پرش به محتوا

دیوان رودکی سمرقندی: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
جایگزینی متن - 'ـ' به ''
جز (جایگزینی متن - '==پانویس == <references />' به '==پانویس== <references/>')
جز (جایگزینی متن - 'ـ' به '')
خط ۳۸: خط ۳۸:
از معاصران، نخستین پژوهنده‎ای که درباره [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]]، پدر شعر فارسی، تلاش مهمی از خود نشان داد و برخی لحظات زندگی این شاعر بزرگ و زبان‎آور را از زیر غبار روزگار بیرون کشید، [[قزوینی، محمد|علامه محمد قزوینی]] بود. پس از او استاد [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]] در اواخر نخستین دهه قرن شمسی حاضر، کتاب دیوان اشعار پراکنده رودکی را با پاره‎ای توضیحات منتشر ساخت. استاد [[نفیسی، سعید|نفیسی]] بر اساس اطلاعات قزوینی و توضیحات تذکره‎نویسان مطالعه و تحقیق دامنه‎داری را آغاز کرد و دیوانی را از رودکی با شرح زندگانی شاعر منتشر ساخت که کتاب حاضر از روی آن و نیز دیوان رودکی که توسط [[براگينسکي، يوسيف سامويلوويچ|ی. براگینسکی]] (اداره انتشارات دانش، مسکو 1964م) منتشر شده، تدوین و تنظیم شده است<ref>ر.ک: یادداشت ناشر، ص7</ref>‏.  
از معاصران، نخستین پژوهنده‎ای که درباره [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]]، پدر شعر فارسی، تلاش مهمی از خود نشان داد و برخی لحظات زندگی این شاعر بزرگ و زبان‎آور را از زیر غبار روزگار بیرون کشید، [[قزوینی، محمد|علامه محمد قزوینی]] بود. پس از او استاد [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]] در اواخر نخستین دهه قرن شمسی حاضر، کتاب دیوان اشعار پراکنده رودکی را با پاره‎ای توضیحات منتشر ساخت. استاد [[نفیسی، سعید|نفیسی]] بر اساس اطلاعات قزوینی و توضیحات تذکره‎نویسان مطالعه و تحقیق دامنه‎داری را آغاز کرد و دیوانی را از رودکی با شرح زندگانی شاعر منتشر ساخت که کتاب حاضر از روی آن و نیز دیوان رودکی که توسط [[براگينسکي، يوسيف سامويلوويچ|ی. براگینسکی]] (اداره انتشارات دانش، مسکو 1964م) منتشر شده، تدوین و تنظیم شده است<ref>ر.ک: یادداشت ناشر، ص7</ref>‏.  


در میان نسخه‎های خطی دیوان شعرای ایران کتاب کوچکی حاوی نزدیک هزار بیت هست که به نام «دیوان رودکی» معروف است. خاورشناس انگلیسی دنیس راس، در مقاله‎ای درباره شعر [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] نوشته و درباره این کتاب بحث کرده است و آن را «دیوان مجعول رودکی» خوانده است. این کتاب را گویا در اواخر قرن دهم و اوایل قرن یازدهم جعل کرده‎اند؛ زیرا در میان مـآخذی که در گرد آوردن اشعار رودکی موجود است، قدیم‎ترین کتاب که در آن اشعار قطران تبریزی را به نام رودکی آورده‎اند، «فرهنگ جهانگیری» است که در سال 1005 تألیف شده است. پیش از قرن یازدهم، ثبت اشعار قطران تبریزی به نام [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] متداول نبوده است و چون هفت کتاب از این کتاب‎ها را در هندوستان تألیف کرده‎اند و همه این نسبت را به خطا روا داشته‎اند، ظن غالب آن است که این خطا نخست از مؤلفین هندی سر زده است و احتمالاً نسخه دیوان مجعول رودکی را در هند جعل کرده‎اند. در این دیوان چندین قصیده و قطعه از اشعار قطران ثبت است که یا همه ابیات آن‎ها یا برخی از آن‎ها را به نام [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] ثبت کرده‎اند. این نسخه مجعول را در ایران و ممالک شرق و کتابخانه‎های شرقی ممالک بیگانه بسیار چاپ کرده و به ثبت رسانده‎اند و در سال 1315ق، در تهران نیز آن را چاپ کرده‎اند، منتها پاره‎ای از اشعار [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] را که در «[[تاریخ بیهقی]]» و «[[چهار مقاله]]» و دیگر تذکره‎ها وجود دارد، بر آن افزوده‎اند. نسخه چاپ تهران حاوی 1170 بیت است، ولی نسخه خطی به تفاوت از 951 بیت تا 1121 بیت از قطران به نام [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] است<ref>ر.ک: شرح احوال رودکی، ص53</ref>‏.  
در میان نسخه‎های خطی دیوان شعرای ایران کتاب کوچکی حاوی نزدیک هزار بیت هست که به نام «دیوان رودکی» معروف است. خاورشناس انگلیسی دنیس راس، در مقاله‎ای درباره شعر [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] نوشته و درباره این کتاب بحث کرده است و آن را «دیوان مجعول رودکی» خوانده است. این کتاب را گویا در اواخر قرن دهم و اوایل قرن یازدهم جعل کرده‎اند؛ زیرا در میان مآخذی که در گرد آوردن اشعار رودکی موجود است، قدیم‎ترین کتاب که در آن اشعار قطران تبریزی را به نام رودکی آورده‎اند، «فرهنگ جهانگیری» است که در سال 1005 تألیف شده است. پیش از قرن یازدهم، ثبت اشعار قطران تبریزی به نام [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] متداول نبوده است و چون هفت کتاب از این کتاب‎ها را در هندوستان تألیف کرده‎اند و همه این نسبت را به خطا روا داشته‎اند، ظن غالب آن است که این خطا نخست از مؤلفین هندی سر زده است و احتمالاً نسخه دیوان مجعول رودکی را در هند جعل کرده‎اند. در این دیوان چندین قصیده و قطعه از اشعار قطران ثبت است که یا همه ابیات آن‎ها یا برخی از آن‎ها را به نام [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] ثبت کرده‎اند. این نسخه مجعول را در ایران و ممالک شرق و کتابخانه‎های شرقی ممالک بیگانه بسیار چاپ کرده و به ثبت رسانده‎اند و در سال 1315ق، در تهران نیز آن را چاپ کرده‎اند، منتها پاره‎ای از اشعار [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] را که در «[[تاریخ بیهقی]]» و «[[چهار مقاله]]» و دیگر تذکره‎ها وجود دارد، بر آن افزوده‎اند. نسخه چاپ تهران حاوی 1170 بیت است، ولی نسخه خطی به تفاوت از 951 بیت تا 1121 بیت از قطران به نام [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] است<ref>ر.ک: شرح احوال رودکی، ص53</ref>‏.  


دیوانی که هم‎اکنون در اختیار شما خوانندگان عزیز است، همه اشعار پراکنده [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] را در خود دارد؛ گیرم این دیوان بسیار ناچیزتر از آن است که روزگاری، قرن‎ها پیش، وجود داشته است. در حقیقت این دیوان، مرهون تلاش‎ها و ممارست‎های تحسین‎انگیز شادروان استاد [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]] است<ref>ر.ک: یادداشت ناشر، ص9</ref>‏.  
دیوانی که هم‎اکنون در اختیار شما خوانندگان عزیز است، همه اشعار پراکنده [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] را در خود دارد؛ گیرم این دیوان بسیار ناچیزتر از آن است که روزگاری، قرن‎ها پیش، وجود داشته است. در حقیقت این دیوان، مرهون تلاش‎ها و ممارست‎های تحسین‎انگیز شادروان استاد [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]] است<ref>ر.ک: یادداشت ناشر، ص9</ref>‏.  


امّا شماره سروده‎های موجود رودکی و مجموع آنچه در تذکره‎ها و کـتاب‎های ادبـی‎ و تـاریخی‎ نظیر [[چهار مقاله]]، لباب الألباب، [[تاریخ سیستان]] و همچنین تذکره‎های مـتأخّر و مجموعه‎ها و فرهنگ‎های شعری باقی مانده است‎، از‎ یک‎هزاروپانصد بیت تجاوز نمی‎کند و اگرچه با پژوهش‎های محققان، اندک‎انـدک‎ بـه‎ شـمار اشعار بازیافته رودکی افزوده می‎شود، ولی‎ هنوز‎ از‎ نخستین دیوان شعر فـارسی، یـعنی دیوان رودکی‎، بخش‎ قابل توجهی به دست نیامده است و از نخستین تلاش‎ها و کاوش‎های زنده‎یادان عبد‎الغـنی‎ مـیرزایف و بـراگینسکی که در سال‎ 1958‎م، منتشر‎ شد‎ و چیزی‎ کمتر از هزار بیت را در‎ شمار‎ می‎آورد تـا پژوهـش‎های شـادروان استاد [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]] که در سال 1336ش، منتشر شد و پژوهش‎های بعدی، تنها در‎ حدود 500 بـیت بـه‎ سـرودهای‎ بازیافته [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] اضافه شده است‎ که‎ در مورد صحت بعضی از آن‎ها نیز تردیدهایی باقی اسـت<ref>ر.ک: امامی، نصرالله، ص107-106</ref>‏.  
امّا شماره سروده‎های موجود رودکی و مجموع آنچه در تذکره‎ها و کتاب‎های ادبی‎ و تاریخی‎ نظیر [[چهار مقاله]]، لباب الألباب، [[تاریخ سیستان]] و همچنین تذکره‎های متأخّر و مجموعه‎ها و فرهنگ‎های شعری باقی مانده است‎، از‎ یک‎هزاروپانصد بیت تجاوز نمی‎کند و اگرچه با پژوهش‎های محققان، اندک‎اندک‎ به‎ شمار اشعار بازیافته رودکی افزوده می‎شود، ولی‎ هنوز‎ از‎ نخستین دیوان شعر فارسی، یعنی دیوان رودکی‎، بخش‎ قابل توجهی به دست نیامده است و از نخستین تلاش‎ها و کاوش‎های زنده‎یادان عبد‎الغنی‎ میرزایف و براگینسکی که در سال‎ 1958‎م، منتشر‎ شد‎ و چیزی‎ کمتر از هزار بیت را در‎ شمار‎ می‎آورد تا پژوهش‎های شادروان استاد [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]] که در سال 1336ش، منتشر شد و پژوهش‎های بعدی، تنها در‎ حدود 500 بیت به‎ سرودهای‎ بازیافته [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] اضافه شده است‎ که‎ در مورد صحت بعضی از آن‎ها نیز تردیدهایی باقی است<ref>ر.ک: امامی، نصرالله، ص107-106</ref>‏.  


اشعاری که در این دیوان خواهد آمد از کتاب‎ها و سفینه‎های مختلف اخذ شده است. نخست قصاید و قطعات و پس از آن رباعیات خواهد آمد و از آن پس ابیات پراکنده را خواهید خواند. هرجا که ابیات پراکنده در وزن و روی و قافیه و ردیف یکسان بوده است، در پی یکدیگر ثبت شده‎اند و رعایت ترتیب حروف هجا در قوافی اشعار ذکر شده است. متن هر شعر در مقابله نسخه‎ها، آنچه درست‎تر بوده اختیار شده است و در جایی که تردیدی در میان نسخه‎های مختلف وجود داشته قدیم‎ترین نسخه مآخذ قرار گرفته است. در ذیل هر قطعه یا بیت، مأخذ آن با ارقام مشخص شده و هر رقمی اشاره به مأخذی است که 93 مأخذ در انتهای شرح احوال [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] ذکر شده است. هرجا که بیتی را به دیگری هم، به‎جز رودکی، نسبت داده‎اند در ذیل همان صفحه با ذکر مأخذ معلوم شده است<ref>ر.ک: شرح احوال رودکی، ص59</ref>‏.  
اشعاری که در این دیوان خواهد آمد از کتاب‎ها و سفینه‎های مختلف اخذ شده است. نخست قصاید و قطعات و پس از آن رباعیات خواهد آمد و از آن پس ابیات پراکنده را خواهید خواند. هرجا که ابیات پراکنده در وزن و روی و قافیه و ردیف یکسان بوده است، در پی یکدیگر ثبت شده‎اند و رعایت ترتیب حروف هجا در قوافی اشعار ذکر شده است. متن هر شعر در مقابله نسخه‎ها، آنچه درست‎تر بوده اختیار شده است و در جایی که تردیدی در میان نسخه‎های مختلف وجود داشته قدیم‎ترین نسخه مآخذ قرار گرفته است. در ذیل هر قطعه یا بیت، مأخذ آن با ارقام مشخص شده و هر رقمی اشاره به مأخذی است که 93 مأخذ در انتهای شرح احوال [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] ذکر شده است. هرجا که بیتی را به دیگری هم، به‎جز رودکی، نسبت داده‎اند در ذیل همان صفحه با ذکر مأخذ معلوم شده است<ref>ر.ک: شرح احوال رودکی، ص59</ref>‏.  
خط ۵۷: خط ۵۷:
{{پایان شعر}}<ref>ر.ک: همان، ص32</ref>‏.  
{{پایان شعر}}<ref>ر.ک: همان، ص32</ref>‏.  


‎اکثر ابیات و اشعار‎ به‎جامـانده از [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] در حـوزه ادبیات توصیفی‎ است‎. چنان به توصیف بهار پرداخته است که از واژه‎واژه ابیاتش می‎توان نغمه‎ پرنـدگان‎، غـرش ابـرها، ریزش باران و حرکت‎ جویباران‎ را شنید‎:
‎اکثر ابیات و اشعار‎ به‎جامانده از [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] در حوزه ادبیات توصیفی‎ است‎. چنان به توصیف بهار پرداخته است که از واژه‎واژه ابیاتش می‎توان نغمه‎ پرندگان‎، غرش ابرها، ریزش باران و حرکت‎ جویباران‎ را شنید‎:
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب|''آمـد‎ بـهار‎ خـرم بـا رنـگ و بوی طیب''|2='' بـا‎ صـد‎ هـزار نــزهــت و آرایـش عـجیب''}}
{{ب|''آمد‎ بهار‎ خرم با رنگ و بوی طیب''|2='' با‎ صد‎ هزار نزهت و آرایش عجیب''}}
{{ب|''چـرخ بـزرگوار یـکی لـشکـری بـکرد''|2=''لـشـکــرش ابـر تــیره‎ و بـاد‎ صبــا نــقیب''}}
{{ب|''چرخ بزرگوار یکی لشکری بکرد''|2=''لشکرش ابر تیره‎ و باد‎ صبا نقیب''}}
{{ب|''آن ابر بـین که‎ گـرید چو مرد سوگوار''|2=''و آن‎ رعد بین که نـالد چون‎ عاشق‎ کئیب''}}
{{ب|''آن ابر بین که‎ گرید چو مرد سوگوار''|2=''و آن‎ رعد بین که نالد چون‎ عاشق‎ کئیب''}}
{{ب|''خورشید ز ابر تیره دهد روی گاه‎گـاه ''|2=''چـونان حـصاری‎ای که گذر دارد‎ از‎ رقیب''}}
{{ب|''خورشید ز ابر تیره دهد روی گاه‎گاه ''|2=''چونان حصاری‎ای که گذر دارد‎ از‎ رقیب''}}
{{ب|''بـاران مـشک‎بـوی بـبارد‎ نـــوبـه‎نـو''|2=''وز بــرف‎ بـرکــشیــد‎ یـکی حــله قــصیب''}}
{{ب|''باران مشک‎بوی ببارد‎ نوبه‎نو''|2=''وز برف‎ برکشید‎ یکی حله قصیب''}}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


[[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی‎]] بهار‎ را به سپاهی تشبیه کرده است که رویدادهای طبیعی، هرکدام در این سپاه‎ شغلی‎ برعهده دارند؛ ابرهای تیره بـه‎‎مـنزله‎ سپاهیان و باد‎ صبا‎، نقیب‎ و فرمانده لشکر است و برق‎ آسمان به‎عنوان نـفاط یا کسـی است که ظرف‎های مشتعل از نفت را به کشتی‎ یا‎ سـپاه دشـمن مـی‎اندازد. در توصیف [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]]‎، باد‎ صبا‎ همچون‎ فرمانده‎ لشکر سـپاهیان را‎ که‎ ابرها هستند، حرکت می‎دهد. برق آسمان نیز به آتش‎افکنی و شعله‎ور ساختن سـپاه دشـمن مشغول می‎شود‎ و رعد‎ نیز‎ نـوای جـنگی می‎نوازد<ref>ر.ک: رضاییان، زهرا، ص63</ref>‏.  
[[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی‎]] بهار‎ را به سپاهی تشبیه کرده است که رویدادهای طبیعی، هرکدام در این سپاه‎ شغلی‎ برعهده دارند؛ ابرهای تیره به‎‎منزله‎ سپاهیان و باد‎ صبا‎، نقیب‎ و فرمانده لشکر است و برق‎ آسمان به‎عنوان نفاط یا کسی است که ظرف‎های مشتعل از نفت را به کشتی‎ یا‎ سپاه دشمن می‎اندازد. در توصیف [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]]‎، باد‎ صبا‎ همچون‎ فرمانده‎ لشکر سپاهیان را‎ که‎ ابرها هستند، حرکت می‎دهد. برق آسمان نیز به آتش‎افکنی و شعله‎ور ساختن سپاه دشمن مشغول می‎شود‎ و رعد‎ نیز‎ نوای جنگی می‎نوازد<ref>ر.ک: رضاییان، زهرا، ص63</ref>‏.  


==وضعیت کتاب==
==وضعیت کتاب==
۶۱٬۱۸۹

ویرایش