانه میکشد. سپس میگوید: این تعابیر با روایت منسوب به [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] و نیز با معنای لغوی فلق یعنی شکاف و بریدگی همسو است، خواه این شکاف بر اثر روشنایی صبح در دل شب پدید آید یا در آتش جهنم باشد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21847/1/461 ر.ک، متن کتاب، ص461-462]</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
فهرست مطالب در ابتدای اثر و فهرست منابع در انتهای آن ذکر شده است. <ref>ر.ک، کتاب، ص469-471</ref> نویسنده در مقدمه از [[حجتی، محمدباقر|سید محمدباقر حجتی]] و [[غفاری، علی‌اکبر|علی‌اکبر غفاری]] به‌عنوان راهنمایان و از [[مهدوی‌راد، محمدعلی|محمدعلی مهدوی راد]] به‌عنوان مشاور این تحقیق، تقدیر و تشکر کرده است.<ref>ر.ک، تقدیریه کتاب، ص19</ref> | فهرست مطالب در ابتدای اثر و فهرست منابع در انتهای آن ذکر شده است. <ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21847/1/469 ر.ک، کتاب، ص469-471]</ref> نویسنده در مقدمه از [[حجتی، محمدباقر|سید محمدباقر حجتی]] و [[غفاری، علی‌اکبر|علی‌اکبر غفاری]] به‌عنوان راهنمایان و از [[مهدوی‌راد، محمدعلی|محمدعلی مهدوی راد]] به‌عنوان مشاور این تحقیق، تقدیر و تشکر کرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21847/1/19 ر.ک، تقدیریه کتاب، ص19]</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۷۶: | خط ۷۶: | ||
[[رده:جدید25 شهریور الی 24 مهر]] | [[رده:جدید25 شهریور الی 24 مهر]] | ||
[[رده:25 آذر الی 24 دی(97)]] | |||