۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
المصطلح الفلسفي عند العرب: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - 'کتابها' به 'کتابها'
جز (جایگزینی متن - 'میکند' به 'میکند') |
جز (جایگزینی متن - 'کتابها' به 'کتابها') |
||
| خط ۲۵: | خط ۲۵: | ||
}} | }} | ||
'''المصطلح الفلسفي عند العرب'''، نوشته عبدالامیر اعسم، کتابی است به زبان عربی و با موضوع فلسفه اسلامی. نویسنده در این اثر به هدف دستیابی به اصطلاحنامه فلسفی اسلامی [و به تعبیر او فلسفه عربی]، ابتدا به توضیح مختصری درباره | '''المصطلح الفلسفي عند العرب'''، نوشته عبدالامیر اعسم، کتابی است به زبان عربی و با موضوع فلسفه اسلامی. نویسنده در این اثر به هدف دستیابی به اصطلاحنامه فلسفی اسلامی [و به تعبیر او فلسفه عربی]، ابتدا به توضیح مختصری درباره کتابهای حدود فیلسوفان اسلامی پرداخته و سپس آنها را تحقیق و متنشان را ذکر کرده است. او معتقد است تلاشهایی که تاکنون در راستای نوشتن اصطلاحنامه فلسفی انجام شده، ناقصند؛ زیرا زبان اصیل فلسفه اسلامی را از دل آثار فیلسوفان بزرگ آن بیرون نکشیده‌اند و بیشتر با مراجعه مستقیم به جرجانی، به نوشتن مصطلح‌نامه فلسفی دست زده‌اند. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب، دارای تصدیر، مقدمه‌ای در بیان تاریخ مصطلح فلسفی نزد عرب در چهار شماره (تعریف | کتاب، دارای تصدیر، مقدمه‌ای در بیان تاریخ مصطلح فلسفی نزد عرب در چهار شماره (تعریف کتابهای حدود و رسوم، آمدی و کتابش «المبين»، توضیح درباره نسخ خطی استفاده شده در این کتاب و رموز و علامات)، تحقیق نصوص کتابها در 5 شماره و ملحقات نصوص تحقیق شده، است. | ||
نویسنده، منابع عربی و لاتین را در دو بخش جداگانه ذکر کرده است. برخی از منابع عربی این اثر عبارتند از: مختصر كتاب الوجوه في اللغة، اسحاق بن موسی آسی؛ المعجم الفلسفي، ابراهیم مدکور؛ [[العبر: تاریخ ابن خلدون|التاريخ، ابن خلدون]]؛ [[وفيات الأعيان و أنباء أبناء الزمان|وفيات الأعيان]]، [[ابن خلکان، احمد بن محمد|ابن خلکان]]؛ [[تفسير مابعدالطبيعة]]، [[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]]؛ [[تهافت التهافت]]، [[الإشارات و التنبيهات]] و [[تسع رسائل في الحكمة و الطبیعیات]] و چندین کتاب دیگر از [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سینا]]؛ طبیعیات و منطق ارسطو به تحقیق دکتر عبدالرحمن بدوی؛ تاريخ الأدب العربي، [[بروکلمان، کارل|کارل بروکلمان]] و..<ref>ر.ک: فهرست منابع و مآخذ، ص428-443</ref>. | نویسنده، منابع عربی و لاتین را در دو بخش جداگانه ذکر کرده است. برخی از منابع عربی این اثر عبارتند از: مختصر كتاب الوجوه في اللغة، اسحاق بن موسی آسی؛ المعجم الفلسفي، ابراهیم مدکور؛ [[العبر: تاریخ ابن خلدون|التاريخ، ابن خلدون]]؛ [[وفيات الأعيان و أنباء أبناء الزمان|وفيات الأعيان]]، [[ابن خلکان، احمد بن محمد|ابن خلکان]]؛ [[تفسير مابعدالطبيعة]]، [[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]]؛ [[تهافت التهافت]]، [[الإشارات و التنبيهات]] و [[تسع رسائل في الحكمة و الطبیعیات]] و چندین کتاب دیگر از [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سینا]]؛ طبیعیات و منطق ارسطو به تحقیق دکتر عبدالرحمن بدوی؛ تاريخ الأدب العربي، [[بروکلمان، کارل|کارل بروکلمان]] و..<ref>ر.ک: فهرست منابع و مآخذ، ص428-443</ref>. | ||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
نویسنده، در ادامه برای عملی کردن شیوه‌ای که پیشنهاد داده، الحدود [[جابر بن حیان]] و الحدود و الرسوم کندی و الحدود الفلسفية [[خوارزمی، محمد بن احمد|خوارزمی]] و [[الحدود (بوعلي)|الحدود]] [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سینا]] و الحدود [[غزالی، احمد بن محمد|غزالی]] را به شکل مختصر تبیین و معرفی کرده و شرح می‌دهد. وی مجموعه این آثار را «رسائل الحدود و الرسوم» می‌نامد و سپس به‌عنوان ملحقات آن، به شرح و توضیح کتاب «[[المبين في إصطلاحات الحكماء و المتكلمين|المبين في شرح ألفاظ الحكماء و المتكلمين]]» [[آمدی، علی بن محمد|آمدی]] می‌پردازد<ref>ر.ک: متن کتاب، ص154</ref>. | نویسنده، در ادامه برای عملی کردن شیوه‌ای که پیشنهاد داده، الحدود [[جابر بن حیان]] و الحدود و الرسوم کندی و الحدود الفلسفية [[خوارزمی، محمد بن احمد|خوارزمی]] و [[الحدود (بوعلي)|الحدود]] [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سینا]] و الحدود [[غزالی، احمد بن محمد|غزالی]] را به شکل مختصر تبیین و معرفی کرده و شرح می‌دهد. وی مجموعه این آثار را «رسائل الحدود و الرسوم» می‌نامد و سپس به‌عنوان ملحقات آن، به شرح و توضیح کتاب «[[المبين في إصطلاحات الحكماء و المتكلمين|المبين في شرح ألفاظ الحكماء و المتكلمين]]» [[آمدی، علی بن محمد|آمدی]] می‌پردازد<ref>ر.ک: متن کتاب، ص154</ref>. | ||
او می‌نویسد: من علاقه‌مند شدم این | او می‌نویسد: من علاقه‌مند شدم این کتابها را به شیوه جامع مربوط با تاریخ هر متن و نسخه آن و چاپش و آنچه درباره آن نوشته شده، تبیین کنم. سپس خود را مجبور به تجزیه و تحلیل این متون دیدم تا بتوانم به توضیح ارزش علمی در اتحاد این متون و انتشار آنها بپردازم<ref>ر.ک: تمهید عام، ص13</ref>. | ||
او مجموعه «رسائل الحدود و الرسوم» را در سال 1976م، در یک نسخه خطی قدیمی در کابل دیده است. وجود چنین نسخه‌ای نشان‌دهنده دستاوردهای فیلسوفان عرب به مصطلح فلسفی، منشأ، ترکیب، تعریف، گسترش و ثبات آن است. این | او مجموعه «رسائل الحدود و الرسوم» را در سال 1976م، در یک نسخه خطی قدیمی در کابل دیده است. وجود چنین نسخه‌ای نشان‌دهنده دستاوردهای فیلسوفان عرب به مصطلح فلسفی، منشأ، ترکیب، تعریف، گسترش و ثبات آن است. این کتابها با گزینش آثار برخی از فیلسوفان، یعنی [[جابر بن حیان]] و ابویوسف کندی و [[خوارزمی، محمد بن احمد|خوارزمی]] و [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابوعلی سینا]] و [[غزالی، محمد بن محمد|ابوحامد غزالی]] انتخاب شده است که برخی از آنها مانند رساله‌های جابر و کندی به‌صورت جداگانه با اعتماد بر یک نسخه خطی چاپ شده، برخی دیگر مانند رساله ابن سینا نیز با استناد به نسخه‌های خطی جدید منتشر شده و برخی دیگر مانند کتابهای [[خوارزمی، محمد بن احمد|خوارزمی]] و [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]] نیز به‌عنوان اصل در کتابی که شامل نص و غیر آن است به چاپ رسیده است. او می‌نویسد: اهمیت نشر این متون به هدف تمایل به جمع‌آوری و چاپ مجددشان نبوده، بلکه ما مجموعه متون خطی‌ای که به دستمان رسیده را در خوانش انتقادی جدیدی قرار می‌دهیم و به تصحیح آنچه که سابقا تحقیق شده می‌پردازیم. وحدت موضوع در این نسخه خطی منحصربه‌فرد، برخی باورهای غالب در خصوص بعضی از این متون را از میان برمی‌دارد؛ مثل تشکیک در انتساب رساله کندی به او، یا رساله جابر که قدما اسمی از آن نبرده‌اند و متأخرین نیز در انتسابش به او تردید کرده‌اند، یا رساله [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سینا]] که محققان آن را از کارهای ثانویه او لحاظ میکنند؛ درحالیکه این رساله پیش‌نویس تئوری او در تعریف است که در «الشفاء» به بسط آن می‌پردازد و سپس در «النجاة» تلخیصش میکند و در نهایت در «[[منطق المشرقيين و القصيدة المزدوجة في المنطق|منطق المشرقيين]]» در آن تجدید نظر می‌نماید. رساله خوارزمی نیز که از بخشهایی از «[[مفاتيح العلوم]]» وی گرفته شده، بیانگر اهمیت آن در تعریف مصطلحات فلسفی در قرن چهارم هجری (دهم میلادی) است و نشان‌دهنده دستاوردهای [[فارابی، محمد بن محمد|فارابی]] در حدود و رسوم است؛ هرچند فارابی رساله جداگانه‌ای درباره این موضوع ننوشته است. رساله [[غزالی، احمد بن محمد|غزالی]] هم که در اصل همان «كتاب الحد» از «معيار العلم» اوست بر طبق سیاق مخطوط، نشانگر مرحله ثبات مصطلحات فلسفی است و قرائت جداگانه آن از «معيار العلم» را [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازی]] (متوفی 606) مجاز شمرده؛ گویا رساله [[غزالی، احمد بن محمد|غزالی]] در نگاه [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازی]] یک رساله مستقل و اصلی درباره حدود بوده است<ref>ر.ک: همان، ص12-13</ref>. | ||
نکته شگفت‌آور در این نسخه خطی این است که ترتیب انتخاب متون در آن کاملا سازگار با شکل‌گیری زبان فلسفی در عربی است؛ این کتاب نمایشی است از روند استفاده از کلمات فلسفی در طول سه ونیم قرنِ شکوفایی فلسفه عربی [و به تعبیر دقیقتر اسلامی]... این اثر نکته‌ای را گوشزد میکند که در نظر قدما مهم بوده، ولی از دید متأخرین پنهان مانده است<ref>ر.ک: همان، ص13</ref>. | نکته شگفت‌آور در این نسخه خطی این است که ترتیب انتخاب متون در آن کاملا سازگار با شکل‌گیری زبان فلسفی در عربی است؛ این کتاب نمایشی است از روند استفاده از کلمات فلسفی در طول سه ونیم قرنِ شکوفایی فلسفه عربی [و به تعبیر دقیقتر اسلامی]... این اثر نکته‌ای را گوشزد میکند که در نظر قدما مهم بوده، ولی از دید متأخرین پنهان مانده است<ref>ر.ک: همان، ص13</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
فهارس فنی (شامل: فهرست عام مقدمه، فهرست‌های الفاظ فلسفی، اعلام، | فهارس فنی (شامل: فهرست عام مقدمه، فهرست‌های الفاظ فلسفی، اعلام، کتابها و رسایل و الفاظ معرّب وارده در نصوص، کشاف عربی - لاتینی و کشاف عربی - یونانی و فهرست مطالب) در انتهای کتاب ذکر شده است. پاورقی‌ها علاوه بر ذکر ارجاعات، حاوی مطالب مفیدی در شرح و توضیح محتوای مطالب هستند. | ||
نویسنده، کتاب را به پسرش، مهنّد، تقدیم کرده است<ref>ر.ک: اهدائیه کتاب، ص5</ref>. | نویسنده، کتاب را به پسرش، مهنّد، تقدیم کرده است<ref>ر.ک: اهدائیه کتاب، ص5</ref>. | ||
وی نسخه خطی | وی نسخه خطی کتابهای حدود و رسوم را به طور اتفاقی در کتابخانه خصوصی دکتر احمد جاوید، رئیس سابق دانشگاه کابل دیده و از آن بهره برده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص147</ref> و برای کتاب «المبين...» نسخه‌های بغداد، تونس، دمشق و استانبول را دیده<ref>ر.ک: همان، ص135-143</ref> و در صفحات 143 و 144 کتاب به بیان موازنه بین نسخه‌های خطی پرداخته است. وی 18 نسخه خطی کتاب را با حروف از «الف» تا «ه» شماره گذاری کرده است<ref>ر.ک: همان، ص155-156</ref>. | ||
برخی از دیگر رموز این کتاب از این قرارند: | برخی از دیگر رموز این کتاب از این قرارند: | ||
| خط ۶۶: | خط ۶۶: | ||
؟ = خرابی، اشتباه، پاکشده، پارهشده، در دستنوشته؛ | ؟ = خرابی، اشتباه، پاکشده، پارهشده، در دستنوشته؛ | ||
.... = قطع متن؛ | .... = قطع متن؛ | ||
[ ] = شماره‌های دستنوشته(ص) در متون رسائل و شماره‌های | [ ] = شماره‌های دستنوشته(ص) در متون رسائل و شماره‌های کتابهای (ق) و(س) در کتاب المبين آمدی؛ | ||
< > = افزایش از جانب محقق یا با استناد به یکی از دستنوشته‌های رمزگذاریشده در حاشیه؛ | < > = افزایش از جانب محقق یا با استناد به یکی از دستنوشته‌های رمزگذاریشده در حاشیه؛ | ||
[[[[= اضافات نویسنده‌ها که حذف آن پیشنهاد شده؛ | [[[[= اضافات نویسنده‌ها که حذف آن پیشنهاد شده؛ | ||