عصرة المنجود فی علم الكلام: تفاوت میان نسخه‌ها

'''عصرة المنجود في علم الكلام'''، تألیف عالم و متکلم شیعی علی بن محمد بن یونس عاملی بیاضی (متوفی 877ق)، مشهور به «بیاضی»، مکمل اثر مشهور دیگرش «الصراط المستقيم» در علم کلام است. این اثر با مقدمه آیت‎الله سبحانی و با تحقیق حسین تنکابنی منتشر شده است.  

کتاب، مشتمل بر مقدمه تحقیقی آیت‎الله جعفر سبحانی، 21 باب و یک خاتمه است. برخی ابواب خود مشتمل بر مباحث و اطرافی است.  

در مقدمه آیت‎الله جعفر سبحانی، شرح حال بیاضی، جایگاه و مکانت علمی، اساتید و شاگردان و آثار بیاضی مطرح شده است. در بخشی از این مقدمه، «عصرة المنجود» یکی از القاب امام علی(ع) دانسته شده و گفته شده که گزینش این نام برای کتاب چه‎بسا اشاره به دو مطلب داشته باشد:

«الصراط المستقيم في مستحقي التقديم»، مهم‎ترین‎ و مفصل‎ترین‎ اثر‎ بیاضی است و شهرت وی نیز به سبب‎ تألیف‎ همین اثـر اسـت. به جهت قوت علمى و قدرت بیان، برخى آن را در‎ مباحث‎ امامت‎ بهترین کتاب پس از «الشافي» اثر سید مرتضى علم‎الهدى می‎دانند، بلکه مى‎توان گفت این‎ اثر‎ را بر آن ترجیح داده‎اند<ref>ر.ک: دیانت، علی‎اکبر، ص243؛ میرشریفی، سید علی، ص36</ref>‎.

بیاضی به‎عنوان متکلمی امامی در مکتب جبل‎عامل، از مشایخ آن بوم، به‎ویژه شهید اول متأثر بوده و با عنوان «علامه زمان» از او یاد کرده و به شرح برخی از آثارش پرداخته است. او در آثار کلامی خویش، برخلاف نصیرالدین طوسی از صبغه فلسفی دادن به مسائل کلامی خودداری کرده و از متکلمان شیعی پیش از وی پیروی نموده است. از شاخص‎ترین آراء کلامی او، مخلوق دانستن قرآن کریم، اعتقاد به «صرفه» در اعجاز قرآن و قول به «نسبت و اضافه» در ماهیت علم است. بیاضی گرایشی به اندیشه‎های فلسفی نداشته و نمونه‎هایی چون رد استدالال فلسفی بر ضرورت بعثت انبیا و رد قاعده «الواحد» نشان‎دهنده بی‎توجهی او به فلسفه است. بی‎اعتنایی او به شیوه نصیرالدین طوسی نیز شاید به همین سبب بوده و این رویکرد، به‎ویژه در عصرة ‎المنجود بازتاب‎های چشمگیرتری یافته است. بیاضی نسبت به اندیشه‎های صوفیانه نیز روی خوش ننموده است<ref>ر.ک: دیانت، علی‎اکبر، ص243</ref>‎.

اثر مهم وی عصرة المنجود دربردارنده موضوعات و باب‎های مختلف علم کلام است. چنان‎که اشاره شد وی در این اثر از شیوه نصیرالدین دوری گزیده و به متکلمان امامی پیش از او نظر داشته است. در مقام مقایسه میان آنان با آثار کلامی نصیرالدین‎طوسی، باید گفت: بیاضی در این کتاب، کلام خود را با سخن از ضرورت بحث عقلی آغاز می‎کند و «مباحث وجود و احکام آن» در کتاب‎های نصیرالدین طوسی و پیروان او، جای خود را در این کتاب به «وجوب معرفت و طرق آن» داده است. دیگر آنکه برخلاف این آثار که به علت فلسفی شدن نظم مباحث، از موضوعاتی همچون «ضرورت شکر»، «معرفت حدوث اجسام»، «خَلق اعمال»، «استطاعت»، «خلق قرآن» و «مؤمن فاسق» در آنها سخنی نرفته است، بیاضی در کتاب خود به شیوه قدما به‎تفصیل به این مباحث پرداخته است. از همین روست که به اقوال و آراء و ادله معتزله تمایل نشان می‎دهد. پیداست که این اختلاف روش، تنها در نگرش کلامی وی بوده و در مسائلی چون «فلک» که صبغه فلسفی بحث بیشتر است، به آثار نصیرالدین طوسی استناد می‎جوید. با توجه به یادکرد بیاضی از الصراط المستقيم، در عصرة المنجود، باید گفت این کتاب ظاهراً در دو دهه پایانی عمر او نگاشته شده است<ref>ر.ک: همان، ص244-243</ref>‎.

# علامه بیاضی در این کتاب، به‎ویژه در باب امامت، در ورای قواعد عقلی، ‎از کتاب و سنت طرح بحث کرده و دلیل آورده است.  

# در این کتاب از برخی مصادری که اثری از آنها نمانده، مانند الدر االنضيد ابن بابویه (شیخ صدوق) نقل شده است.

# نویسنده از مکتب سید مرتضی و شاگردش محقق طوسی تأثیر پذیرفته و به همین ‎خاطر به هنگام بحث از معجزات، مسئله صرفه را ذکر کرده که از آراء سید مرتضی در مبحث اعجاز قرآن کریم است<ref>ر.ک: مقدمه، ص19-18</ref>‎.

<references/>