۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
اعتقادات فرق المسلمين و المشركين: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - 'مي' به 'می'
جز (جایگزینی متن - ' اين ' به ' این ') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
جز (جایگزینی متن - 'مي' به 'می') |
||
| خط ۲۴: | خط ۲۴: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''اعتقادات فرق | '''اعتقادات فرق المسلمین و المشركين''' نوشته [[فخر رازی، محمد بن عمر|امام فخر الدين رازى]] (543يا544-606ق.) کتابى است به زبان عربى در ذكر نام و برخى از اصول عقايد فرقه‌هاى اسلامى و بعضى فرق غير اسلامى. | ||
نام کتاب در یکى از دو نسخه خطى موجود آن به صورت کتاب الفرق في شرح احوال مذاهب | نام کتاب در یکى از دو نسخه خطى موجود آن به صورت کتاب الفرق في شرح احوال مذاهب المسلمین و المشركين آمده است. | ||
مقايسه این کتاب با آثار مشابه نشان مى‌دهد كه اثر رازى به رغم ايجاز به دليل اشتمال بر نام و عنوان مهم‌ترين فرقه‌هاى اسلامى و منسوب به اسلام و همچنين فرقه‌هاى اديان مسيحى و يهودى و زردشتى و نيز زبان ساده و سهلى كه در بيان اعتقادات این فرقه‌ها به كار رفته و هم به خصوص از این جهت كه نویسنده از هر اظهارنظرى خوددارى كرده و مورخ‌وار به موضوع نگريسته ممتاز است. | مقايسه این کتاب با آثار مشابه نشان مى‌دهد كه اثر رازى به رغم ايجاز به دليل اشتمال بر نام و عنوان مهم‌ترين فرقه‌هاى اسلامى و منسوب به اسلام و همچنين فرقه‌هاى اديان مسيحى و يهودى و زردشتى و نيز زبان ساده و سهلى كه در بيان اعتقادات این فرقه‌ها به كار رفته و هم به خصوص از این جهت كه نویسنده از هر اظهارنظرى خوددارى كرده و مورخ‌وار به موضوع نگريسته ممتاز است. | ||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
کتاب شامل ده باب است به این شرح: | کتاب شامل ده باب است به این شرح: | ||
باب اول، در فرقه‌هاى معتزله شامل سه فصل. در فصل اول از مشتركات این فرقه‌ها سخن رفته، در فصل دوم وجه | باب اول، در فرقه‌هاى معتزله شامل سه فصل. در فصل اول از مشتركات این فرقه‌ها سخن رفته، در فصل دوم وجه تسمیه معتزله ذكر شده و در فصل سوم از هفده فرقه این نحله كلامى؛ از جمله غيلانيه، واصليه، هذيليه، نظامیه، و وجه تسمیه هر یک و ویژگى اعتقادى و وجوه تمايز آنها ياد شده است. | ||
در باب دوم، وجه | در باب دوم، وجه تسمیه و خصوصيات اعتقادى بيست و یک فرقه از فرقه‌هاى خوارج؛ از جمله محكمیه، ازارقه، بيهسيه، عجارده، میمونيه ذكر شده است. در این باب فرقه‌هاى خوارج، به ترتيب زمان پيدايش و تسلسل تاريخى ظهور آنها بررسى شده است. | ||
باب سوم، به فرقه‌هاى رافضى اختصاص يافته است. رازى در وجه | باب سوم، به فرقه‌هاى رافضى اختصاص يافته است. رازى در وجه تسمیه این فرقه‌ها آورده كه چون زيد بن على(ع) بر هشام بن عبدالملك اموى قيام كرد، لشكريانش بر ابوبكر طعن زدند و زيد بن على آنها را از این كار بازداشت. لشكريان از وى روى برگرداندند و زيد آنها را رافضى - رد كننده نظر و دستور پيشواى قيام - خواند. رازى رافضيان را چهار گروه دانسته، اما در شرح خود از سه گروه زيديه، امامیه و كيسانيه، نام برده است. وى همچنين از زيديه سه فرقه، از امامیه سيزده فرقه و از غلاة امامیه پانزده فرقه را نام برده و شیعیان دوازده امامى را كه قايل به غيبت امام دوازدهم هستند «اصحاب الانتظار» خوانده است. رازى فرقه‌اى را كه معتقدند كسى كه به دست ابن ملجم به قتل رسيد، یکى از جنيان به صورت على(ع) بود و امام به آسمان عروج كرد و به زودى ظهور خواهد كرد و رعد و برق آسمان نشانه صوت و سطوت اوست، نه در زمره غلاة، بلكه در آغاز فرق امامیه آورده، بى‌آنكه نامى برای آن ذكر كند. فصل سوم این باب به كيسانيه (معتقدان به امامت محمد حنفيه فرزند [[امام على(ع)|حضرت امیر عليه‌السلام]]) اختصاص دارد. | ||
باب چهارم به فرقه‌هاى مشبهه اختصاص يافته است. | باب چهارم به فرقه‌هاى مشبهه اختصاص يافته است. | ||
در ابتداى این باب رازى متذكر شده كه بيشتر يهوديان اهل تشبيه‌اند و اعتقاد به تشبيه، در اسلام، با رافضيانى چون بنان بن سمعان آغاز شد كه معتقد بود، پروردگار نيز داراى اعضاو جوارح است. زان پس فرقه‌هاى متعدد از رافضيان قايل به تشبيه ظهور كردند. رازى پنج فرقه از مشبهه، از جمله | در ابتداى این باب رازى متذكر شده كه بيشتر يهوديان اهل تشبيه‌اند و اعتقاد به تشبيه، در اسلام، با رافضيانى چون بنان بن سمعان آغاز شد كه معتقد بود، پروردگار نيز داراى اعضاو جوارح است. زان پس فرقه‌هاى متعدد از رافضيان قايل به تشبيه ظهور كردند. رازى پنج فرقه از مشبهه، از جمله حكمیه، جواليقيه و يونسيه را ذكر و اعتقادات آنها را بيان كرده است. در آخرين فصل این باب، مؤلف ادعا كرده كه گروهى از معتزله قول به تشبيه را به خطا به امام [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]] و اسحاق بن راهویه و يحيى بن معين نسبت داده‌اند. | ||
باب پنجم، در باب | باب پنجم، در باب كرّامیه (اصحاب ابوعبدالله محمد بن كرّام از زاهدان سيستانى) است كه معتقدند پردودگار جسم و جوهر و محل حوادث است و جهت و مكان دارد. رازى هفت فرقه از كرامیه؛ از جمله طرايقه، اسحاقيه، و عابديه را نام برده است. | ||
باب ششم، درباره جبريون است. رازى در آغاز این باب متذكر شده كه معتزله اينان را جبريه و مجبره | باب ششم، درباره جبريون است. رازى در آغاز این باب متذكر شده كه معتزله اينان را جبريه و مجبره نامیده‌اند، چون معتقدند، انسان در افعال خود قدرت و اختيار ندارد. در حالى كه این تصور معتزله نادرست است، زيرا «ما نمى‌گویيم كه بنده بر افعال خویش قادر نيست، بلكه بر آنيم كه بنده خالق افعال خود نيست». رازى چهار فرقه از جبريون (جهمیه، نجاريه، ضراريه و بكريه) را نام برده است. | ||
باب هفتم، درباره مرجئه يا معتقدان به إرجاء است كه فسق مسلمانان را رد مى‌كنند و بر آنند كه ايمان بنده زيادت و نقصان نمى‌پذيرد و نمى‌توان آن را به كمى و زيادى موصوف گردانيد و هر ايمانى ايمان است و معصيت ناقض ايمان نيست. مسلمانان در هر حال بايد به عفو پرودگار | باب هفتم، درباره مرجئه يا معتقدان به إرجاء است كه فسق مسلمانان را رد مى‌كنند و بر آنند كه ايمان بنده زيادت و نقصان نمى‌پذيرد و نمى‌توان آن را به كمى و زيادى موصوف گردانيد و هر ايمانى ايمان است و معصيت ناقض ايمان نيست. مسلمانان در هر حال بايد به عفو پرودگار امیدوار باشند. اينان هيچ‌گاه دچار آتش جهنم نمى‌شوند يا در آن جاودان نمى‌مانند و سرانجام به بهشت مى‌روند. | ||
باب هشتم، مشتمل بر فرقه‌هاى صوفيه است. رازى در آغاز این باب، متذكر شده كه بيشتر كسانى كه درباره فرقه‌هاى اسلامى به پژوهش پرداخته‌اند به خطا، صوفيه را ذكر نكرده‌اند كه معتقدند راه شناخت پروردگار تصفيه باطن و تجرد از علايق دنيوى و مادى است. وى سپس از فرقه‌هايى از مهم‌ترين فرق صوفيه (اصحاب عبادات، اصحاب حقيقت، نوريه، حلوليه، مباحيه) به اعتبار اصول اعتقاداتشان ياد كرده است. نویسنده در پایان این باب در پاسخ به این اشكال مقدر كه شمار فرقه‌هاى برشمرده، او بيش از هفتاد و سه است كه رسول اكرم(ص) از آن خبر داده، آورده كه مراد پيامبر احتمالا هفتاد و سه فرقه اصلى يا این بوده كه شمار فرقه‌ها از هفتاد و سه كمتر نخواهد بود. | باب هشتم، مشتمل بر فرقه‌هاى صوفيه است. رازى در آغاز این باب، متذكر شده كه بيشتر كسانى كه درباره فرقه‌هاى اسلامى به پژوهش پرداخته‌اند به خطا، صوفيه را ذكر نكرده‌اند كه معتقدند راه شناخت پروردگار تصفيه باطن و تجرد از علايق دنيوى و مادى است. وى سپس از فرقه‌هايى از مهم‌ترين فرق صوفيه (اصحاب عبادات، اصحاب حقيقت، نوريه، حلوليه، مباحيه) به اعتبار اصول اعتقاداتشان ياد كرده است. نویسنده در پایان این باب در پاسخ به این اشكال مقدر كه شمار فرقه‌هاى برشمرده، او بيش از هفتاد و سه است كه رسول اكرم(ص) از آن خبر داده، آورده كه مراد پيامبر احتمالا هفتاد و سه فرقه اصلى يا این بوده كه شمار فرقه‌ها از هفتاد و سه كمتر نخواهد بود. | ||
| خط ۵۶: | خط ۵۶: | ||
باب نهم، درباره فرقه‌هايى است كه مسلمان نيستند؛ ولى تظاهر به اسلام مى‌كنند و شمارشان بسيار است. رازى فرقه‌هايى چون باطنيه و سبعيه يا هفت امامى را در كنار صباحيه (پيروان حسن صبّاح)، ناصريه (پيروان ناصر خسرو قباديانى)، قرامطه (پيروان حمدان قرمطى)، بابكيه (پيروان بابك خرم دين) و مُقَنَعِيّه (پيروان المقنّع) در زمره فرق غير مسلمان آورده است. | باب نهم، درباره فرقه‌هايى است كه مسلمان نيستند؛ ولى تظاهر به اسلام مى‌كنند و شمارشان بسيار است. رازى فرقه‌هايى چون باطنيه و سبعيه يا هفت امامى را در كنار صباحيه (پيروان حسن صبّاح)، ناصريه (پيروان ناصر خسرو قباديانى)، قرامطه (پيروان حمدان قرمطى)، بابكيه (پيروان بابك خرم دين) و مُقَنَعِيّه (پيروان المقنّع) در زمره فرق غير مسلمان آورده است. | ||
باب دهم، در 6 فصل درباره فرقه‌هايى است كه اسما و رسما بيرون از اسلام‌اند. فصل اول درباره فرقه‌هاى يهود چون عنانيه، عيسویه، معاريه و سامريه است. رازى عيسویه را پيروان عيسى بن يعقوب اصفهانى دانسته كه نبوت پيامبر اسلام را قبول دارند؛ ولى بر آنند كه محمد بر عرب مبعوث شد، نه بر عجم و بنى اسرائيل. فصل دوم در شرح فرقه‌هاى مسيحى است كه در آن | باب دهم، در 6 فصل درباره فرقه‌هايى است كه اسما و رسما بيرون از اسلام‌اند. فصل اول درباره فرقه‌هاى يهود چون عنانيه، عيسویه، معاريه و سامريه است. رازى عيسویه را پيروان عيسى بن يعقوب اصفهانى دانسته كه نبوت پيامبر اسلام را قبول دارند؛ ولى بر آنند كه محمد بر عرب مبعوث شد، نه بر عجم و بنى اسرائيل. فصل دوم در شرح فرقه‌هاى مسيحى است كه در آن میان فرقه ملكانيه، يعقوبيه، فرفوريسيه،(فيلسوفى كه عقايد مسيحيت را بر بنياد آراى فلسفى استوار كرد) و ارمنوسيه ذكر شده‌اند. فصل سوم در فرقه‌هاى مجوسى است كه رازى از میان آنها تنها از زردشتيان ياد كرده است. | ||
فصل چهارم، درباره ثنویت و 4 فرقه آن (مانوى، ديصانى، مزدكى و مرقونيه) است. فصل پنجم، درباره صبائيه (صابئه) و فصل ششم در احوال فلاسفه است. رازى در این فصل به برخى عقايد فيلسوفان اشاره كرده و [[ارسطو]] را بزرگ‌ترين آنها و [[ابن‌سینا، حسین بن عبدالله|ابوعلى سينا]] را بزرگ‌ترين شارح او دانسته و متذكر شده كه خود او بخشى مهم از عمر را صرف فلسفه كرده و کتاب‌هايى چون نهاية العقول، المباحث المشرقية، کتاب الملخص و شرح اشارات را در | فصل چهارم، درباره ثنویت و 4 فرقه آن (مانوى، ديصانى، مزدكى و مرقونيه) است. فصل پنجم، درباره صبائيه (صابئه) و فصل ششم در احوال فلاسفه است. رازى در این فصل به برخى عقايد فيلسوفان اشاره كرده و [[ارسطو]] را بزرگ‌ترين آنها و [[ابن‌سینا، حسین بن عبدالله|ابوعلى سينا]] را بزرگ‌ترين شارح او دانسته و متذكر شده كه خود او بخشى مهم از عمر را صرف فلسفه كرده و کتاب‌هايى چون نهاية العقول، المباحث المشرقية، کتاب الملخص و شرح اشارات را در همین علم نوشته است. او همچنين تصريح كرده كه شمارى از آثارش مشتمل بر شرح اصول دين و ابطال شبهه‌هاى فلاسفه و ساير مخالفان است؛ ولى دشمنان و حاسدان بر دين او طعنه‌ها زده و او را خارج از مذهب اهل تسنن دانسته‌اند. رازى در این مقام به دفاع از خود برخاسته و اتهام بددينى را رد كرده و نه از دشمنانش كه او را متهم داشته‌اند، بلكه از دوستانش اظهار شگفتى كرده كه چرا به دفاع از او برنخاسته‌اند. | ||
==وضعيت کتاب== | ==وضعيت کتاب== | ||
| خط ۶۵: | خط ۶۵: | ||
اين کتاب یک بار به تحقيق على سامى النشّار (قاهره، 1356ق.) منتشر شده است. | اين کتاب یک بار به تحقيق على سامى النشّار (قاهره، 1356ق.) منتشر شده است. | ||
لازم به ذكر است كه در تحقيق ديگرى كه از این کتاب صورت گرفته، در پاورقى آن توضيحاتى جامع و كامل راجع به مباحث موجود در کتاب آمده كه توسط "طه عبدالرئوف سعد مصطفى الهوارى" نوشته شده است و این قسمت به نام "المرشد | لازم به ذكر است كه در تحقيق ديگرى كه از این کتاب صورت گرفته، در پاورقى آن توضيحاتى جامع و كامل راجع به مباحث موجود در کتاب آمده كه توسط "طه عبدالرئوف سعد مصطفى الهوارى" نوشته شده است و این قسمت به نام "المرشد الامین الى اعتقادات فرق المسلمین و المشركين" نام گرفته است. از آنجا كه [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخررازى]] در بيان مطالب بسيار مختصر و موجز سخن گفته، این دو نویسنده سعى كرده‌اند تا توضيح بيشترى درباره مطالب و اعتقادات فرق بياورند. [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازى]] درباره اعتقادات فرق تنها به عقيده كلى حاكم بر فرقه‌ها اشاره كرده است؛ اما در قسمت المرشدالامین... درباره جزئيات عقيده آنها نيز سخن آمده است. | ||
اما نسخه حاضر در برنامه به همراه پاورقى‌هاى محقق و فهرست‌هاى ذيل منتشر شده است: | اما نسخه حاضر در برنامه به همراه پاورقى‌هاى محقق و فهرست‌هاى ذيل منتشر شده است: | ||