تفسير القرآن المسمی تبصير الرحمن و تيسير المنّان: تفاوت میان نسخه‌ها

[[سجستانی، أبی بکر محمد]] (نويسنده)

[[مهائمی، علی بن احمد]] (نويسنده)

كتاب با مقدمه نويسنده آغاز و مطالب در دو جلد، تنظيم شده است.

نويسنده، آيات را به‌گونه‌اى تفسير مى‌كند كه روابط ميان آيات، از نظر محتوا و سبک، روشن گردد. در ضمن او مفاهيم آيات را نيز بيان كرده است. نكاتى كه وى درباره روابط آيات و سوره‌ها كشف و بيان نموده، به تعبير عرفا، آن را از توفيقات الهى و از رشحات رحمانى تلقى مى‌كند..<ref>ر.ک: نقوى، سيد على‌محمد، ص42</ref>

نويسنده، معتقد است كه تفسير و تأويل آيات و استنباط عقلى، بايد در چهارچوب حدود و قيود شرع و سنت صورت گيرد..<ref>ر.ک: همان، ص43</ref>روش او در تفسير، با روش مفسران و علماى شيعه مشابه است كه از يك‌سو «تفسير بالرأى» را محكوم مى‌كنند و از سوى ديگر، معتقد به تفسير و تأويل عقلانى هستند. وى معتقد است روش پسنديده تفسير، آن است كه رأى و نظر خود را تابع مقصود الهى بسازیم. به نظر وى، اعتماد بر احاديث و روايات، بسيار لازم است، اما در كنار منقولات و مدلولات لغوى، بايد عقل و فهم را نيز به كار گيريم تا بتوانيم مفاهيم عميق آيات و نيز فلسفه آن را استنباط نماييم..<ref>همان، ص45-46</ref>

نويسنده در مقدمه كتاب، به توضيح روش تفسيرى خود پرداخته است..<ref>مقدمه، ج1، ص1-8</ref>

وى در مورد عقل مى‌نويسد: عقل در بسيارى از جاها راهنما، اما در موارد ديگر، حجاب و ستار است. در عين حال كه نويسنده از كاربرد عقل در فهم قرآن طرف‌دارى مى‌كند، اما در تفسير خود، از احاديث و اخبار به‌طور فراوان استفاده مى‌كند. سبک او آن است كه در تفسير آيات، پس از شرح مفردات و معانى، به احاديثى كه در مورد آن وارد شده، استناد مى‌كند و سپس، به استنباط عقلى مى‌پردازد؛ به‌عنوان نمونه، در تفسير آيه 238 سوره بقره ''' «حافظوا على الصلوات و الصلاة الوسطى» '''، به نقل اخبار و احاديث مى‌پردازد و مى‌گويد مقصود نماز عصر يا فجر است..<ref>ر.ک: همان، ص46-47</ref>

در برخى موارد، به بيان شأن نزول و مورد نزول آيات و سوره‌ها نيز مى‌پردازد؛ مثلاًدر مورد آخرين آيه سوره الليل (''' و لسوف يرضى ''')، مى‌گويد اين آيه در مورد ابوبكر است كه از اين امر ثابت مى‌شود نويسنده از شیعیان نبوده است..<ref>همان، ص47</ref>

از نظر محتوا، روش و نگرش دينى نويسنده، روش اخلاقى است. او بر انجام «حقوق الله» و «حقوق عباد» بيشتر تأكيد مى‌كند. در موارد زيادى از تفسير خود، بر انجام حقوق و وظائف اخلاقى تأكيد دارد. وى يك عارف و مرشد صوفى بود، اما در اين تفسير، مباحث عرفان نظرى، همانند وحدت الوجود و غيره ديده نمى‌شود، بلكه عموماًبر عرفان عملى و ارزش‌هاى اخلاقى تكيه شده است..<ref>ر.ک: همان</ref>

در مورد بيان و شرح قصص قرآن، روش نويسنده آن است كه از تفاصيل خوددارى و از نقل «روايات اسرائيلى» به‌كلى اجتناب كرده است؛ مثلاًبسيارى از مفسران درباره تعداد اصحاب كهف و ماهيت و شمايل سگ آنان، بسيار بحث كرده و قصه‌هاى زيادى را از يهود نقل كرده‌اند، اما نويسنده از تفاصيل اجتناب ورزيده و اين‌گونه روايات را «رجما بالغيب» يا حدس در مورد امور غيبى كه ماوراى علم ما هستند، محسوب مى‌كند؛ اما در برخى موارد، از روش خود تجاوز كرده؛ مثلاًدر ضمن بازگويى قصه «ملكه سبا» بسيارى تفاصيل غير ضرورى را نقل مى‌كند..<ref>همان، ص49</ref>

از ديگر ويژگى‌هاى اين تفسير، ايجاز و اختصار است. نويسنده در اين تفسير از تفصيل اجتناب ورزيده و به‌طور عموم، آيات را خلاصه و مجمل تفسير مى‌كند، اما سوره فاتحه را به‌تفصيل شرح داده است. وى اين سوره را خوب تفسير نموده است؛ به‌شكلى كه نخست به فضائل و اهميت اين سوره، اسامى مختلف و موضوعات آن اشاره نموده، سپس مفاهيم الوهيت، ربوبيت، رحمانيت، رحيميت، مالكيت، عبادت و استعانت را به‌تفصيل تمام شرح داده است..<ref>ر.ک: همان، ص50</ref>

ويژگى ديگر اين تفسير، آن است كه در آغاز هر سوره، نكات جديدى در تفسير آيه ''' «بسم الله» ''' متذكر مى‌شود. نويسنده در هر سوره، آيه ''' «بسم الله» ''' را با توجه به مطالب و موضوع آن سوره، شرح مى‌دهد و آيه را به آن مطالب ارتباط مى‌دهد. اين امر ناشى از روش خاص و نگرش مهائمى، پيرامون «نظم قرآن» و روابط ميان آيات است؛ به‌عنوان نمونه تفسيرى كه مهائمى از آيه ''' «بسم الله» ''' در سوره فاتحه ارائه مى‌كند، با تفسيرى كه در سوره بقره ارائه مى‌دهد، مختلف است..<ref>همان، ص51</ref>